Hechting in tijden van corona: ‘Moeder en kind scheiden uit angst voor besmetting is onmenselijk en ongepast’

Een Spaanse moeder met het coronavirus zag haar pasgeboren baby maar liefst tien dagen na de bevalling voor het eerst via een tablet. Die situatie roept vragen op over de impact van covid-gerelateerde procedures op de hechting van moeder en kind.

Stel je voor: je komt in allerijl het ziekenhuis binnen omdat je moet bevallen van je tweede kind. Zorgverleners ontdekken dat je 39.5 graden koorts hebt en dat de polsslag van de baby te hoog is. Om de veiligheid van je kindje te garanderen, doen ze een spoedkeizersnede. Zodra jouw baby uit je buik is, wordt hij meegenomen naar neonatale zorg en blijf jij alleen in je kamer achter.

Voor veel moeders klinkt het als een verschrikkelijke nachtmerrie, voor Stien Lambert was het op 22 maart 2020 de harde realiteit: ‘We werden allebei meteen na de bevalling gescreend op het coronavirus. Omdat we de resultaten pas de volgende dag kregen, werden we tot die tijd van elkaar gescheiden.’

Baby Gust lag op neonatale zorg omwille van een niet-covid-gerelateerd probleem, maar mama Stien mocht haar spruit niet bezoeken zolang ze covid-verdacht was. ‘Gelukkig mocht mijn man wel af en toe naar Gust gaan kijken’, voegt ze eraan toe.

De jonge moeder mocht haar kersverse zoontje gelukkig na 24 uur weer in haar armen nemen. Ze testten beiden negatief op covid-19. Het verging een Spaanse moeder uit Madrid op 12 april 2020 helemaal anders. Zij testte wel positief op het virus, waardoor ze haar pasgeboren dochter maar liefst tien dagen na haar bevalling voor het eerst te zien kreeg. En dat via een webcam. ‘Het is niet oké om een moeder en kind zo lang van elkaar te scheiden, zelfs als een van beiden of beiden besmet zijn met covid-19’, reageert Stien. ‘Zo’n langdurige scheiding kan echt niet gezond zijn.’

Nefast voor de hechting

Veel zorgverleners reageren gechoqueerd of vol afgrijzen op situaties zoals die van de Spaanse vrouw. Baby Friendly Hospital Initiative (BFHI)-coördinator en vroedvrouw Serena Debonnet noemt het ronduit onmenselijk en ongepast om moeder en kind op zo’n manier van elkaar te scheiden. ‘Op het moment dat de bevalling voorbij is, ongeacht de aard van de bevalling, de gezondheid van de moeder of de gezondheid van het kind, moet je ervoor zorgen dat moeder en kind samen kunnen zijn. Dat is cruciaal voor de hechting.’

De wetenschap liegt er niet om: zowel voor het fysieke als voor het mentale welzijn van moeder en kind is huid-op-huid-contact binnen het eerste uur na de bevalling van onmeetbaar belang. ‘Ze noemen het niet voor niks the golden hour,’ benadrukt kinder- en jeugdpsychiater en psychotherapeute Binu Singh. ‘Het beste wat je kan doen op het moment dat het kindje uit de buik komt, is het op de buik van zijn mama leggen. Dat is het dichtste contact dat het met haar kan hebben en dat is ook wat het tijdens die eerste uren, weken en maanden na de bevalling nodig heeft.’

Tijdens dat eerste huid-op-huid-contact kunnen moeder en kind de stress van de bevalling volledig van zich laten afglijden. Onder invloed van dat veilige gevoel kan een kindje zich met zijn mama verbinden. ‘De baby komt niet alleen tot rust, hij leert ook dat hij niet hulpeloos is. Hij voelt dat zijn mama een veilige haven is die voor hem zorgt’, verklaart Daisy Boogaerts, die gezinscoach is met een affiniteit in de geboortepsychologie. ‘Voor de moeder is het vooral een moment van bewustwording van haar kindje.’

Singh en Boogaerts zijn het erover eens dat moeder en kind na de geboorte zoveel mogelijk tijd samen moeten kunnen doorbrengen. ‘Als er om bewezen medische redenen echt niks anders opzit dan een scheiding, moeten er alternatieven gezocht worden die hen in staat stellen om toch zo goed mogelijk contact te kunnen houden’, klinkt het.

Webcam als ontoereikende oplossing

Een veelgebruikte oplossing in situaties waarbij kindjes van hun ouders gescheiden worden, is het gebruik van een webcam. Ook Stien kon via een camera naar Gust kijken toen hij op neonatale zorg lag: ‘Het was natuurlijk niet hetzelfde, maar het was beter dan niks.’

Boogaerts kan zich vinden in die gedachte. Ze benadrukt dat de webcam vooral voor de moeder een geschikte oplossing is: ‘Het is niet alleen een geruststelling voor een mama als ze haar kindje kan horen en zien, het is vooral ook een manier om haar moedergevoel op peil te houden. Dat gevoel verdwijnt hoe langer hoe meer als elk contact met de baby verbroken wordt, wat het voor haar achteraf ook moeilijker maakt om zich opnieuw met het kindje te verbinden.’

Voor de baby is de webcam een veel minder toereikende oplossing. ‘Hij kan de afstand van zijn mama tenslotte niet rationeel plaatsen, hij ondergaat het gewoon’, verduidelijkt Singh. Daarom zijn alle hulpmiddeltjes die de baby een veilig gevoel kunnen geven meer dan welkom. Dat kan gaan van de geur van een kledingstuk dat zijn mama gedragen heeft tot het horen van haar stem, iets wat een webcam wel mogelijk maakt.

Hoe dan ook is het noodzakelijk dat het kindje zoveel mogelijk kansen krijgt om zich verbonden te voelen met zijn mama of met een tweede ouder. ‘Een kindje dat zich niet kan hechten aan een of beide ouders, voelt zich afgewezen en aan zijn lot overgelaten. Dat laat zijn sporen na op het zelfvertrouwen en de eigenwaarde, wat ook op latere leeftijd parten kan spelen’, waarschuwt Boogaerts.

Beide specialisten pleiten er dan ook voor om het contact tussen ouders en hun kind niet te verbreken, zelfs niet wanneer een besmetting met het coronavirus bij een of beide ouders is vastgesteld. Als ouders de veiligheidsvoorschriften en de instructies van het medisch personeel nauwgezet volgen, dan is er volgens hen geen verhoogd risico op besmetting.

Een kluwen aan informatie

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) raadt het eveneens af om ouders en hun pasgeboren kind volledig van elkaar te scheiden. Op de website van de organisatie staat nadrukkelijk te lezen dat het mogelijk moet zijn voor een moeder om haar kindje de borst te geven, huid-op-huid-contact te maken en samen met de baby in een kamer te liggen, ongeacht of ze besmet is met het virus of niet.

‘Er zijn ziekenhuizen die de richtlijnen van de WHO nog steeds niet toepassen, mogelijks uit angst en onwetendheid over het virus’, meent Debonnet. ‘De virologen die de adviezen opstellen zijn nochtans duidelijk: het is absoluut niet nodig om moeder en kind van elkaar te scheiden, tenzij als de moeder zo ziek is dat ze opgenomen moet worden op intensieve zorg en ze niet in staat is om zelf voor haar kind te zorgen’, drukt ze ons op het hart.

Volgens Vlaams parlementslid Celia Groothedde (Groen) is het vooral het overaanbod aan adviezen dat sommige Vlaamse ziekenhuizen fnuikt. ‘Bovendien zijn die adviezen niet altijd even simpel, eenduidig, beknopt of transparant en in dit soort crisis moet communicatie naar het terrein juist heel begrijpelijk zijn’, stelt ze.

Het aanbod aan adviezen is dan ook bijzonder uitgebreid. Naast de richtlijnen van de WHO zijn er overheidsrichtlijnen beschikbaar. Daarnaast formuleren overkoepelende organisaties zoals de Vlaamse Beroepsorganisatie van Vroedvrouwen (VBOV) en de Vlaamse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (VVOG) sterk uiteenlopende adviezen. Bij het begin van de crisis veranderden die richtlijnen meermaals per dag en ook nu worden ze nog regelmatig herzien en aangepast. ‘Veel ziekenhuizen houden onvoldoende tijd en energie over om in dat kluwen aan informatie de beste manier van handelen te zoeken’, merkt Groothedde op.

De oplossing ligt volgens de politica in de verspreiding van eenvoudige, eenduidige en realistische richtlijnen: ‘De WHO heeft genoeg aan drie of vier visuals om duidelijke informatie te verspreiden op internationaal vlak. Als we dat nationaal kunnen doen, dan kunnen we volgens mij voor heel wat zorgverleners en jonge ouders duidelijkheid scheppen nu ze veel andere zorgen aan hun hoofd hebben. Natuurlijk heeft dat gevolgen op langere termijn, maar hoeveel tijd is er om daarbij stil te staan in een grote gezondheidscrisis als deze?’ Good practices delen kan volgens de politica ook helpen, ‘want er zijn ook heel wat ziekenhuizen met creatieve en uitstekende oplossingen.’

Mama als beste medicijn

Het lijkt erop dat de afweging tussen fysiek en psychisch welzijn in coronatijden nog gevoeliger ligt dan normaal. ‘We mogen niet aan de basis voorbijgaan: een kind moet in leven blijven om zich te kunnen hechten aan de ouders. Dus als er een duidelijke medische indicatie is dat een kindje ernstige complicaties kan overhouden aan het virus of dat het een verhoogd risico loopt om eraan te sterven, dan moeten we uiteraard trachten om het kind maximaal te beschermen. Een scheiding is dan soms de veiligste optie,’ stelt kinderpsychiater Singh.

Toch mag er niet licht over zo’n beslissing gegaan worden, iets wat volgens Debonnet nog te vaak gebeurt: ‘Er zijn nog steeds heel wat materniteiten waar ook in niet-coronatijden minder belang wordt gehecht aan dat eerste kennismakingsmoment tussen moeder en kind.’

Een herkenningspunt om materniteiten van elkaar te onderscheiden is het BFHI-label van de FOD Volksgezondheid. Ziekenhuizen die dat label ontvangen, voldoen aan tien vuistregels die onder meer onmiddellijk huid-op-huid-contact en borstvoeding garanderen.

Debonnet vindt het jammer dat de angst voor het virus een extra factor is geworden in de beslissing van sommige artsen om moeder en kind alsnog van elkaar te scheiden, want dat is geen geldige medische reden. Wanneer een moeder haar kindje niet mag zien omdat ze covid-verdacht is en het uiteindelijk vals alarm blijkt te zijn, zoals bij Stien Lambert het geval was, vindt ze het al helemaal een spijtige zaak.

‘Al is er op dat vlak wel verbetering’, onderstreept VBOV-bestuurslid en penningmeester Joke Muyldermans. ‘Op dit moment streven de meeste Vlaamse ziekenhuizen ernaar om de ouders en hun kindje samen te houden na de bevalling, mits de juiste voorzorgsmaatregelen. Bovendien screenen vele ziekenhuizen al zo veel mogelijk ouders voor de bevalling op het coronavirus. Op die manier kan het personeel nog sneller maatregelen treffen om de ouders, het kindje en ook zichzelf extra te beschermen. Daarnaast laat het hen toe om de situatie beter in te schatten. Zo kunnen ze vermijden dat een kindje onnodig van zijn ouders gescheiden wordt.’

De beste bescherming voor een baby, zowel in coronatijden als daarbuiten, blijft volgens Debonnet om moeder natuur gewoon haar gang te laten gaan: ‘We dreigen soms te vergeten dat de moeder uiteindelijk de beste bescherming kan bieden aan haar kind op vlak van immuniteit.’ Ze legt uit dat niet alleen de moedermelk maar ook de huid van een covid-positieve moeder het kind tegen het virus kunnen beschermen: ‘In de moedermelk van een covid-positieve moeder worden belangrijke antistoffen aangemaakt. Die immunologische bescherming brengt zichzelf tot stand, zonder dat we ingrijpen’, aldus Debonnet. Ze pleit er dan ook voor om zo min mogelijk tussen moeder en kind te komen.

Herstel van verbinding

Wanneer het eerste hechtingsmoment tussen ouder en kind verloren is gegaan, is het gelukkig niet helemaal te laat. Kinderpsychiater Singh benadrukt dat het mogelijk is om de verbinding te herstellen, ‘door de tijd te nemen om de moeilijke gevoelens veroorzaakt door de scheiding te verwerken en samen te vertragen en te cocoonen.’

Hoe meer van die momenten ouders met hun kind doorbrengen, hoe beter volgens Singh. Dat geldt ook voor ouders die geen scheiding van hun kindje hebben moeten doorstaan. ‘Ons brein is gemaakt om te overleven en slaat situaties die we als onveilig ervaren veel sneller op. Het is voor elke ouder en kind waardevol om dit soort verbindende momenten op te zoeken, maar vooral wanneer er een breuk is geweest in dat eerste contact is het noodzakelijk dat ze hier extra aandacht aan spenderen.’

Volgens de kinderpsychiater is het aan de sociale omgeving en de zorgverleners om zulke momenten voor de ouders te faciliteren. Ze is ervan overtuigd dat het enorm kan helpen als zij een paar taken van de ouders overnemen, ‘zo kunnen jonge ouders zich volledig ontspannen, een cruciale voorwaarde om die verbindende momenten ook echt veilig te laten aanvoelen voor het kindje.’

Vanuit dat perspectief ziet Singh de coronamaatregelen als een vloek en een zege: ‘Enerzijds hebben ouders nu meer tijd die ze onverstoord met hun pasgeboren kind kunnen doorbrengen, anderzijds valt hun sociale netwerk weg waardoor ze veel meer zaken op eigen houtje moeten regelen.’

‘It takes a village to raise a child’

Dat laatste baart de kinderpsychiater veel zorgen en daarin is ze niet alleen. Groothedde hekelt het feit dat kwetsbare jonge gezinnen tijdens de crisis van onder de radar verdwijnen: ‘Ik heb minister Wouter Beke tijdens de Commissie Zorg, Welzijn en Armoedebestrijding vorige week gevraagd wie er op dit moment is om kwetsbare jonge ouders te helpen. Er kwam toen geen antwoord. Misschien begrijpelijk nu het zo druk is, maar ik blijf met de vraag zitten.’

Hoewel Vlaanderen jonge ouders normaal gezien een sterk maatschappelijk vangnet biedt in de vorm van postnatale afspraken en professionele hulp, heerst er op dit moment heel wat onduidelijkheid over de hoeveelheid en de aard van de problemen bij nieuwe gezinnen: ‘Hebben we wel zicht op hoeveel en welke jonge ouders met financiële, lichamelijke of mentale problemen kampen, of er door deze crisis juist krijgen? Er kunnen problemen zijn zoals kindermishandeling of huiselijk geweld. We weten dat de geboorte van een kindje daar vaak een trigger voor is. Gelukkig zijn de vaccinatieconsultaties van Kind en Gezin weer herbegonnen, maar ik blijf ongerust. Jonge ouders zijn met hun kindjes verontrustend geïsoleerd op dit moment’, vertelt Groothedde.

Bovendien heeft de politica het gevoel dat sommige jonge ouders niet goed weten welke hulp er op dit moment wel nog beschikbaar is. Zo kunnen ouders nog steeds een beroep doen op kraamzorg. ‘Dat brengt toch een beetje hulp en ondersteuning in de eerste slapeloze weken en verlicht dus niet alleen het werk maar ook de spanningen’, merkt ze op. Toch daalde het aantal aanvragen voor kraamzorg de laatste weken met vijfentwintig procent.

‘Ondanks de inspanningen van veel ziekenhuizen en vroedvrouwen kan ik me voorstellen dat heel wat jonge gezinnen nog steeds met vraagtekens zitten. Ze moeten beter geïnformeerd worden en het is absoluut aan minister Beke om bekend te maken op welke diensten ze in deze tijden een beroep kunnen doen’, aldus de politica.

Groothedde en Singh zijn het erover eens dat ook het wegvallen van het sociale netwerk van jonge ouders door de social distancing-regels problematisch is. ‘It takes a village to raise a child’, klinkt het. De moeilijkheden stoppen tenslotte niet op het moment dat ouders het ziekenhuis verlaten.

Ze roepen dan ook alle mensen op om jonge ouders in hun buurt te helpen: ‘Ken je iemand die pas bevallen is en die nu thuis zit met haar kindje? Vraag of je haar boodschappen kan doen, of je haar kleren kan wassen, maak soepjes en maaltijden klaar en zet ze aan de deur af. In die intense eerste weken na een bevalling is dat een heel waardevolle attentie en jonge mama’s voelen zich meestal echt niet goed genoeg om dat op eigen houtje te doen.’

Vijf jaar geleden werd “kraamkost” door Van Dale verkozen tot woord van het jaar. Koken als cadeau voor een pasbevallen moeder en haar gezin, in coronatijden is het volgens Groothedde en Singh nog net dat tikkeltje waardevoller: ‘Jonge ouders zullen je ongetwijfeld dankbaar zijn voor die extra momenten waarop ze zich kunnen verbinden met hun kindje.’

Voor vragen of advies kunt u steeds bellen naar de hulplijn van het UPC KU Leuven op het nummer 016 34 38 21. Ook op de website van coaching De Lotus kunt u met al uw vragen terecht.