Gooi eetbaar voedsel niet weg: 7 vragen over houdbaarheidsdata

Moet je levensmiddelen waarvan de minimale houdbaarheidsdatum verstreken is weggooien? Zijn producten in snelverkoop betrouwbaar? Toelichting bij het verloop van versheid.

Waarom hebben verpakte levensmiddelen een etiket met een houdbaarheidsdatum nodig? Wat kan er zoal mislopen?

Professor Frank Devlieghere van de Vakgroep Voedselveiligheid en Voedselkwaliteit van de Universiteit Gent: ‘Levensmiddelen zijn niet oneindig houdbaar. Vroeg of laat worden ze slecht. Dat kan op 4 manieren. Op korte of lange termijn ontwikkelen zich in en op het levensmiddel micro-organismen zoals bacteriën, die het gaan bederven. Ook bij de enzymen treden er wijzigingen en dus bederf op: bepaalde eiwitten reageren op de zuurstof errond en geven onder meer een verkleuring of smaakverandering. Verder kan er ook chemisch bederf zijn, zoals oxidatie, waardoor er een vieze geur en smaak ontstaat. Ten slotte is er ook nog het zogenaamde fysicochemische bederf, waarbij de structuur van het voedingsproduct degradeert. Afhankelijk van het soort levensmiddel, de conserveringsbehandeling die het al dan niet heeft ondergaan en de manier van bewaren zal het ene soort bederf vroeger optreden dan het andere en wordt de houdbaarheid korter of langer.’

Waarom vermelden sommige verpakkingen “Ten minste houdbaar tot” en andere “Te gebruiken tot”?

Devlieghere : ‘De ‘Te gebruiken tot’-producten (TGT) zijn meestal microbieel bederfbaar en worden bijna altijd koel bewaard. Voorbeelden zijn vers vlees en verse vis, charcuterie, slaatjes en pizza’s. Is die uiterste consumptiedatum overschreden, dan kan de producent de veiligheid van het product niet meer garanderen. De ‘Ten minste houdbaar tot’-datum (THT) of minimale houdbaarheidsdatum, die je bijvoorbeeld vindt op minder bederfgevoelige producten zoals pasta, koekjes, chocolade en ontbijtgranen, geeft een indicatie van de bewaartijd. Is die datum verstreken, dan is het product nog veilig maar voor de zintuigen mogelijk niet meer ideaal. De smaak kan afgevlakt zijn of de kleur veranderd.’

Zijn fabrikanten wettelijk verplicht om op elke verpakking een houdbaarheidsdatum te vermelden?

Devlieghere : ‘Neen. Bij bepaalde producten is het geen eis om een minimale houdbaarheidsdatum aan te duiden, zoals bij groenten en fruit in bulk, suiker, zout, azijn en alcohol. Bij niet-verwerkte groenten of fruit zie of ruik je gewoon of ze nog bruikbaar zijn. De andere producten zijn nagenoeg onbeperkt houdbaar als ze in een droge omgeving worden bewaard.’

Wie bepaalt de houdbaarheidsdata ?

Devlieghere: ‘Op basis van tests en simulaties in het lab bepalen producenten zelf de houdbaarheid van hun nieuwe producten. Daar trekken ze dan doorgaans nog een tijdsmarge af. Vooral voedingsmiddelen met een TGT-datum worden aan de hand van stalen uit de supermarkten regelmatig gecontroleerd.’

Loopt de gezondheid gevaar als je de houdbaarheidsdata niet strikt respecteert ?

Devlieghere : ‘Bij TGT-producten moet je zeker gehoorzamen aan de houdbaarheidsdatum. Is die overschreden, dan zit de kans erin dat bepaalde microorganismen zijn uitgegroeid tot te grote hoeveelheden. Die kunnen je ziek maken. Een besmetting met de listeriabacterie bijvoorbeeld kan gevaarlijk tot zelfs dodelijk zijn voor gevoelige groepen zoals jonge kinderen, senioren, zwangere vrouwen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. In het beste geval houd je er een lichte voedselvergiftiging aan over die na een tijdje vanzelf verdwijnt, met verschijnselen als diarree, wat koorts of braken. Levensmiddelen waarvan de minimale houdbaarheidsdatum is overschreden, kan je doorgaans wel nog veilig consumeren. Mogelijk laat de smaak wat te wensen over, of zijn ze wat harder of visueel onaantrekkelijker geworden. Check altijd goed of er geen schimmel op staat, en of de verpakking niet geblutst of gescheurd is. In dat het geval, dan gooi je ze beter helemaal weg. Ook belangrijk om weten : als je ziek wordt na het consumeren van een levensmiddel waarvan de TGT-datum is overschreden, kan je de producent niet aansprakelijk stellen voor de geleden schade.’

Als de THT-datum op een potje yoghurt in de ijskast met een week overschreden is, is het dan nog geschikt voor consumptie ?

Devlieghere : ‘Yoghurt is een speciaal geval. Het is een THT-product dat toch koel moet worden bewaard om gasvorming te vermijden. Precies door die koeling blijft het ook langer houdbaar. Heb je al die tijd je potje yoghurt netjes in de ijskast laten staan, dan loop je geen risico. Mogelijk is de yoghurt wel zuurder of prikkelender geworden, of heeft er zich wat gas gevormd en hoor je een plofje als je het deksel eraf scheurt. Dat kan in principe allemaal geen kwaad, behalve als je ziet dat er ook schimmel groeit. Heb je het potje niet naar behoren bewaard en stond het bijvoorbeeld op tafel, dan gooi je het beter weg.’

Producten in snelverkoop hebben vaak de datum van de dag zelf als uiterste houdbaarheidsdatum. Kan je die vandaag kopen, invriezen en later nog veilig consumeren ?

Devlieghere : ‘Dat kan, op voorwaarde dat je ze onmiddellijk na thuiskomst in de diepvriezer stopt en je ze voor je ze opeet correct ontdooit. Dat doe je best in de microgolfoven of nadat je ze eerst in de ijskast hebt gezet. Laat de producten zeker niet ontdooien op tafel of op de vensterbank. Daar lopen de temperaturen te hoog op en vermenigvuldigen de bacteriën zich razend snel.’

Door Caroline De Ruyck