Oogarts Liselotte Aerts: ‘Droge ogen vormen hét probleem van vandaag’

Onze ogen kunnen tot wel duizend woorden per minuut lezen en één miljoen kleuren herkennen. Ze knipperen gemiddeld 14.400 keer per dag, maar net na het vertellen van een leugentje knippert u gedurende korte tijd acht keer zo snel. En wist u dat de 8 tot 10 procent mensen met blauwe ogen in de wereld allemaal afstammen van een enkele man of vrouw? Oogarts en esthetisch arts Liselotte Aerts is de meest enthousiaste ‘oogfluencer’ van het land.

Op Instagram en in haar recente boek Mooie kijkers strooit ze duchtig met de meest uiteenlopende wetenswaardigheden over de wereld die achter onze oogleden schuilgaat. Niet alleen om te informeren, maar ook om iedereen bewust zorg te leren dragen voor hun glanzende organen. Want de ingenieuze oogstructuren zijn fragiel en verdienen best wat meer aandacht.

‘Ik merk dat de kennis over de ogen vrij beperkt is, en er doen nog altijd veel onwaarheden de ronde’, vertelt Aerts. ‘Daarom probeer ik tijdens mijn consultaties alles zo helder mogelijk uit te leggen. Door je lichaam te begrijpen, kun je het ook helpen. Gelukkig beoefen ik een van de meest positieve disciplines in de geneeskunde. Aan een oog kun je meestal niet sterven en oogartsen maken meer dan 90 procent van de mensen blij met een beter zicht.’

De ogen vertellen blijkbaar veel over de gezondheid van de rest van het lichaam. Wat leest u in de ogen van een patiënt?

Liselotte Aerts: Aan de kwaliteit van de bloedvaten in de ogen zien we of iemand veel cholesterol heeft, een hoge bloeddruk of tekenen van een te hoge suikerspiegel vertoont. Ietwat gelig oogwit wijst mogelijk op leverproblemen, en een bruinige verkleuring onder de ogen kan een nieraandoening aanduiden. Aan de ogen kunnen we ook zien of iemand in een gebied met veel luchtvervuiling woont.

Hoezo?

Aerts: Telkens als je knippert, komt er een laagje water maar ook een laagje olie op het oog. Mensen die in een stoffige of rokerige omgeving leven, hebben beduidend meer partikeltjes in de traanfilm dan andere mensen. Maar gelukkig kan dat geen kwaad.

Onze ogen bepalen zelfs ons gemoed. Legt u dat eens uit?

Aerts: Als er op onze ogen daglicht invalt, maakt het lichaam serotonine en endorfine aan, waardoor je je beter voelt. Zit je vaak binnen of draag je continu een zonnebril, dan zul je je minder goed voelen.

Voor België hebben we geen epidemiologische gegevens, maar het valt op dat steeds meer jonge kinderen een bril dragen.

Aerts: Europese studies tonen inderdaad aan dat myopie of bijziendheid, een oogafwijking waarbij mensen minder goed zien in de verte, steeds meer voorkomt. 30 tot 40 procent van de kinderen heeft tegenwoordig een bril nodig. De standaardinstelling van onze ogen is om over verre afstanden te kijken, wat in de tijd van de jager-verzamelaars natuurlijk cruciaal was. Door veel met de neus in de boeken te zitten of op schermpjes te turen, past ons oog zich aan zodat we steeds scherper zien van dichtbij en het ook minder moeite kost voor onze ogen. Mensen met een bepaalde genetische aanleg kunnen daardoor minder goed ver zien. In het donker lezen of werken en weinig buiten spelen zijn eveneens triggers voor het ontstaan van myopie. Dat gebeurt tussen het 8e en 16e levensjaar, wanneer het oog in de belangrijkste groeifase zit. Na het 21e blijft het oog meestal stabiel.

Een pandemie van bijziendheid: ‘Niets is zo goed als daglicht’

Bloedt het hart van een oogarts bij het zien van peutertjes met een schermpje op de schoot?

Aerts: Dat Frankrijk de schermtijd voor kinderen onder de drie jaar wil verbieden, vind ik te kort door de bocht. We moeten jongeren juist leren hoe ze met schermen moeten omgaan. Tegelijk is het belangrijk dat we kinderen ook af en toe rust geven en hen de kans laten om zich te vervelen. Dat is niet alleen goed voor de ogen, maar ook voor het brein.

Het standaardadvies is de 20-20-2-regel: kijk na elke 20 minuten schermtijd gedurende 20 seconden in de verte en speel twee uur per dag buiten. Leg de tablet niet op je schoot maar zet hem op de salontafel, en zet je bureau bij het raam zodat er daglicht op je ogen valt.

De coronacrisis heeft voor een opvallende opstoot van bijziendheid gezorgd bij kinderen omdat die twee belangrijke uren buitenspelen weg­vielen en ze uren op een scherm zaten te pieren. Ik vermoed dat er in die periode ook wat ongezonder gegeten werd. We weten dat suikerrijke voeding een invloed heeft op de groei van het oog. De mondmaskers hebben dan weer voor een toename van droge ogen gezorgd omdat de lucht naar boven werd gestuwd.

U noemt droge ogen zelfs hét oogprobleem van de 21e eeuw, voor jong en oud. Hoezo?

Aerts: De laatste tien jaar zijn klachten over droge ogen enorm toegenomen. Bijna een op de drie mensen heeft er last van. Rode, prikkende ogen, een waas voor het zicht, het gevoel dat er iets in de ogen zit: voor sommigen hinderen de klachten zelfs het dagelijks functioneren. Ook kinderen zitten vaak te knijpen met de ogen. Dat komt omdat door computerwerk de ogen wijd open staan en je drie keer trager knippert. Als je daarentegen een boek leest, blijven de ogen vochtiger, aangezien je voorovergebogen zit en de ogen meer bedekt zijn.

Het is nog niet helemaal duidelijk of het licht dat al die schermen reflecteren, het zogenaamd blauwe licht, een oorzaak is van droge ogen. Bij sommige mensen lijkt een blauwlichtbril te helpen. Daarnaast hebben we veel beter geïsoleerde huizen, vaak met vloerverwarming en airco, waardoor de lucht droger is. En samen met de vergrijzing neemt medicatiegebruik toe. In zowat alle bijsluiters staat ‘droge ogen’ als bijwerking. Een handige tip tegen de klacht is zes keer stevig knipperen om de traanfilm te herstellen.

Over naar het vermaledijde attribuut waar we altijd naar op zoek zijn: de leesbril. Is zo’n goedkoop supermarktbrilletje een goed idee?

Aerts: Hoewel ze strikt genomen de juiste brilsterkte hebben, adviseer ik om de standaardbrillen enkel voor korte momenten te gebruiken, bijvoorbeeld om in de handtas te steken als je de ingrediëntenlijst van voeding wilt ontcijferen. We merken dat mensen die zo’n supermarktbril langere tijd gebruiken makkelijker hoofdpijn of een drukkend gevoel achter de ogen krijgen. Dat komt omdat het focuspunt op het brilglas zich niet per se ter hoogte van de pupil bevindt. Een opticien zal het scherpste deel van het glas wel laten overeenkomen met de pupil. Het is altijd nuttig om rond de leeftijd van 40 à 45 jaar een bezoekje aan de oogarts te brengen voor een grondige check-up van het volledige oog, zoals de oogdruk en de toestand van het netvlies.

Kun je je ogen trainen zodat ze minder snel achteruitgaan?

Aerts: Er zijn mensen die ouderdomsverziendheid kunnen tegenhouden door hun leesbril minder of niet te gebruiken. Maar de vraag is of dat wel moet. Een bril is nu eenmaal een gemakkelijk hulpmiddel. Waarom zou je het niet gebruiken?

Krijgt u vaak de vraag van patiënten om van hun bril af te raken?

Aerts: Zeker wanneer een bekende Vlaming plots zonder bril verschijnt. De ideale periode voor refractieve chirurgie voor bijziendheid is voor de leeftijd van 30 jaar omdat je er dan lange tijd voordeel van ondervindt. Het is best wel een dure operatie. Een laserbehandeling om zonder leesbril te kunnen, doen we meestal niet. Dan opteren we voor een vervroegde lensoperatie en vervangen we meteen de volledige lens.

Wat zijn de risico’s van ooglasering? ‘Niet iedereen kan zomaar onder de laser’

De ouderdomsverschijnselen cataract en glaucoom worden makkelijk door elkaar gehaald. Wat is het verschil?

Aerts: Bij cataract kun je met het ouder worden steeds minder goed zien in de verte omdat de lens in het oog troebel wordt. De lens kunnen we vervangen dankzij een staaroperatie. Vanaf 75 jaar heeft iedereen een vorm van cataract, maar een operatie is niet altijd nodig. Glaucoom is eerder een erfelijke aangelegenheid en ontstaat wanneer een te hoge oogdruk de cellen in de oogzenuw beschadigt. Langzaam wordt het gezichtsveld steeds kleiner. Glaucoom behandelen we met druppels die de oogdruk doen dalen. Een speciale vorm is acuut geslotenhoekglaucoom. Dat is het makkelijkst te herkennen aan een pijnlijk rood oog en wazig zicht. Gelukkig kunnen we deze vorm op voorhand controleren en preventief ingrijpen. Leeftijdsgebonden maculadegeneratie is dan weer een slijtage van het netvlies waardoor vervormingen in het beeld ontstaan. Zien uw badkamertegels er niet meer recht uit? Dan maakt u het best een afspraak met de oogarts.

Staaroperaties zijn de meest uitgevoerde en meest succesvolle operaties in uw vakgebied. Hebt u nooit trillende handen?

Aerts: Een oogchirurg met artrose of parkinson is inderdaad geen goed idee. (lacht) Gelukkig zijn die millimeterbewegingen voor ons hetzelfde als eten met mes en vork. Dankzij een gigantische microscoop zien wij alles tien keer groter. Robotchirurgie inzetten voor een cataractoperatie heeft weinig zin omdat het opstellen van de machines veel meer tijd vraagt dan de ingreep zelf, die meestal tien tot twintig minuten duurt.

Lenzen en hoornvliezen kunnen we al vervangen, en vorig jaar vond de allereerste volledige oogtransplantatie plaats. Al kan de patiënt nog niet zien. Zal dat ooit mogelijk zijn?

Aerts: Het weefsel van de ogen is even complex als dat van de hersenen. Pas als we een brein kunnen transplanteren, zullen we dat ook met een oog kunnen. Dat zie ik niet meteen gebeuren.

Soms lijkt er zich een hele dierentuin schuil te houden in ons oog. Moeten we ons zorgen maken over de vliegjes, wormpjes en de slangetjes die meebewegen als we naar een witte muur of blauwe hemel kijken?

Aerts: Helemaal niet. Dat zijn eiwitophopinkjes in de gel van onze ogen. Een heel kleine minderheid ondervindt er last van tijdens het lezen. Als de klacht extreem aanwezig is, adviseren we een operatie waarbij de gel in het oog wordt vervangen.

Komt oogkanker vaak voor?

Aerts: Als ooglidchirurg behandel ik inderdaad soms een klein letsel rond de oogleden dat wijst op kanker. De huid rond de ogen is een plek die vaak vergeten wordt tijdens het insmeren. Tegenwoordig bestaan er zonnecrèmestiften waarmee je die zone makkelijk kunt beschermen. De meeste kankergezwellen rondom de ogen zaaien niet uit en zijn eenvoudig op te lossen. In heel zeldzame gevallen zien we bij jonge kinderen retinoblastoom, een kwaadaardige tumor in het netvlies. Dat kunnen we meestal behandelen met radio- en chemotherapie, soms is ook een ingreep nodig.

Naast een borstvergroting is een ingreep aan de oogleden het frequentst in de esthetische chirurgie. Een Gert Verhulsteffect?

Aerts: Zelfs voor Gert Verhulst deden we die operatie al wekelijks. Hangende oogleden geven vaak een droevige, vermoeide blik. Mensen voelen zich meteen een stuk frisser na een ingreep. Soms is er ook een medische reden vanwege een belemmerd zicht.

Welke ongebruikelijke cosmetische operaties komen u ter ore?

Aerts: Een patiënte van oosterse origine, die heel graag blauwe ogen wilde, informeerde eens naar een oogkleurverandering. Op dit moment kan zo’n operatie niet op een veilige manier. Irisimplantaten geven op lange termijn problemen met de oogdruk, met het risico op glaucoom en zelfs blindheid. Via een soort laserbehandeling kunnen we ook de bovenste laag van de iris weglaseren, maar die pigmenten blijven in de ooghoeken aanwezig en kunnen op lange termijn eveneens leiden tot glaucoom. Bovendien is het resultaat vaak teleurstellend. En euh, ik wil de Knack-lezers aanraden om nooit het wit van de ogen zwart te laten tatoeëren.

Pardon?

Aerts: Het gebeurt op de zwarte markt, maar het is zeer gevaarlijk. Ooit zat er zo iemand voor mij. De inktpigmenten gaven zo veel toxische stoffen aan het netvlies af dat die man slechtziend werd. Ook de vraag om diamanten in het oog te plaatsen, heb ik geweigerd.

Hoe kunnen we het best zorg dragen voor onze ogen?

Aerts: Alles wat goed is voor het lichaam komt ook de ogen ten goede: voldoende slapen, gezond eten, weinig stress. Mijn belangrijkste advies is: ‘Luister naar je ogen.’ Ga naar buiten wanneer je kijkers vermoeid of geïrriteerd zijn. Mag ik u nog een weetje vertellen? De meest ontspannende kleur voor het menselijke oog is groen. Dat is omdat de mens gemaakt is om in de natuur te vertoeven. Een ommetje in het park, dat is pure wellness voor de ogen.