Hans Kluge (WHO): ‘De no-nonsenseaanpak van Maggie De Block. Ik zie dat graag’

‘Een land kan te weinig doen in de oorlog tegen covid-19, maar ook te veel. Het is een dunne lijn waarop minister De Block goed balanceert.’ Dat zegt Hans Kluge, directeur Europa van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Hij is als een soort super-Marc Van Ranst verantwoordelijk voor 53 landen in Europa en Centraal Azië.

Hans Kluge (51) was in 2008 als dokter van Artsen Zonder Grenzen actief in Myanmar, toen de cycloon Nargis in vier uur tijd honderdtwintigduizend mensen doodde. ‘Dat was ongewoon heftig, maar het was een natuurlijke ramp. Je zag wat er gebeurde en wist meteen wat te doen. Dit is anders, vooral omdat “de vijand” onzichtbaar is.’

Kluge had zich zijn start als Europees directeur van de WHO wellicht helemaal anders voorgesteld dan de tsunami waarin hij gekatapulteerd werd. ‘Het was wel meteen een uitstekende test voor het manifest op basis waarvan ik verkozen ben, namelijk dat we solidair moeten samenwerken voor een betere publieke gezondheidszorg. Want er is geen enkel land ter wereld dat deze pandemie alleen aankan.’

Tijdens de voorbereiding van dit telefonische interview vraagt een van Kluges medewerkers om het gesprek vooral niet te lang te laten duren. ‘Ik weet niet hoe hij dit volhoudt. Slaapt hij nog wel?’ Zelf lijkt hij er niet om te malen. Het is donderdag drie uur in de namiddag, en aan de andere kant van de lijn is te horen dat Hans Kluge van de gelegenheid gebruikmaakt om eindelijk iets te eten.

‘Ik zit hier bijna helemaal alleen in het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in Kopenhagen. Normaal lopen er enkele duizenden mensen rond, nu alleen ik en enkele kernleden van mijn team. (lachend) Er is zeker plaats genoeg om fysiek afstand te houden. Ik slaap misschien veel minder en telefoneer veel meer, maar het is ook een boeiende tijd. Gisteren nog belde de vicepresident van Wit-Rusland met de boodschap dat president Aleksandr Loekasjenko mij persoonlijk uitnodigt voor een werkbezoek aan zijn land.’

Dat is toch de man die covid-19 te lijf wil gaan met wodka?

Kluge: ( droog) Alcohol en tabak zijn niet echt bevorderlijk voor de gezondheid en reizen kan voorlopig niet.

Hans Kluge heeft er een merkwaardige carrière opzitten. Als jonge dokter stond hij in Liberia oog in oog met de beruchte warlord Charles Taylor. In Somalië was hij tijdens de gruwelijke burgeroorlog een van de laatst overgebleven westerlingen, en in het Siberische Mariinsk was Kluge in 1996 de eerste westerse dokter die werd toegelaten in gevangeniskolonie 33. Kolonie 33 was een berucht gevangenisziekenhuis en een brandhaard van tbc. ‘Terwijl ik binnenging, werden de dode lichamen naar buiten gedragen’, herinnert hij zich. ‘Elke dag stierven er twee gevangenen aan tbc en de Russen wisten er geen raad mee.’

Ondertussen is hij meer diplomaat dan dokter en geeft hij als regionaal directeur van de WHO hulp en adviezen aan de regeringen in 53 landen tussen Portugal en Tadzjikistan. ‘Dit is een crisis van de publieke gezondheidszorg zoals we die nog nooit hebben meegemaakt.’

Hoe ziet uw werkdag eruit?

HANS KLUGE: Vandaag had ik een meeting met vijf ministers van Volksgezondheid in Centraal-Azië. Samen met Rusland. The Times wilde wat vragen en straks spreek ik met de ministers of presidenten in de Balkanregio. Ik doe dat per regio, omdat de problemen soms verschillen van streek tot streek. Ik adviseer hen vooral om te leren van de beste voorbeelden elders in Europa.

U hebt toch ook mensen op het terrein?

Kluge: Ik heb experts gestuurd naar Rome en Madrid die rechtstreeks samenwerken met de plaatselijke regeringen. Daarnaast zijn er een veertigtal missies actief in andere landen. Vandaag hebben we ook een nieuw initiatief gelanceerd, onze Health Systems Policy Monitor. Dat is een onlinetool waarmee iedereen kan zien wat de andere lidstaten doen om covid-19 te tackelen, welke maatregelen ze nemen en wat de effecten zijn. We coördineren ten slotte ook de klinische tests voor de vaccins die nu overal ter wereld worden georganiseerd.

Hoelang gaat deze crisis duren?

Kluge: Iedereen vraagt me dat, maar het antwoord is tegelijkertijd ingewikkeld en simpel: alles hangt af van de mate waarin de beschermende maatregelen worden toegepast. Elk land moet zo agressief mogelijk besmettingen opsporen, de besmette patiënten in quarantaine plaatsen en de patiënten behandelen met zoveel mogelijk professionaliteit, maar ook empathie en waardigheid.

U bent erg bezorgd voor het zorgpersoneel.

Kluge: We moeten echt alles op alles zetten om hen beter te beschermen. Nu al is 10 procent van het zorgpersoneel besmet. De dokters en de verpleegkundigen zijn de echte helden van onze tijd en niet ‘ just for one day’, om David Bowie te citeren. Zij riskeren hun eigen gezondheid om die van anderen te redden, omdat ze hun patiënten niet in de steek willen laten. Zij verdienen meer prestige dan ze nu krijgen. Hetzelfde geldt voor het personeel in onze woonzorgcentra.

U vindt dat wij allemaal ‘soldaten’ zijn in deze oorlog tegen corona.

Kluge: Het is de verantwoordelijkheid van alle landen, van alle sectoren en van alle burgers. In de geschiedenis is nog geen enkele pandemie verslagen zonder een mobilisatie van de volledige bevolking. Ik raad regeringen dan ook aan om buurtwerkingen en lokale acties aan te moedigen. Zorg ervoor dat zoveel mogelijk mensen betrokken worden in de strijd tegen covid-19. Op die manier voelt iedereen zich mee verantwoordelijk. Denken ‘dit gaat mij niet aan’ is niet langer een optie. Nu krijgen we nog een tweede kans, maar elk getreuzel kost veel mensen het leven. Daarom spreek ik niet langer van social distancing, want dat lijkt te veel op sociale isolatie. Laat het ons houden op physical distancing, want mensen hebben sociale contacten nodig.

Peter Piot, die aan het hoofd staat van de prestigieuze School of Hygiene & Tropical Medicine in Londen, zei enkele jaren geleden tijdens een interview met Knack dat de wereld totaal niet voorbereid was op de volgende pandemie.

Kluge:Hij heeft helaas gelijk gekregen. We hebben inderdaad geen lessen getrokken uit de SARS- en MERS-epidemieën. Het komt er nu opaan dat we over tien jaar niet hetzelfde moeten zeggen.

Welke les moeten we uit deze crisis trekken?

Kluge: Dat volksgezondheid dé prioriteit moet worden in de politieke wereld. Ik heb dat trouwens een half jaar geleden ook al gezegd tijdens mijn eerste interview met Knack en deze ochtend heb ik dat herhaald tegen enkele politieke leiders van Rusland. Er is niets zo belangrijk als volksgezondheid, tenzij misschien het respect voor mensenrechten. Geen goed draaiende economie zonder een gezonde bevolking. Het is zelfs een zaak van nationale veiligheid. Dat besef je misschien niet in normale tijden. Dan sta je er niet echt bij stil dat goed opgeleide chirurgen mensen redden dankzij ingewikkelde operaties. Nu gaat iedereen dat hopelijk beter beseffen.

Is er de voorbije jaren te veel bespaard in de volksgezondheid?

Kluge: Absoluut. We hadden meer moeten leren van de financiële en economische crisis in 2008. Toen al zagen we dat als overheden te diep snijden in de budgetten van volksgezondheid dat op den duur negatieve gevolgen heeft. Het zal natuurlijk niet makkelijk zijn om extra middelen naar de publieke gezondheidsdiensten te laten vloeien, want de mondiale economie heeft een uppercut gekregen. In alle landen staan de begrotingen onder druk. Maar toch zal het nodig zijn, want straks ontwaken we in een nieuwe wereld waarin we gewoon moeten raken aan dit soort en misschien nog zwaardere pandemieën.

Was de WHO goed voorbereid op deze pandemie?

Kluge: Helemaal voorbereid ben je nooit, maar ik zeg met overtuiging én bescheidenheid dat de WHO veel geleerd heeft uit de aanpak van ebola in Afrika. Zo hebben we onze organisatie aangepast, waardoor er nu meer dan vroeger eenheid van commando is. Ik heb bijvoorbeeld elke middag om 12 uur een videoconferentie met dokter Tedros Ghebreyesus, de directeur-generaal van de WHO, en de vijf andere regionale directeuren. Tijdens die gesprekken worden alle strategieën zoveel mogelijk gestroomlijnd. De tijd dat de WHO in een ivoren toren bureaucratisch dacht en handelde moet stoppen.

Dat heeft niet kunnen beletten dat veel landen in snelheid zijn gepakt door deze pandemie.

Kluge: Toch was ik onder de indruk van de Chinezen en hoe snel ze bereid waren om de draconische maatregelen van de overheid toe te passen. China had als voordeel dat het ervaring had opgedaan met de SARS-epidemie, net zoals Zuid-Korea met MERS. Misschien was Europa wat trager om beperkende maatregelen op te leggen, zoals de sluiting van scholen en bedrijven, maar dat is vaak praat achteraf. De Europese samenlevingsvorm is ook anders dan die in China. Bovendien moet je voldoende draagkracht hebben bij de bevolking om maatregelen effectief toe te passen. Iets opleggen dat niet opgevolgd wordt, heeft geen zin.

Critici zeggen dat de WHO te mild was voor China, omdat de overheid de epidemie aanvankelijk minimaliseerde voor de buitenwereld.

Kluge: Dat is zever, zoals ze in West-Vlaanderen zeggen. Ik ken de directeur van de WHO in China goed. Ik heb tien jaar nauw met hem samengewerkt. Hij is zeer bekwaam. Alles kan sneller en beter, maar in het begin was er natuurlijk veel onduidelijkheid over dit virus en zijn besmettelijkheid. Dat is overigens nog altijd zo, maar de Chinese overheid heeft het genetisch materiaal wel heel erg snel gedeeld met de wereld en dat heeft ook levens gered.

Deze pandemie was vermijdbaar als we in 2002 na de MERS-epidemie een virusremmer hadden ontwikkeld, zegt professor Johan Neyts van de KU Leuven.

Kluge: SARS, MERS en covid-19 zijn familie van het coronavirus, maar er zijn ook duidelijke verschillen. Griep kennen we, in tegenstelling tot het coronavirus, wél heel goed, maar ook hier duikt elk jaar een nieuwe variant op waarvoor een ander vaccin nodig is. Er bestaat nog altijd geen universeel griepvaccin. Het is wel zo, en daarin heeft professor Neyts gelijk, dat er toen een opportuniteit verloren is gegaan om meer onderzoek te doen op SARS. De veterinaire wereld heeft dat wel meer gedaan. Die fout gaan we nu niet herhalen en daarom heeft de WHO de ‘Solidarity Trial’ gelanceerd, een grote internationale studie om te onderzoeken welke therapieën de beste resultaten geven. Bijna negentig landen, waaronder België, hebben interesse om mee te werken.

Wat vindt u van de aanpak in de Europese Unie? Die was niet meteen een schoolvoorbeeld van solidariteit.

Kluge: Het was triestig. Ik heb me in het begin dan ook behoorlijk opgewonden toen lidstaten de doorgang van medisch materiaal blokkeerden. We zeggen wel eens dat Europa een baken van solidariteit moet zijn, maar daar was in het begin weinig van te merken. Nu zien we dat de solidariteit stilaan groeit. Wist u dat Albanië beslist heeft om dertig dokters naar Italië te sturen? Oostenrijk en Duitsland gaan patiënten uit Italië verzorgen. Rusland doet hetzelfde in Centraal-Azië. Ik kreeg deze week 30 miljoen euro van de Europese Commissie om de medische bijstand te verhogen in Armenië, Wit-Rusland, Georgië, Moldavië, Oekraïne en Azerbeidzjan. We komen er wel. Overigens vragen ook enkele Europese landen die geen lid zijn van de WHO, zoals Noorwegen, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk, ons om hulp en advies.

Wat vindt u van de aanpak in België?

Kluge: Ik heb veel respect voor minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD).

Waarom?

Kluge: Vanwege haar no-nonsenseaanpak. Dat zie ik graag. België heeft een duidelijke strategie voor de strijd tegen deze pandemie. Er is een dunne lijn tussen te veel en te weinig doen. Maggie De Block balanceert daar goed op. En ze kent iets van crisiscommunicatie. (lachje) Ik wil ook een compliment geven aan de Belgen die, op enkele uitzonderingen na, goed luisteren naar de richtlijnen. Bovendien kan ons land rekenen op enkele experts van wereldklasse. U noemde professor Neyts, maar er zijn er nog, zoals Peter Piot en Marc Van Ranst. We mogen daar best trots op zijn.

Toch blijft de mortaliteit vrij hoog in ons land. We zitten bij de slechtste leerlingen van de klas.

Kluge: Eerlijk? Daar heb ik niet meteen een verklaring voor en we moeten voorzichtig zijn met cijfers vergelijken. Er spelen verschillende factoren, zoals de leeftijd van de patiënten, de testingstrategie, de fase van de pandemie enzovoort. Laten we die evaluatie op een wetenschappelijke manier doen zodra deze pandemie overwonnen is.

Duitsland lijkt ondertussen wel de beste leerling. Het land telt tamelijk veel besmettingen en relatief weinig doden.

Kluge: Ze doen bijna ongelimiteerd veel testen. Dat helpt zeker. Maar nogmaals: het is te vroeg om daar grote uitspraken over te doen. Soms heb ik ook de indruk dat het virus evolueert. De meeste slachtoffers vallen nog altijd bij oudere mensen met onderliggende medische klachten, maar we zien steeds vaker dat elke leeftijdsgroep aangevallen wordt. We leren elke dag bij.

In uw briefing riep u onlangs alle landen op om niemand achter te laten in deze crisis.

Kluge: Dat is heel belangrijk. We mogen de ouderen niet aan hun lot overlaten, maar evenmin vluchtelingen of migranten, want we weten ondertussen dat zij geen driver zijn van de verspreiding van covid-19. Wij waren ook de eersten die een richtlijn opstelden voor de uitbraak van covid-19 in de gevangenissen. Ook die mensen mag je niet in de steek laten. Bovendien moeten we erover waken dat we hierna geen pandemie krijgen van geestelijk zieken. Daarom moeten we in contact blijven met elkaar. Praat met je buren, bel elke dag met je opa en oma, blijf bewegen. We weten nog niet wat goed werkt tegen dit virus, maar we weten wél dat sociale discriminatie niet werkt. Niemand mag door deze pandemie in de armoede belanden. Dat is de ziel van de WHO.

Hoe staat u tegenover het gebruik van mondmaskers door burgers? In Oostenrijk is het verplicht, in België wordt het afgeraden.

Kluge: De WHO heeft daarover een aanbeveling gedaan en die geldt nog altijd: ze zijn voor mensen die ziek zijn en zeker voor mensen die zorgen voor zieken. Ik heb hierover veel geleerd als dokter in de voormalige goelags van Siberië, waar tbc woedde. Zorgverleners hebben voorrang. Zij zijn de frontsoldaten in deze oorlog, zeker nu er een nijpend tekort is. Het is wel niet alles of niets. Veel hangt af van de blootstelling, de omgeving (bijvoorbeeld overbevolkte kampen) en je kwestbaarheid (bijvoorbeeld een verminderde immuniteit). Er zijn inderdaad meer en meer landen die een mondmasker aanbevelen voor de hele bevolking. Ze verwijzen dan naar China, maar in China was dit een onderdeel van een alomvattende strategie. Je moet ook oppassen dat het niet een vals gevoel van veiligheid geeft als mensen maskers dragen die niet helpen.

In de woonzorgcentra werken nog veel mensen onbeschermd.

Kluge: Dat is het grootste pijnpunt in alle Europese landen. Ik moet wel zeggen dat Maggie De Block de eerste was om tijdens een vergadering met mij en met buitenlandse collega’s hard op tafel te slaan en te zeggen dat dit onaanvaardbaar is en dat er snel oplossingen gevonden moeten worden. Mondmaskers worden vooral in China gemaakt en daar lag de productie volledig stil door de crisis. Dokter Tedros heeft daarover onlangs op hoog niveau onderhandeld in China en er zijn verbintenissen aangegaan door de overheid om de productie snel te verhogen. Maar we hoeven ook niet te wachten op China. In Italië is Lamborghini bijvoorbeeld begonnen met de productie van beademingstoestellen.

Hoe staat u tegenover het idee van de zogenoemde groepsimmuniteit: we laten het virus zijn gang gaan. Dat zal misschien meer menslevens kosten, maar het zal sneller voorbij zijn.

Kluge: Dat is een zeer gevaarlijk spoor. Dit is een nieuw virus. We weten nog niet hoe het zich precies gedraagt en hoe het gaat evolueren. We weten zelfs niet eens of mensen die hiervan genezen echt immuun zijn geworden. Alleen met een vaccin kun je op een veilige manier groepsimmuniteit krijgen zonder mensenlevens te riskeren, en dat vaccin is er nog niet.

In Azië zien we steeds meer voorbeelden van een heropleving van de epidemie. Hoe verontrustend is dat?

Kluge: Het is niet onlogisch dat als de beperkende maatregelen afgebouwd of opgeheven worden, er op een bepaald moment een tweede golf komt. We krijgen heel veel vragen van landen wat er moet gebeuren na de piek van de pandemie en wanneer en hoe de lockdown moet worden afgebouwd.

Hoe moet dat gaan?

Kluge: Het zal vooral geleidelijk moeten gebeuren. We zijn verschillende strategieën aan het ontwikkelen om landen te begeleiden. Zopas had ik nog een gesprek met de directeur-generaal van de Danish Health Authority die spoedig hiervoor scenario’s zal aankondigen. Ik vind het jammer dat ieder land zelf wat bedenkt, terwijl hier een duidelijk rol is weggelegd voor de WHO om een eensgezinde aanpak uit te dokteren. Maar nu is het zeker nog te vroeg om de maatregelen te versoepelen.

Het is wel opvallend dat Rusland en China hulp bieden aan Europa en Afrika en niet de VS. Is er sprake van een nieuwe wereldorde? Denkt u dat China hier als nieuwe wereldleider zal uitkomen?

Kluge: Daarover speculeer ik nu niet. Ik heb nu te veel andere kopzorgen.