Giftige stoffen in het milieu versterken risico op obesitas

Chemische vervuiling in het milieu verergert de wereldwijde obesitasepidemie. Vooral kinderen in de ontwikkelingsfase zijn het meest kwetsbaar. Dat blijkt uit een nieuwe Amerikaanse studie.

De Wereldgezondheidsorganisatie waarschuwde begin mei dat steeds meer Europeanen te kampen hebben met overgewicht en obesitas. In België is 22 procent van de volwassenen obees. Bij jonge kinderen (5 tot 9 jaar) is dat bijna 9 procent. Ook in de rest van de wereld neemt obesitas alleen maar toe.

De obesitasepidemie wordt versterkt door vervuilende stoffen in het milieu, stelt een recente metastudie in het wetenschappelijke tijdschrift Biochemical Pharmacology. Meer dan veertig wetenschappers zagen aan de hand van 1400 studies een effect van de zogenaamde ‘obesogenen’ op de manier waarop het lichaam het gewicht controleert. Concreet gaat het over additieven in plastic zoals bisfenol A en ftalaat, pesticiden, luchtvervuiling, vlamvertragers en PFAS.

Metabole thermostaat

Obesogenen zouden onze ‘metabole thermostaat’ verstoren. Die thermostaat houdt ons lichaamsgewicht in balans: hij regelt het energieverbruik in het lichaam en gebruikt daarvoor  verschillende hormonen uit het vetweefsel, de darmen, de alvleesklier, de lever en de hersenen.

Milieutoxicologe Greet Schoeters (UAntwerpen en VITO): ‘Giftige stoffen kunnen die hormonen verstoren, wat effect heeft op de metabolen. Dat verstoort bijvoorbeeld hoe je hersenen inspelen op het hongergevoel’ . Volgens de studie beïnvloeden vervuilende stoffen de vetcellen niet alleen rechtstreeks, ze beïnvloeden ook de hormonale signalen die mensen een vol gevoel geven: de schildklierfunctie en het beloningssysteem van dopamine.

De Britse krant The Guardian sprak met een van de onderzoekers die meewerkten aan de studie, professor Barbara Corkey van de Boston University School of Medicine. ‘Elke cel in het lichaam weet of je genoeg voedsel hebt’, legt zij uit. ‘Toxines verstoren dat normale detectieapparaat.’

Kinderen

Kinderen in de vroege ontwikkelingsjaren zijn het meest kwetsbaar voor obesogenen, weet ook Greet Schoeters: ‘Vervuilende stoffen verstoren de hormoonhuishouding in de baarmoeder en beïnvloeden daardoor de groei van organen van de foetus. Ook de hersenen dus. Sommige toxines remmen zelfs de bloedtoevoer naar de foetus af. Dan legt het kind minder bloedvaten aan, wat ook groeiachterstand veroorzaakt.’

Volgens milieu-epidemioloog Tim Nawrot (UHasselt en KULeuven) zijn de effecten niet voor alle chemicaliën even sterk aangetoond. ‘Vooral bij bisfenolen is overtuigend aangetoond dat die stoffen bijdragen tot obesitas.’ Bisfenol A zit in plastic producten zoals voedselverpakkingen, plastic flessen en speelgoed. ‘Ook DDE beïnvloedt de metabole veranderingen. DDE is een afbraakproduct van het insecticide DDT. Dat is al meer dan veertig jaar verboden, maar het zit nog steeds in onze voeding omdat de stof in de bodem is opgestapeld.’

Ook Nawrot wijst op het belang van de blootstelling aan polluenten tijdens de zwangerschap . ‘Als er in die fase chemicaliën ingrijpen, is dat van een andere orde dan bij een dertigjarige. De effecten ervan kunnen ook doorgegeven worden aan volgende generaties. Een vrouwelijke foetus draagt de geslachtscellen voor de volgende generatie al. Als een foetus aan vervuilende stoffen wordt blootgesteld, beïnvloedt dat ook het DNA van haar nakomelingen.’ De Amerikaanse studie waarschuwt ook hoe het gewicht generatie op generatie kan toenemen doordat de genen gemutileerd worden bij blootstelling aan polluenten. 

Preventie

Volgens Greet Schoeters wordt er te weinig preventieve aandacht geschonken aan de invloed van chemicaliën op obesitas. ‘Het is goed om zwangere vrouwen gezonde leefgewoontes aan te raden. Beter nog zou het zijn om te voorkomen dat er meer en meer giftige stoffen terechtkomen in allerlei producten.’ 

In The Guardian noemt een van de hoofdauteurs van de studie, Jerrold Heindel, de huidige klinische behandeling van obese patiënten ‘jammerlijk inadequaat’. Artsen focussen volgens Heindel nog te veel op calorieën. ‘Artsen zeggen: “Als je meer calorieën eet, word je dikker”. Ondertussen wachten ze tot je zwaarlijvig wordt en daarna schrijven ze je een dieet, een operatie of medicatie voor.’ 

Tim Nawrot relativeert dat. ‘Te veel calorieën en te weinig beweging blijven de belangrijkste factoren voor obesitas. Chemicaliën dragen daar een deel aan bij. Dat benadrukt ook Schoeters. ‘Obesitas is een multifactoriële ziekte, en de blootstelling aan vervuilende stoffen is een extra risicofactor.’

Wetgeving

Waarover alle experts het eens zijn, is dat de regelgeving rond chemicaliën te traag evolueert. ‘Kinderen, jongeren en volwassenen worden aan heel veel stoffen tegelijkertijd blootgesteld, waaronder die prioritaire hormoonverstorende stoffen’, zegt Schoeters. Dat blijkt uit een Europees project waar Schoeters aan meewerkte. ‘Vanuit dat project roepen we de beleidsmakers op om de regelgeving te versnellen door verschillende chemische stoffen samen te bekijken, en over sectoren heen. Nu doen ze dat stof per stof en maken ze regelgeving per sector. Dat werkt te traag.’

Ook Tim Nawrot weet dat de wetgeving zelden gelijke tred houdt met de wetenschappelijke inzichten. ‘Frappant is bijvoorbeeld dat patiënten op intensieve zorg nog steeds voeding en vocht krijgen toegediend uit plasticzakjes. Heel wat studies bewijzen dat dat plastic bijdraagt tot een hoge concentratie van giftige stoffen in het lichaam.’ Bovendien moet er meer aandacht zijn voor de effecten van polluenten in de vroege stadia van het leven. ‘Wetgeving wordt vaak gemaakt met het oog op gezonde dertigers, terwijl we vooral de meest gevoelige periode in het leven moeten beschermen.’