Het raadsel van de jonge kankers: waarom neemt de ziekte toe bij mensen jonger dan 50?  

Kanker treft vaker volwassenen jonger dan 50. In België gaat het vooral om huidkanker en teelbalkanker. Hoe dat komt? Dat is de vraag van één miljoen.  

Lang werd aangenomen dat het voorkomen van kanker bij jonge generaties relatief statisch was, zoals het klimaat. Het laatste werd al langer doorprikt, nu moet ook de eerste aanname eraan: volgens het vakblad BMJ Oncology is tussen 1990 en 2019 kanker bij jonge generaties wereldwijd met bijna 80 procent toegenomen. Zulke zogenaamde early-onset cancers troffen 30 jaar geleden nog 1,82 miljoen mensen, in 2019 waren dat er al 3,26 miljoen. Het gaat dan vooral om borst- en huidkanker en kankers van het verteringsstelsel (darm, lever, maag).  

Die indrukwekkende toename vraagt evenwel om nuance. De voorbije drie decennia nam ook de wereldbevolking met 46 procent toe, net als de bewustwording rond kanker. Medische technologieën en screeningsprogramma’s werden beter. Ook registratie- of classificatiemethodes van diagnoses kunnen in de loop der jaren gewijzigd zijn. 

Meer melanoom

In ons land stijgt het kankergevallen bij jongere mensen maar heel licht. ‘Algemeen observeren we, rekening houdend met evoluties in bevolkingsaantal en het aantal Belgen per leeftijdsgroep, een toename van het risico op een kankerdiagnose bij 50-minners met gemiddeld 0,3 procent per jaar’, aldus Bart Van Gool van de Stichting Kankerregister. 

Al verschilt dat duidelijk van kankertype tot kankertype. Zo is er een opvallende toename van melanoomhuidkanker. Bij jonge mannen is teelbalkanker sterk in opmars. Van alle teelbalkankers wordt 85 procent gediagnosticeerd in de leeftijdsgroep 20-49 jaar.  

Voor borstkanker is er in België verrassend genoeg een afname, terwijl het aantal gevallen wereldwijd wél stijgt bij jonge vrouwen. Borstkankerscreeningsprogramma’s kunnen die dalende trend niet verklaren omdat daarmee in België pas op 50-jarige leeftijd wordt begonnen. ‘Mogelijk draagt het bestaan van georganiseerde screenings van vrouwelijke vijftigplussers bij tot de algemene bewustwording’, vermoedt Van Gool. ‘Maar ook factoren als het dalende tabak- en alcoholgebruik en hormonale consumptie spelen wellicht een rol.’ 

Toch blijft borstkanker bij vrouwen de meest voorkomende kanker in België (44 procent) bij de jonge generaties. Bij mannen is dat teelbalkanker. Melanoom staat bij zowel mannen als vrouwen op plaats twee.  

De hoge incidentie van borstkanker maakt dat opvallend meer jonge vrouwen kanker krijgen dan jonge mannen. ‘Dit verandert na de leeftijd van 56 à 57 jaar. Op oudere leeftijd komt kanker veel frequenter voor bij mannen’, aldus Van Gool. ‘Het risico op een kankerdiagnose voor de leeftijd van 50 jaar bedraagt in ons land 3,4 procent voor mannen en 6,4 procent voor vrouwen.’  

Perfecte storm

Hoewel kanker nog altijd ontegensprekelijk een ouderdomsziekte is met 90 procent van de diagnoses boven de 50 jaar, breken wetenschappers zich het hoofd over de toename bij jongere generaties. De belangrijkste vraag daarbij is: waarom? ‘Het is moeilijk’, zucht professor Filip Lardon. ‘Kankerontwikkeling is meestal brute pech. Cellen ontsporen nu eenmaal. Dat is een deel van het leven.’ 

Soms is kanker ook gewoon een perfecte storm. We leven in een vervuilde wereld met microplastics in verpakkingen, additieven in cosmetica, pesticiden in de landbouw en kankerverwekkende stoffen in de lucht. Het stijgende aantal jonge, niet-rokende vrouwen dat longkanker krijgt, bijvoorbeeld, is volgens Lardon niet te wijten aan de populaire vapes – ‘die toestelletjes zijn nog niet lang genoeg op de markt om dat te kunnen onderzoeken’ – maar eerder aan de algemene luchtvervuiling. Maar ook dat is geen eenduidige verklaring. ‘We zien in het Ruhrgebied bepaalde kankertypes, maar andere tumoren zien we dan weer meer in de Scandinavische landen waar veel minder vervuiling is.’ 

Een belangrijkere factor is wellicht het voedingspatroon. De meeste gevallen van early-onset cancers doen zich voor in Australië, Noord-Amerika en West-Europa, rijke landen waar de typisch westerse eetgewoonten (te veel rood vlees, suiker, ultrabewerkte producten, fastfood en kant-en-klaarmaaltijden) zijn ingeburgerd.  

Of ligt het aan de groeiende obesitasepidemie? Mocht u het nog niet weten: vetweefsel is een duiveltje in een doosje. Het produceert verschillende hormonen en ontstekingsstoffen die kankercellen helpen groeien. Aan rood vlees en charcuterie werd door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zelfs een afzonderlijk kankerrisico gekoppeld. Zes kankers die geassocieerd worden met overgewicht en obesitas nemen toe bij jonge generaties: darm-, nier-, pancreas-, slokdarm-, borst- en eierstokkanker.  

Microbioom 

‘Jongvolwassenen hebben tegenwoordig twee keer zoveel kans om de diagnose darmkanker en vier keer zoveel kans om de diagnose endeldarmkanker te krijgen als mensen die rond 1950 zijn geboren’, zegt Luc Colemont van vzw Stop Darmkanker. 

In Europa komt darmkanker in ongeveer 10 procent van volwassenen onder 50 voor, terwijl men in de Verenigde Staten verwacht dat dit binnen enkele jaren meer dan 13 procent zal zijn. In ons land blijft het percentage in deze leeftijdsgroep hangen rond de 7 procent.  

Hebben Belgen een gezondere levensstijl of andere genen? Of zit er iets in ons water? Colemont vermoedt dat onze cijfers snel zullen bijbenen. ‘Ik zie echt niet in waarom dat bij ons niet het geval zal zijn. Amerikanen leven en eten misschien anders dan wij, maar kom mij niet vertellen dat Engelsen, Spanjaarden, Duitsers, Fransen, Italianen en Polen fundamenteel anders zijn.’ 

Wetenschappers richten hun onderzoekspijlen daarom steeds meer op het darmmicrobioom, de fascinerende wereld van biljoenen micro-organismen, waaronder bacteriën, virussen, schimmels en gisten, die in het spijsverteringsstelsel leeft en die verband lijkt te houden met de algehele gezondheid. Wat in die mysterieuze wereld gebeurt, is cruciaal voor de preventie en behandeling van darmkanker én andere kankers, menen wetenschappers. 

Helaas laat die microbenkolonie zich moeilijk bestuderen. Het microbioom verandert voortdurend onder invloed van voeding, medicatie, stress en omgeving, en iedereen heeft zijn eigen, unieke exemplaar, vergelijkbaar met een vingerafdruk. Ook het microbioom kan ons dus niet alle antwoorden geven.