Pseudowetenschap floreert in inloophuizen voor kankerpatiënten

Lokale overheden en organisaties als Kom op tegen Kanker steunen over heel Vlaanderen inloophuizen voor (ex-)kankerpatiënten. Daar blijken geregeld pseudowetenschappelijke therapieën binnen te sluipen.

In Vlaanderen vind je achttien ‘inloophuizen’, laagdrempelige privé-initiatieven voor mensen die met kanker te maken krijgen of kregen. Ze kunnen er terecht voor informatie op maat, een luisterend oor en contact met lotgenoten. De inloophuizen organiseren ook een breed scala aan activiteiten, zoals creatieve therapie, mindfulness, zorgmassages, gelaatsverzorging, wandelen of infosessies over voeding na een kankerbehandeling – de lijst is lang.

Een deel van de activiteiten in verschillende inloophuizen overschrijdt echter ronduit de grens met pseudowetenschappelijke therapieën. Het gaat dan om behandelingen zoals reiki, craniosacraaltherapie en zelfs ‘energetische healings’.

In Vlaanderen bestaat al langer een wildgroei aan ongereguleerde coaches en therapeuten, maar specifiek in de inloophuizen bestaat het publiek uit mensen in een erg kwetsbare positie: (ex-)kankerpatiënten. Bovendien is er geregeld sprake van financiële ondersteuning vanuit lokale overheden en toonaangevende organisaties zoals Kom op tegen Kanker.

‘Energieblokkeringen’

Meestal worden de voordelen van de therapieën vaag gepresenteerd als ‘relaxerend’. Het kernprobleem is dat verschillende behandelingen, van voetreflexologie tot ‘healings’, gebaseerd zijn op pseudowetenschappelijke theorieën over ‘energiedoorstroming’. Die zou de basis vormen van geestelijke en lichamelijke gezondheid, waarbij ziekte en genezing afhangen van gezonde ‘energiestromen’ en ongezonde ‘energieblokkeringen’. Dat staat fundamenteel op gespannen voet met hoe de medische wetenschap naar kanker kijkt.

Een van de populairste therapieën die heel wat inloophuizen aanbieden is reiki, een uit Japan afkomstige pseudowetenschap waarbij reiki-‘masters’ met handopleggingen en gebaren ‘energievelden’ in balans beweren te brengen.

De beschrijving van reiki op de website van een inloophuis in Ronse klinkt als een wondertherapie: ‘Het brengt blokkades in de energiebanen in evenwicht, versterkt het immuunsysteem, versnelt het zelfhelende vermogen van het lichaam en bevordert de zelfontwikkeling.’ Het zou helpen ‘bij hoofdpijn, maag- en darmklachten, reuma, burn-out, (onderdrukte) angsten/gevoelens, onverwerkte trauma’s en allerlei genezingsprocessen’. Verder staat er nog: ‘Deze energie vindt haar weg automatisch naar de plekken in het lichaam waar heling nodig is.’ Het klinkt allemaal precies als wat een kankerpatiënt wil horen. Het gaat ook veel verder dan louter een ‘relaxatiemethode’.

Dergelijke pseudowetenschappelijke basisprincipes zijn wijdverspreid. Zo bevindt zich op de campus van het Algemeen Ziekenhuis Zeno in Knokke-Heist het inloophuis Warm Nest, dat behalve voetreflexologie en reiki ook ‘healings’ aanbiedt, onder de noemer ‘Energielichaam in Balans’. ‘Via mijn klankschaal stem ik me op jou af’, zo staat het op de website. ‘Door de verbinding met jouw energie kan ik voelen waar er geen stroming is. Sommige gebeurtenissen in je leven kunnen zich vastzetten in je lichaam. Via healing breng ik beweging in de energie.’

Blauwdruk

Wanneer Kom op tegen Kanker als financierende instantie optreedt, moet een inloophuis zich richten naar een gedetailleerde blauwdruk. Die vermeldt dat de aangeboden diensten ‘aantoonbaar gebaseerd dienen te zijn op evidence-based practice’ en dat het aanbod waar nodig verzorgd moet worden ‘door professionals of gediplomeerden/gecertificeerden’. Een richtlijn luidt dat ‘niets van wat een inloophuis organiseert of aanbiedt indruist tegen evidence based-practice en dus mogelijks van onvoldoende kwaliteit of zelfs schadelijk is’.

Kom op tegen Kanker heeft daarnaast ook een duidelijke visie ontwikkeld op therapieën die buiten de wetenschappelijk aangetoonde standaardbehandelingen vallen. Die visie is niet afwijzend wanneer het gaat om zogenaamde complementaire behandelingen: niet bedoeld om te genezen maar ‘om symptomen van de ziekte of bijwerkingen van de behandeling op te vangen en de levenskwaliteit te verhogen’. Die therapieën moeten gebeuren in overleg met de behandelende arts, want ze zijn niet altijd onschadelijk. Zo kunnen supplementen of kruiden interfereren met medische behandelingen, en zijn bepaalde bewegingstherapieën of massages niet aangewezen bij broze botten.

Van verschillende complementaire therapieën staat vast dat ze – voor wie er geloof aan hecht – in specifieke gevallen een gunstige invloed kunnen hebben, zoals angst bij palliatieve patiënten of spanning en emotionele stress. Maar de ‘werking’ berust niet op de vermeende energievelden. Het gaat louter om een placebowerking, of ze spruit voort uit de positieve invloed van menselijke interactie, aanraking en aanwezigheid op het welbevinden.

‘Healing’

KOTK ondersteunt acht inloophuizen inhoudelijk en financieel. Alle inkoophuizen, gefinancierd of niet, kunnen ook hun activiteiten aankondigen op de website Allesoverkanker.be. Dat leidt soms tot pijnlijke passages.

Wie tot voor kort ‘oncologische voetreflexologie’ googelde, vond bijvoorbeeld als eerste zoekresultaat een pagina op Allesoverkanker.be met de volgende tekst: ‘Alle lichaamsdelen en organen zijn door energiestromen met bepaalde reflexgebieden in de voet verbonden. Als een orgaan of lichaamsdeel niet goed werkt, weerspiegelt zich dat op de voet.’ Medische onzin, maar het stond in de aankondiging van een activiteit in een Gents inloophuis. Kom op tegen Kanker haalde de tekst ondertussen offline.

Het aanbod aan pseudowetenschappelijke behandelingen is ook zorgwekkend omdat de inloophuizen specifiek bedoeld zijn om mensen te oriënteren in het zorglandschap. De activiteiten van complementaire therapeuten in de inloophuizen worden dan wel meestal onder de noemer ‘relaxatie’ geplaatst, er bestaan geen garanties over wat de beoefenaars aan kankerpatiënten vertellen wanneer ze er klanten ronselen voor hun private praktijk. Een aanbieder van energetische ‘healings’, die al herhaaldelijk te gast was in een inloophuis in Brasschaat, blijkt op haar sociale media in de ban te zijn van het antivaxgedachtegoed, complottheorieën en de overtuiging dat keelontstekingen veroorzaakt worden doordat je ‘keelchakra’ reageert op een zonnestorm.

Esoterische supermarkt

Kom op tegen Kanker reageert dat het de betrokken inloophuizen zal aanspreken. Algemeen directeur David Vansteenbrugge: ‘We zien een toename van dergelijke activiteiten in de zorg in het algemeen, en werken via onze blauwdruk al sterk op het weghalen van onjuiste informatie. Desondanks glipt er soms toch nog een activiteit door de mazen van het net. We zullen onze controles nog verder aanscherpen. Activiteiten die niet evidence-based zijn, mogen niet als dusdanig voorgesteld worden. Patiënten hebben recht op juiste informatie.’

Dat is nodig, want zonder strakke criteria dreigen de initiatieven – die in hun werking een waardevolle en zelfs broodnodige aanvulling zijn op de vaak als ‘koud en klinisch’ ervaren standaardgeneeskunde – een soort esoterische supermarkt te worden, waarin kwetsbare patiënten om de oren worden geslagen met vage gezondheidsclaims over ‘energie’ en ‘healing’.