Steeds meer jonge mannen met erectieproblemen: ‘Link met porno is niet eenduidig’

Het aantal jongeren met erectieproblemen neemt toe. Komt ervan, met al die porno om ons heen? ‘Plots stoppen brengt de hersenen in de war.’

Doorgaans is het geen gespreksonderwerp aan de keukentafel, laat staan in het dokterskabinet: de erectiele problemen van de man. We kunnen u al meteen geruststellen: een penis die zich niet altijd in opperste staat van paraatheid bevindt op het moment suprême is niet abnormaal. Het komt erg vaak voor, en het valt in de meeste gevallen makkelijk op te lossen.

Toch domineert de schaamte over erectiele disfunctie of ED (de stigmatiserende term ‘impotentie’ hebben we verbannen). Vrouwen hebben al meermaals de orgasmekloof op tafel gegooid, nu wordt het tijd dat mannen de nodige openhartigheid over hun jongeheer aan de dag leggen. Seksualiteit heeft een veel te grote impact op onze levenskwaliteit om ze zomaar onder de mat te vegen.

Hoewel leeftijd een grote factor is, is het een misverstand dat erectieproblemen puur een oudemannenkwaal zijn. ‘Ook bij steeds meer jongeren laat de penis het af en toe afweten’, weet uroloog en professor Gunter De Win (UAntwerpen/UZA/ University College London Hospital). In 2020 bevroeg hij zo’n 7000 mannen, van wie zowat de helft jonger dan 35 jaar. Daaruit bleek dat tot 30 procent van die jonge mannen problemen ervaart. Twintig jaar geleden was dat nog geen 5 procent.

Klinisch seksuoloog Noortje Merckx (UZA) ziet ze tegenwoordig vaker langskomen: jongeren die moeilijkheden ondervinden met het krijgen of behouden van hun erectie. ‘In de verschillende praktijken waar ik werk, lopen de wachttijden op. Seksuele disfuncties zijn in opmars en mensen zetten sneller de stap naar een professionele zorgverlener, maar dat wil nog niet zeggen dat het taboe van de baan is. Zo twijfel ik om aan mijn nieuwe privépraktijk het bordje “seksuoloog” te hangen. De gêne om door zo’n deur te stappen, is erg groot.’

Wanneer krijgt een penis die zijn job niet naar behoren uitvoert het label ‘stoornis’ mee?

Gunter De Win: Over de officiële definitie bestaat discussie. Een erectiestoornis is ‘het onvermogen om een erectie te krijgen en/of te behouden die voldoende is om een bevredigende geslachtsgemeenschap te hebben tussen twee partners gedurende minstens zes maanden’. Dat is vrij strikt, en stamt uit de tijd waarin ED vooral een zaak van getrouwde mannen op leeftijd was. Een jongere die geen relatie heeft of niet regelmatig seksueel contact heeft maar wel problemen ondervindt tijdens een vrijpartij, lijdt volgens die definitie niet aan ED. Terwijl dat wel zo is. Ook die jongere moet de nodige hulp krijgen.

99% van de mannen onder de 35 jaar kijkt regelmatig naar porno.

Noortje Merckx: Het is een bekend fenomeen dat mannen in de eerste drie maanden van een nieuwe relatie performance anxiety voelen. Ze zijn verzot op hun nieuwe partner, maar kunnen hun erectie toch niet behouden tijdens het vrijen. Als die mannen bij mij komen aankloppen, ben ik blij, want ik kan hen snel op weg helpen. Vaak is het al voldoende om te zeggen ‘dit is normaal’ of ‘je ben niet de enige’. Die mannen zie ik één keer, daarna niet meer. Soms moet ook de kennis wat bijgespijkerd worden. Je lijdt heus niet aan een erectieprobleem als je penis tijdens een vrijpartij even wat slapper wordt wanneer bepaalde stimuli wegvallen. Ook vrouwen worden soms wat droger, maar daar wordt niet over gepraat want dat valt niet op. Je hebt stimulatie nodig om de erectie te behouden.

Erectiestoornissen zouden bij jonge mannen toenemen, maar de cijfers daarover gaan alle kanten op. Hoe groot is het probleem bij jongeren echt?

De Win: Als we de objectieve data erbij halen, blijkt dat erectieproblemen bij mannen tussen de 18 en 29 jaar sinds 2005 inderdaad in stijgende lijn gaan. Ja, het gaat om zelfrapportering van een uiterst subjectief gegeven, maar hoe kun je het anders rapporteren? Als de penis van een jongere zonder verdere fysiologische problemen niet functioneert tijdens seksuele betrekkingen, moeten we daarmee aan de slag. Dat gebeurt nu veel te weinig. ED is meer dan een zaak van slechte bloedtoevoer naar de penis. Het leidt tot moeilijkere seksuele relaties en minder zelfvertrouwen. Soms krijgen jongeren erectiepillen mee naar huis, maar die zijn niet bij iedereen effectief omdat prestatiedruk nog te vaak over het hoofd wordt gezien. Als we medicijnen voorschrijven zonder opvolging, en de jongere krijgt het gevoel dat de medicatie niet werkt, dan gaat hij nog meer aan zichzelf twijfelen.

‘Het ligt niet aan de frequentie van de consumptie van porno, wel aan het problematische gebruik ervan.’ Gunter De Win, uroloog

Merckx: Ook oudere mannen ervaren de druk van het beeld dat een échte man altijd zin moet hebben, het initiatief moet nemen en stijf moet worden als de partner zich halfnaakt naast hem in bed nestelt. Ons denken over viriliteit moet op de schop. Ik zie vaak oudere koppels bij wie de man angstvallig toegeeft dat hij zich minder man voelt omdat hij zijn partner niet meer kan geven wat er van een man verwacht wordt in bed. Dat heeft grote gevolgen. De man neemt niet langer het initiatief, de intimiteit gaat verloren, en partners vervreemden van elkaar.

Toch zoekt maar één op de tien mannen hulp voor zijn erectieprobleem. Hoe komt dat?

Merckx: Mannen zijn sowieso al minder geneigd een arts of psycholoog te raadplegen, laat staan dat ze over hun seksuele issues een boekje opendoen. Als patiënten tot bij mij raken, hebben ze al een grote drempel overwonnen. Daarom is het belangrijk dat ze hun hele verhaal kunnen doen. De initiële angst verdwijnt snel als de zorgverlener zich ook openstelt en de zaken expliciet benoemt.

Waar komt die schroom vandaan?

Merckx: Als kind krijgen zowel jongens als meisjes nog te vaak de boodschap dat het ongehoord is om aan de genitaliën te zitten, zeker in het openbaar, want dat is vies. Pas op hun twaalfde krijgen kinderen seksuele voorlichting. Dat zou veel eerder moeten gebeuren. En waarom zou je op school niet eens een debat over pornogebruik organiseren? Iedereen kijkt er toch naar. Ouders moeten goed beseffen dat kinderen online heel wat te zien en te horen krijgen, nog voor ze tien jaar oud zijn. Gelukkig zijn er steeds meer goed gemaakte tienerseries, zoals Sex Education, die de seksuele voorlichting van de school wat overnemen.

De Win: Alles draait om sekseducatie. Het is ongelooflijk hoe weinig jongeren weten over seks en over hun lichaam. De basiskennis ontbreekt zelfs bij universiteitsstudenten. Niet moeilijk, als je weet dat de clitoris pas in 1998 volledig is beschreven in medische handboeken. De thema’s uit Sex Education zien wij dagelijks in de praktijk, weliswaar op een minder amusante manier. Maar of jongeren door die series nu massaal hun seksproblemen van de daken zullen schreeuwen, betwijfel ik. Er wordt nog altijd meer opgeschept over de bedprestaties dan toegegeven dat het af en toe mislukt. Vooral het idee dat seksualiteit gelijkstaat aan prestatie moet de wereld uit. Laat plezier primeren op prestatie.

‘Pas op hun twaalfde krijgen kinderen seksuele voorlichting. Dat zou veel eerder moeten gebeuren.’ Noortje Merckx

Seksualiteit wordt de hele jeugd lang beschouwd als iets wat verboden is. Maar zodra jongeren de wettelijke minimumleeftijd voor seksueel contact bereiken, mag het ineens wel. Dan is het niet zo vreemd dat er schaamte en faalangst is, terwijl seksueel plezier net een voorwaarde is om een vrijpartij te doen slagen. Uiteraard is een wetgevend kader nodig om problematisch gedrag te kunnen aanpakken, maar hoe kun je iemand verbieden om te genieten van seksualiteit? Organisaties zoals Sensoa en Pimento zetten steeds meer in op sekspositieve educatie, maar ze worstelen met de rol van pornografie in de seksualiteitsbeleving van jongeren omdat de kennis ontbreekt.

Porno is steeds toegankelijker geworden. Moeten we de oorzaak van seksuele disfuncties bij jongeren daar zoeken?

De Win: Frequente consumptie van pornografie wordt niet geassocieerd met erectieproblemen, problematisch pornogebruik wel. Denk aan jongens die andere activiteiten skippen omdat ze naar porno willen kijken, of het alleen doen omdat ze zich vervelen of negatieve gevoelens willen onderdrukken.

Porno is van alle tijden. In de prehistorie had je al grottekeningen met pornografische beelden. Vandaag speelt het zich online af. 60 procent van de jongeren begint ermee rond hun dertiende. Uit ons onderzoek blijkt dat 99 procent van de deelnemers jonger dan 35 jaar regelmatig naar porno kijkt, van de 10 masturbatiesessies verlopen er 8,4 met porno. 17,7 procent masturbeert nooit zonder behulp van porno. Maar dat wil niet zeggen dat porno per definitie een probleem is. De link met erectiestoornissen is niet eenduidig. Een genuanceerde visie ontbreekt. Onderzoeksgroepen krijgen vaak niet de nodige fondsen voor wetenschappelijke studies omdat comités het onderwerp oncomfortabel vinden. De hele geschiedenis lang hebben maatschappelijke normen en politieke opinies de visie op porno bepaald. Onderzoek naar porno bij jongeren is ook niet vanzelfsprekend. Je kunt geen groep elfjarigen gedurende jaren blootstellen aan porno, en een andere groep porno zomaar ontzeggen.

‘Frankrijk verbiedt porno voor minderjarigen, zonder wetenschappelijke grond. Dat is ridicuul.’ Gunter De Win

Merckx: De vraag is of die jongeren écht afhankelijk zijn van porno, dan wel of het te maken heeft met de vervelende gewoonte van te masturberen om te ontladen en niet uit opwinding. Ik pols heel expliciet naar de masturbatiestijl van mijn patiënten. De meesten pakken hun smartphone erbij en slaan snel even de hand aan zichzelf op een weinig erotische of aangename manier. Ik wil dat mensen plezier beleven aan seks, met of zonder porno. We proberen af en toe mindful masturberen te introduceren. In plaats van drie à vier keer per dag puur doelgericht op zoek te gaan naar een orgasme kun je beter in de loop van de dag alert zijn voor een moment van opwinding en daar iets mee doen. Als de situatie het toelaat, natuurlijk. Geniet van het proces, niet van het einddoel. Opwinding is altijd een voorwaarde voor de totstandkoming van een erectie.

Extreemrechtse moraalridders zoals Dries Van Langenhove voeren een kruistocht tegen porno. ‘Het verstoort de maatschappelijke orde, verloedert de zeden’ enzovoort. Hoe problematisch is die visie voor jonge mannen?

De Win: Er gaan nogal wat filmpjes rond die beweren dat porno erectieproblemen in de hand werkt. De negatieve berichtgeving komt niet alleen uit rechtse hoek, maar ze heeft wel een grote impact op jongeren. Iemand die sinds zijn kindertijd heel frequent porno consumeert en plots stopt met kijken, komt vaak in een neerwaartse spiraal terecht. De zin om te masturberen kwijnt weg, het libido daalt, de erecties verdwijnen en de twijfel slaat toe. We weten nog te weinig over de seksuele gezondheid van jongeren in een tijdperk waarin porno alomtegenwoordig is. Nochtans gaat het om een belangrijk maatschappelijk gegeven.

84% van de masturbatiesessies bij jongeren verloopt met porno.

Merckx: Het is vaak erg moeilijk om mensen het idee uit het hoofd te praten dat naar porno kijken erectieproblemen zou veroorzaken. Ik probeer jongeren diets te maken dat ze porno niet volledig hoeven af te zweren en het af en toe kunnen gebruiken als erotische prikkel. Zomaar drastisch overschakelen van visuele naar tactiele stimuli of zelfs helemaal niets meer, brengt het beloningssysteem in de hersenen in de war.

Frankrijk verbiedt vanaf september als eerste land ter wereld de toegang tot pornosites voor minderjarigen. Geen goed idee?

De Win: Minderjarigen, die nog volop hun seksualiteit ontwikkelen, worden overspoeld met beelden die niet altijd stroken met de realiteit. Daar moeten we over nadenken. Maar om een volledige samenleving plots aan een sociaal en seksuologisch experiment bloot te stellen, en porno te stigmatiseren zonder enige wetenschappelijke evidentie, is ridicuul. Dit is geen wetenschap, maar een verkiezingsbelofte.

Stel je eens voor dat je van de ene dag op de andere plots geen toegang meer hebt tot iets wat je sinds je twaalf jaar continu tot tweemaal toe per dag hebt gedaan. Dan is het niet gek dat er symptomen opduiken zoals libidoverlies en agressie. Is de samenleving, waar de wachtlijsten voor psychologische hulpverlening nu al gigantisch zijn, klaar om al die problemen op te vangen? En zal men de link met het pornoverbod leggen? Of zullen jongeren behandeld worden met antidepressiva, waarvan we weten dat ze de seksuele beleving temperen? En denkt men nu echt dat die jonge gasten geen achterpoortjes zullen vinden? In Arabische landen, waar het ook verboden is, tiert de pornoconsumptie welig.

De oplossing voor erectiestoornissen ligt vaak bij viagra. Ook voor jongeren?

De Win: Soms wordt er wat te snel naar erectiepillen gegrepen. Voor jongeren die erg opgewonden zijn maar aan prestatiedruk lijden, kan een pil helpen om de vicieuze cirkel te doorbreken. Maar jongeren die om een of andere reden de zin wat verloren hebben, zullen er weinig baat hebben bij hebben en daardoor nog dieper in de put zakken. Aan de andere kant is het erg moeilijk om jongeren naar de seksuoloog te sturen. Ze gaan simpelweg niet. Daarom haal ik de seksuoloog er tijdens mijn raadpleging meteen bij.

Hebben jonge mannen vandaag een ander beeld van seks en relaties dan ouderen?

De Win: Uit Nederlandse cijfers blijkt dat seks tussen jongeren, vooral in de leeftijd van 16 tot 25 jaar, flink afneemt, terwijl het bij 75-plussers toeneemt. Jongeren denken ook opvallend vaak dat ze al tijdens hun eerste Tinderdate van bil moeten gaan. Ze verstarren, kunnen het niet en durven op den duur niet meer af te spreken. Mij klinkt dat vreemd in de oren, want er hoeft toch helemaal niets te gebeuren op de eerste date? Toch zijn de meeste van mijn patiënten ervan overtuigd dat het zo moet.

Merckx: Datingapps werken goed voor de extraverte jongere die lekker in zijn vel zit. Maar heel veel jongeren worstelen met zichzelf. Ook zij komen op die datingsites terecht en moeten ineens de competitie aangaan met duizenden anderen. Ook de hokjesvorming neemt toe. Vandaag spreken jongeren niet meer over relaties maar over situationships. Dat is een term voor alle soorten relaties, waar nog geen commitment komt bij kijken. Op zich een goede zaak, want alles is mogelijk, monogamie is niet meer the only way to go en er is meer openheid. De keerzijde van de medaille is dat ze zich vastrijden als ze niet voldoen aan een van de kenmerken van dat specifieke hokje. ‘Oei, mijn situationship wil mijn vrienden ontmoeten. Wat nu?’ Dat maakt het allemaal nodeloos ingewikkeld.

Porno is van alle tijden. In de prehistorie had je al grottekeningen met pornografische beelden.’ Gunter De Win

Tot slot: een laatste advies voor onze lezers?

De Win: Ervaar je als jongere erectieproblemen en twijfel je daardoor sterk aan je prestaties? Laat het dan nakijken door een zorgverlener bij wie je je goed voelt en met wie je open kunt communiceren. Bovendien is niet elke stoornis psychologisch.

Merckx: Verlos jezelf van het idee dat seks spontaan moet zijn. De kans dat jij en jouw partner op hetzelfde moment zin hebben, is klein. Veel jonge koppels met kinderen en een druk gezinsleven lopen daarop vast. Samen iets intiems of seksueels doen, kan verrassend fijn worden, ook al had je op voorhand niet spontaan zin om te vrijen. Een ander cliché is dat goede seks altijd tot een orgasme moet leiden. Vrouwen willen – terecht – klaarkomen, maar dat verhoogt de druk op de man nog meer. Als vrouw kun je tijdens een vrijpartij best ook zelf naar een orgasme toewerken door je in jezelf te keren. Daarvoor hoef je niet altijd op de man te rekenen. Een andere manier om je seksualiteit nieuw leven in te blazen, is afstappen van de focus op het orgasme. Denk aan tantra, waarbij de nadruk ligt op genieten van alles wat er door je lichaam stroomt, en je alles in je hoofd even uitzet op het moment dat je bezig bent met jezelf of met je partner. Soms schrijf ik koppels sensate-focustherapie voor, gericht op ontspanning en elkaar seksueel ontdekken. Tijdens de volgende consultatie zitten ze dan ineens opvallend dichter bij elkaar. Heerlijk om te zien.