Happy zonder happy hour? Waarom een leven zonder alcohol zo saai lijkt

Roept Tournée Minérale bij jou het sombere beeld op van een kleurloze maand met enkel een fles prikwater aan je zijde? Dat is de schuld van je alcoholische brein.

Toen muzikant Daan besloot om voortaan nuchter door het leven te gaan, gaf hij in een interview bloedeerlijk toe dat een wereld zonder drank veel monotoner aanvoelt. ‘Het heeft voordelen, maar het is ook saaier’, aldus de zanger. In een van de meest beklijvende scènes van een documentaire over de opkomst en ondergang van zangeres Amy Winehouse, mompelt een nuchtere Amy ‘Dit is zo saai’ nadat ze haar vijfde Grammy van de avond wint. De roes van de drank maakt vrolijk, verdooft, neemt remmingen weg, zorgt voor verbinding met anderen en legt een welgekomen zacht dekentje over de vaak harde werkelijkheid. Voor wie plots stopt met drinken, of wat minder drinkt, kan het leven aanvankelijk inderdaad wat saaier lijken.

Alcoholische hersenen

Dat is perfect normaal, legt de Nederlandse arts Sigrid Sijthoff uit in haar boek Proost. ‘Al jaren lang heb je je hersenen zo ge­programmeerd dat er pas gelukshormonen vrijkomen als je alcohol gebruikt. Je bent het niet meer gewend om die stofjes aan te maken door ‘gewone’, plezierige dingen te doen. Die voelen dus al snel aan als saai. Je hersenen zijn zo gewoon aan de sterke impulsen van alcohol, dat ze middelmatigheid niet erg lang kunnen waarderen en telkens op zoek gaan naar nieuwe highs.’

‘Het gebeurt vaak subtiel, soms sluipend en zonder dat we het opmerken’, weet Tom Evenepoel van het het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD). ‘We laten onbewust toe dat alcohol ons brein steeds weer naar het genot van dat glas doet snakken. Alcohol verstoort de natuurlijke balans van dopamine en serotonine. Dopamine zorgt ervoor dat we een beloning voelen. Serotonine maakt ons vrolijk. Als je op een min of meer regelmatige basis alcohol drinkt, reageert het lichaam op de invloed van alcohol op dopamine en serotonine door de aanmaak van beide stoffen te verminderen. Stop je met drinken, dan kun je daardoor een tijdelijke terugslag op je gemoed voelen. Je lichaam moet zich immers opnieuw aanpassen: ditmaal aan het feit dat de dopamine en serotonine niet meer gestimuleerd worden door de alcohol. Het moet de aanmaak weer op gang brengen en dat heeft tijd nodig.’

Zo’n terugslag toont ons op confronterende wijze wat zelfs kleine hoeveelheden alcohol met lichaam en geest doen, gaat Evenepoel verder. Plots stoppen met chocolade of koffie heeft lang niet hetzelfde effect, tenzij iemand misschien een chocoholic is. Maar ook dat relativeert Evenepoel: ‘Mensen beweren soms dat ze “verslaafd” zijn aan chocolade, maar dat kun je moeilijk vergelijken met de mate van afhankelijkheid van iemand die met een alcoholprobleem worstelt. Je mag niet onderschatten wat het herstel van problematisch alcoholgebruik van iemand vergt.’

Maak je brein opnieuw gelukkig

Het komt er dus op aan om je hersenen weer te leren om genotstofjes aan te maken bij dingen die je doet zon­der dat er alcohol aan te pas komt. Maar dat vraagt tijd. ‘Met wat geduld voel je je nadien een stuk frisser en beter in je vel’, verzekert Evenepoel. ‘3 op de 4 deelnemers slaagt erin om Tournée Minérale vol te houden en meer dan 4 op de 5 vindt het een positieve ervaring. Het gaat dus niet om wat je erdoor mist of wat je jezelf zou ontzeggen, maar om wat je er aan energie en welbevinden bij wint.’

Dat beaamt ook actrice en ervaringsdeskundige Cathérine Kools, die een openhartige boek schreef over haar eigen relatie met alcohol. ‘Sinds ik de drank drie jaar geleden links liet liggen, beleef ik veel meer écht plezier’, zegt ze. ‘Ik maak bewustere keuzes. De gesprekken die ik heb met mensen zijn oprechter. En vooral, ik herinner mij nog alles de dag nadien. (lacht) In de jaren dat ik alcoholvrij ben, heb ik mezelf beter en op een andere manier leren kennen, waardoor ik andere keuzes ben beginnen te maken. Ik heb bijvoorbeeld altijd al aan zee willen wonen. Nu heb ik eindelijk de stap durven zetten. En ik geniet er met volle teugen van. Nuchter worden heeft een domino-effect gehad op alle aspecten van mijn leven.’

Kombucha en gemberbier

Toch geeft ook Kools toe dat stoppen met alcohol na een jarenlange relatie met drank iets is wat je moet leren met vallen en opstaan. ‘Zoals bij alle nieuwe dingen, moet je oefenen tot je het onder de knie hebt. Het is logisch dat het niet evident is om zomaar over te gaan van altijd te hebben gedronken naar ineens niet meer drinken. Er zijn zo veel leuke manieren om een alcoholvrij leven in te vullen, maar je moet ze wel willen zien en ermee aan de slag gaan. Denk na over hoe je je wilt ontspannen zonder alcohol na een zware werkdag. Wat deed je als kind als ontspanning? Toch geen glas wijn drinken, vermoed ik? Voor mij is dat gaan wandelen, muziek spelen of luisteren, zelfzorg, slapen en vooral dingen doen waar ik echt zin in heb.’

Geheelonthouders worden evenwel nog altijd ten onrechte als spelbrekers gezien door de drinkende medemens. Ze verpesten het voor de anderen op feestjes en bijeenkomsten. Maar dat is opnieuw de schuld van het alcoholische brein, dat ons voortdurend voorliegt. Evenepoel: ‘We weten best wel wat ongezond of riskant voor ons is. Maar tegelijkertijd kunnen we zo hard uitkijken naar dat zalige gevoel van beloning dat dat de overhand neemt. Misschien zelfs vaker dan we willen toegeven. Het is een typische reflex om ons eigen ongezonde gedrag goed te praten met allerlei argumenten.’

‘Neem je eigen drankjes mee als je naar een feestje gaat, dan hoef je niet alleen water te drinken’, adviseert Kools. ‘Ik heb altijd kombucha of gemberbier in mijn autokoffer liggen. Vaak inspireert dat andere gasten. Steeds meer mensen willen hun drinkgedrag veranderen, maar durven de stap niet te zetten of weten niet hoe eraan te beginnen. Daarom schreef ik een boek met tips en tricks. We mogen niet vergeten dat alcohol een verslavende drug is. Het is de enige drug waarbij je moet verantwoorden waarom je die níét neemt.’    

Nieuwe kijk op alcohol

Stoppen of minderen met drinken lijkt in onze maatschappij inderdaad bijna een onhaalbare opdracht. ‘Voor wie er nog aan twijfelt: wereldwijd wordt nergens meer alcohol gedronken dan in Europa’, weet Evenepoel. ‘Het verschil met vroeger is dat er in de recentere geschiedenis een hele industrie is ontstaan met grote financiële belangen. De alcoholindustrie heeft er alle belang bij om haar producten te promoten en pikt daarbij handig in op aspecten zoals genieten, ontspannen en gezelligheid. De keerzijde is een niet aanzienlijke maatschappelijke kost qua gezondheidszorg, geweld, ongevallen of productiviteitsverlies.

Gelukkig is de alcoholcultuur aan het veranderen. De boodschap klinkt steeds luider: alcohol is een gif, het is veel slechter voor ons dan algemeen wordt aangenomen en er bestaat geen veilige ondergrens. Wetenschappers spreken zich nu veel meer uit over de gevaren van alcohol en dat begint zijn vruchten af te werpen.

Vooral jongeren beslissen om op zoek te gaan naar andere manieren van vertier. Het alcoholgebruik bij middelbare scholieren ligt een stuk lager dan rond de eeuwwisseling en aan Tournée Minérale doen steeds meer mensen tussen de 25 tot de 35 jaar mee.

Valse vriend

‘Eens je beseft wat alcohol aanricht, kun je niet meer doen alsof je neus bloedt’, concludeert Kools. ‘Kennis opdoen is de boodschap. Niet alleen leerde ik veel meer over het goedje, maar onrechtstreeks ook over mezelf en mijn eigen relatie ten opzichte van alcohol.’

Maar het is geen zwart-witverhaal. Alcohol blijft een stemmetje in je hoofd, een valse vriend. ‘Af en toe krijg ik weer zin in alchohol. Dat maakt me blij. Want het zorgt ervoor dat ik me afvraag: wat is er aan de hand en wat denk ik met drinken op te lossen? Meestal heeft het te maken met overmatige stress en de nood om wat gas terug te nemen.’

Of ze ooit nog gaat drinken, weet Kools niet. ‘Misschien neem ik in de toekomst ooit nog wel een glaasje champagne op speciale gelegenheden, maar misschien ook niet. Mocht dat zo zijn, zal het op een andere, bewustere manier zijn dan vroeger. Ik focus op het heden en vandaag drink ik niet. Je zult zien dat er op een bepaald moment dagen komen dat je er niet meer mee bezig bent. Want geloof me, er zijn talloze leuke dingen te doen, ook en vooral wanneer je nuchter bent en blijft. Het leven is des te leuker als het écht is.’