Bent u de coronamaatregelen nu écht moe? Want uit een enquête van Knack en Le Vif blijkt dat veel Belgen nog altijd bezorgd zijn over corona en dat ze de maatregelen wel verstandig vonden. De helft van de Vlamingen vindt zelfs dat politici niet sneller hadden mogen versoepelen dan de virologen verstandig vonden. Die laatsten blijven graag gezien, hoewel Marc Van Ranst stevig aan populariteit inboet.
Het is een vraag aan het einde van de enquête die begin juni bij 1006 Belgen werd uitgevoerd: vindt u dat één of meerdere ministers ontslag hadden moeten nemen voor gemaakte fouten tijdens de coronacrisis? De helft van de ondervraagden vindt van wel. Een derde van de deelnemers die ook opgeeft wélke minister moet opstappen vindt dat Maggie De Block (Open VLD) dat beter had gedaan. Heel wat ondervraagden zijn haar nog niet vergeten, ook al is ze al meer dan een half jaar geen minister van Volksgezondheid meer. Van de ondervraagden vindt zo’n 38 procent dat de regering-De Croo de crisis beter aanpakt dan de regering van Sophie Wilmès (MR), terwijl maar 22 procent zegt dat ze het slechter doet.
Zowel vandaag als een jaar geleden, toen we een soortgelijke enquête organiseerden, peilden we naar de tevredenheid over politici. In die groep maakt de Vlaamse minister-president Jan Jambon (N-VA) de slechtste beurt. Terwijl in 2020 nog zo’n 32 procent van de ondervraagde Vlamingen tevreden was over hem, is dat nu nog maar 21 procent. Het aantal mensen dat ontevreden is, steeg met 11 procent. Vandaag is over geen enkele Belgische politicus de ontevredenheid in de coronacrisis groter dan over Jambon. ‘Voor Jan Jambon zijn de resultaten van deze enquête tragisch’, vindt politoloog Dave Sinardet (VUB). ‘Zijn gloriemoment beleefde hij toen hij de Belgische vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken was. Toen hij eindelijk de Vlaamse minister-president mocht worden – toch de droom van elke rechtgeaarde Vlaams- nationalist – ging het steil bergaf voor hem. Dat moet pijnlijk zijn.’
Streng wordt gewaardeerd
Het verschil met de federale regering is groot. Over niemand zijn de ondervraagden meer tevreden dan over premier Alexander De Croo (Open VLD), zo’n 44 procent is dat. Daarna volgt Frank Vandenbroucke (Vooruit) als de nieuwe minister van Volksgezondheid, en van de Vlaamse politici staat Annelies Verlinden (CD&V) als minister van Binnenlandse Zaken ook in de top drie. We gebruiken hierbij resultaten waarbij de mensen die aangaven politici (of straks virologen) niet te kennen zijn uitgefilterd: van de Belgen zegt 19 procent Verlinden niet te kennen, en van de Nederlandstaligen toch ook nog 12 procent. De tevredenheid over de Vlaamse excellenties naar wie we peilden, is beduidend kleiner. Maar 23 procent is tevreden over Ben Weyts, de minister van Onderwijs die koste wat kost de scholen probeerde open te houden, en 42 procent ontevreden. Voor minister van Welzijn Wouter Beke is dat 18 en 43 procent.
De reden achter de steun voor de regering-De Croo? De Belgen – en de Vlamingen nog meer – lijken de strenge aanpak te appreciëren die de tandem De Croo-Vandenbroucke voor het grootste deel van de tijd verdedigde. Om maar te beginnen met de maatregel die tijdens de tweede coronagolf veruit de meeste kritiek kreeg: zo’n 56 procent van de ondervraagden vond de avondklok wél een terechte maatregel, terwijl maar 24 procent daar niet mee akkoord gaat.
Slechts 20 procent vond ook het optreden van de politie bij het afdwingen van de coronamaatregelen te streng. Daar kwam in de laatste weken voor de versoepelingen nochtans veel kritiek op, zoals toen zeven minderjarigen uit Kapellen na een lockdownfeestje een nacht in de cel moesten doorbrengen. Ook toen jongeren in Brussel La Boum organiseerden, een feestje tegen de coronamaatregelen, trok de forse politie-interventie veel media-aandacht. Zo’n 48 procent van de ondervraagden vond het optreden van de politie, in het algemeen dus, nochtans wel goed, en 32 procent vond het zelfs te laks. Ook maar 22 procent vindt dat jongeren meer vrijheid hadden moeten krijgen tijdens de lockdowns van het voorbije jaar. Een meerderheid is het daar niet mee eens. Verrassend is dat een duidelijke meerderheid van de ondervraagden (55%) zich het voorbije jaar niet slechter of beter voelde dan voor de coronacrisis. Voor hen woog de hele lockdown niet erg zwaar.
Een kwart is ontevreden
Politoloog Sinardet bekeek alle resultaten van de enquête. ‘Er is wel duidelijk een polarisatie tussen de voor- en tegenstanders van de coronamaatregelen’, zegt hij. ‘Alleen is die niet fifty-fifty: grosso modo een kwart is het oneens met de maatregelen, een kleine meerderheid steunt ze meestal.’ De steun voor zelfs extreme maatregelen als een avondklok verbaast hem niet. ‘Het is misschien wél verontrustend, maar dat is iets anders’, zegt hij. ‘Je hoeft corona niet te minimaliseren om kritisch te staan tegenover een avondklok, die vooral de handhaving vergemakkelijkte. Mensen zijn volgzaam, en abstracte discussies over grondrechten gaan blijkbaar vaak aan hen voorbij. Maar dat maakt ze niet minder belangrijk.’
Hoewel de vaccinatiecampagne ondertussen loopt als een trein, en de ziekenhuis- en besmettingscijfers dag na dag zakken, zijn verrassend veel van de ondervraagden er toch nog altijd niet gerust op. Op de vraag of mensen denken dat de coronacrisis na de zomer voorbij zal zijn, antwoordt net geen meerderheid van 49 procent dat ze pessimistisch zijn. Slechts 21 procent is optimistisch over onze vooruitzichten voor de herfst. Een op de drie Belgen vindt dan ook dat de coronamaatregelen trager hadden moeten worden versoepeld. Alle ministers en partijvoorzitters die zich in de marge van Overlegcomités probeerden populair te maken met voorstellen om sneller te versoepelen, zoals minister- president Jambon, hebben zich verkeken op een luidruchtige minderheid. Van alle ondervraagden vindt 44 procent, en in Vlaanderen zelfs de helft, het niet goed dat politici de maatregelen sneller versoepelen dan experts hadden voorgesteld.
‘Mij verbaast dat niet’, zegt viroloog Marc Van Ranst. ‘Journalisten zitten elke dag op Twitter, waar het lijkt alsof de wereld is vergaan door de coronamaatregelen. Er is een groot verschil tussen de sfeer in de media en de indrukken die ik krijg als ik met mensen praat. De cijfers gaan nu wel heel mooi naar beneden, maar we zijn er nog niet. De Indiase of deltavariant zullen we straks ook voelen in die cijfers, en we moeten rekening houden met een nieuwe golf in het najaar. Die zal uiteraard niet de amplitude hebben van de tweede golf, maar de vaccins zullen ons wellicht niet volledig beschermen tegen die deltavariant.’ Is Van Ranst gefrustreerd als hij deze resultaten vergelijkt met de tanende invloed van virologen op de politiek? ‘Dat heeft geen enkele zin. Het is ook normaal. Als het goed gaat hebben politici geen virologen nodig, of dat denken ze toch.’
In Vlaanderen is er bovendien significant meer steun voor het strenge coronabeleid dan in Franstalig België. Terwijl 46 procent van de Nederlandstaligen trager wilde versoepelen, en 18 procent sneller, is dat in Franstalig België haast omgekeerd: slechts 14 procent trager, en 38 procent sneller. In het begin van de crisis leken veel Franstaligen een streng beleid te willen, zoals de harde aanpak van de Franse president Emmanuel Macron, maar nu is het tij daar gekeerd. ‘In de Franstalige media is er altijd wel meer debat geweest dan in Vlaanderen’, vertelt Sinardet. ‘Hier zaten de virologen meestal op dezelfde lijn, terwijl daar onder experts gediscussieerd werd. Op haar beurt is de publieke opinie er ook meer verdeeld geraakt.’
Het rapport van de virologen
Erg opvallend vorig jaar was de grote tevredenheid over de virologen die ons door de lockdown loodsten. Hun tussenkomsten waren overduidelijk veel geliefder dan die van politici, hoewel het meestal de experts waren die in televisiestudio’s keer op keer slecht nieuws moesten brengen. In de tweede en de derde golf nam de irritatie over de experts toe – zeker op sociale media. Een kwart van de ondervraagden vindt dat de virologen te veel macht hebben gekregen, maar 43 procent is het daar niet mee eens. Dat cijfer ligt in Vlaanderen iets hoger, net niet de helft.
Vandaag is het beeld van de verschillende virologen wel iets gemengder, hoewel ze bijna allemaal populairder blijven dan politici. In Vlaanderen blijft de tevredenheid over Pierre Van Damme en Erika Vlieghe haast net zo groot als een jaar geleden: voor Van Damme ongeveer 70 procent en Vlieghe zo’n 64 procent. Steven Van Gucht zakt van 80 naar 75 procent, en Herman Goossens van 61 naar 53 procent. We peilden ook in Franstalig België naar de drie Vlaamse virologen – Vlieghe, Van Gucht en Van Ranst – en die zijn daar, net als zo goed als alle experts, opvallend minder populair. Dat trekt hun Belgische tevredenheidscijfers naar beneden. Alleen Marc Van Ranst heeft in Vlaanderen ook stevig aan tevredenheid ingeboet: hij daalde van 76 naar 59 procent.
‘Natuurlijk word ik minder populair, als Vlaams Belang mij constant aanvalt en als ik maatregelen verdedig die soms niet populair zijn’, zegt Van Ranst in een reactie. ‘Ik ben vaak in de wind gaan staan, zoals toen mondmaskers eerst aanbevolen en later verplicht werden. Het is mij, en alle andere virologen, gelukkig ook absoluut niet om populariteit te doen. Wij moeten niet verkozen raken. Ik wil alleen zo veel mogelijk impact hebben op het beleid, als ik denk dat het nodig is.’
Angstklimaat in de media
Ook over de media, en de toon die zij tijdens de crisis hanteerden, hebben veel mensen bedenkingen. Want ook al blijft de Belg bezorgd over corona, toch vindt liefst 60 procent van de respondenten ook dat de media een klimaat van angst hebben gecreëerd tijdens de coronacrisis. In Wallonië is dat 74 procent, in Vlaanderen ook nog altijd meer dan de helft.
Tim Pauwels, nieuwsombudsman van de VRT, is niet echt onder de indruk van het resultaat. ‘Wel jammer dat de enquête alleen deze ene negatief geformuleerde vraag heeft gesteld over de media. Had je ook gevraagd of mensen vinden dat de media hen goed geïnformeerd hebben over corona, dan had je misschien evengoed een meerderheid gekregen. Ten gronde vind ik het niet zo vreemd dat er soms een zekere angst was. Er zijn in totaal 25.000 doden gevallen, en het was niet elk moment duidelijk of we het virus wel onder controle konden krijgen. Uiteraard zal de informatie van de media daarover soms angst hebben ingeboezemd. Al heb ik ook veel nieuws gehoord over lockdownfeestjes waarbij mensen duidelijk veel banger waren voor een boete dan voor het virus. In bepaalde fases van de crisis zou je de media zelfs kunnen verwijten dat ze te veel meegingen in het idee dat de mensen het beu waren en er snel versoepeld moest worden. Maar de stokers hebben jullie alvast zover gekregen dat jullie alleen een vraag over het angstklimaat in de media hebben gesteld.’
KWART VAN DE VLAMINGEN WIL TERUG NAAR UNITAIR BELGIË
Hoe ziet u de toekomst van België? Ook die vraag stelden we in de enquête, net zoals we dat in in 2019 gedaan hadden met een Vlaams panel, voor de coronacrisis en voor de regeringsonderhandelingen die opnieuw bijna anderhalf jaar zouden duren. Sinds 2019 is het aantal mensen dat alles het liefst bij het oude ziet blijven, gehalveerd: nog maar 8 procent van de Vlamingen denkt daar zo over. Veel opvallender: van de anderen wil maar liefst 24 procent nog altijd terug naar een unitaire staat, dat is veruit de populairste optie. Slechts 15 procent wil meer bevoegdheden voor de deelstaten en 16 procent verkiest een onafhankelijk Vlaanderen. In Wallonië en Brussel is de steun voor een unitaire staat nog veel uitgesprokener: zo’n 45 procent wil dat.
Politoloog Bart Maddens (KU Leuven) is niet helemaal verbaasd door de steun voor het unitaire België. ‘In de jaren negentig kwamen wij ook al zulke resultaten tegen in onze surveys’, zegt hij. ‘Toen bleek wel dat de aanhangers van België maar weinig belang aan die mening hechtten tijdens verkiezingen: ze stemmen op basis van andere thema’s, en dus soms voor Vlaamsgezinde partijen. Vandaag zien we dat de stilzwijgende consensus onder alle Vlaamse partijen dat er meer bevoegdheden naar de regio’s moeten, niet meer bestaat. Partijen als Groen en de Open VLD verdedigen weer het federale niveau, als tegenreactie op het succes van de N-VA en Vlaams Belang. Die polarisatie is nieuw. Ik ben misschien nog wel het meest verrast door de voorkeur voor de onafhankelijkheid: zo’n 16 procent is hoger dan bleek uit soortgelijke onderzoeken in tijden zonder communautaire hoogspanning.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
