8 vragen over de anticonceptiepil: zijn vrouwen terecht bang voor hun gezondheid?

Steeds meer jonge vrouwen stoppen met de anticonceptiepil omdat ze zich grote zorgen maken over de impact van de hormonen die erin zitten. Is die angst terecht? Knack zet de voor- en nadelen op een rij.

‘De beste beslissing van mijn leven!’ roept een Nederlandse influencer enthousiast in een veelbekeken TikTok-filmpje. ‘Sinds ik geen hormonen meer in mijn lijf pomp, ben ik flink afgevallen, heb ik weer een heldere kop, slaap ik beter én heb ik meer zin in seks.’ Zij is niet de enige die haar volgers oproept om met de anticonceptiepil te stoppen. De hashtag #gettingoffbirthcontrol piekt dezer dagen op sociale media. Ook heel wat Instagrammers waarschuwen voor de gevaren van hormonale voorbehoedsmiddelen of vertellen in geuren en kleuren hoeveel fitter ze zich voelen sinds ze geen pil meer slikken.

In België is de anticonceptiepil nog altijd het populairste voorbehoedsmiddel, maar het gebruik neemt wel af. Tien jaar geleden koos 54,2 procent van de vrouwen die anticonceptie gebruiken nog voor de pil, vijf jaar later was dat maar 48 procent meer. Dat komt doordat een grotere groep voor langdurige anticonceptie kiest, maar ook doordat steeds meer (vooral jonge) vrouwen zich zorgen maken over de impact van hormonen op hun lichaam en het milieu. Alle pillen bevatten het vrouwelijke hormoon progesteron, dat je in de eerste plaats tegen zwangerschap beschermt. In sommige zit daarnaast ook oestrogeen, een hormoon dat vooral voor een regelmatige cyclus zorgt. De hormoondosering mag in de loop der jaren dan steeds lager zijn geworden, voor een toenemend aantal jonge vrouwen is dat nog altijd te veel. ‘Jonge twintigers hebben soms het gevoel dat de hormonen in de pil hun lichaam iets opleggen’, zegt gynaecologe Indra Laureys van het Gentse ziekenhuis Jan Palfijn. ‘Daarom gaan sommigen op zoek naar een voorbehoedsmiddel dat in hun ogen natuurlijker is.’

Het probleem is dat er amper alternatieven zijn. Van de tien soorten anticonceptiemiddelen die vandaag worden verkocht, zijn er negen voor vrouwen bestemd. Maar twee daarvan, het koperspiraaltje en het vrouwencondoom, bevatten geen hormonen. Het grootste nadeel van een koperspiraaltje is dat het meer bloedverlies kan veroorzaken en het vrouwencondoom, dat nog altijd heel weinig wordt gebruikt, is dan weer minder betrouwbaar. Verder is er ook nog sterilisatie, maar dat is alleen een optie voor vrouwen (en mannen) die zeker geen kinderen meer willen.

Vandaar wellicht de groeiende populariteit van de methodes die onder de noemer #fertilityawareness en #naturalbirthcontrol op sociale media worden aangeprezen. Vaak gaat het om een app waarin je, bijvoorbeeld, elke dag je temperatuur moet ingeven. Is het veilig om seks te hebben, dan krijg je letterlijk groen licht. Op onveilige dagen kleurt het scherm rood. ‘Die zogenaamde natuurlijke anticonceptie wint inderdaad weer een beetje aan terrein’, zegt professor Steven Weyers, hoofd van de Vrouwenkliniek van het UZ Gent. ‘Meestal is dat niet veel meer dan een variatie op de aloude temperatuurmethode. Die beschermt natuurlijk wel een beetje tegen zwangerschap, maar zeker niet zo goed als hormonale anticonceptiemiddelen.’ Dat vertellen die populaire TikTokkers er doorgaans niet bij. Louter op basis van hun eigen ervaringen raden ze hun jonge volgers ‘natuurlijke apps’ aan terwijl ze waarschuwen voor de gevaren van hormonale voorbehoedsmiddelen. Soms kloppen hun beweringen, maar soms ook helemaal niet.

Bewering 1: ‘Je krijgt er een trombose van’

De zogenaamde combinatiepil, die zowel progesteron als oestrogeen bevat, veroorzaakt een licht verhoogd risico op trombose. Dat komt doordat het vrouwelijke hormoon oestrogeen de bloedstolling beïnvloedt waardoor bloedklonters kunnen ontstaan. Elk jaar krijgen 3 op de 10.000 pilgebruiksters een trombose. Bij vrouwen die de pil niet nemen, is dat 2 op de 10.000. ‘Maar dat risico is nog altijd kleiner dan tijdens een zwangerschap’, zegt Weyers. ‘Wanneer een vrouw zwanger is en in de eerste maanden na de bevalling is de kans dat ze een trombose krijgt vier tot vijf keer hoger dan door pilgebruik.’

Wie zo al een verhoogd risico op trombose heeft, krijgt meestal het advies om een zogenaamde minipil zonder oestrogeen te nemen. Dat is onder meer het geval voor vrouwen die roken of bij wie trombose in de familie voorkomt. Wie niet meer piepjong is en geen kinderwens meer heeft, krijgt om dezelfde reden vaak de raad om op een hormoonspiraaltje over te stappen. Ook dat is een voorbehoedsmiddel zonder oestrogeen. ‘Dat is zeker een goed idee voor vrouwen vanaf veertig jaar, want het tromboserisico neemt met de leeftijd toe’, legt Weyers uit. ‘Voor de meeste jonge meisjes, die een veel lager risico op trombose hebben, is de pil vaak een betere keuze. Zeker omdat het plaatsen van een spiraaltje nogal pijnlijk is en ook wat traumatiserend kan zijn voor iemand die nog niet seksueel actief is.’

Conclusie: Door de combinatiepil stijgt het risico op een trombose een beetje. Voor de minipil met alleen progesteron geldt dat niet.

Bewering 2: ‘Het is funest voor je libido’

In de loop van een normale menstruatiecyclus schommelt het niveau van zowel oestrogeen als het mannelijke hormoon testosteron. Aangezien die allebei het libido verhogen, kan dat impact hebben op iemands zin in seks. ‘Neem je een pil met oestrogeen, dan worden die pieken en dalen afgevlakt. Dat kan in sommige gevallen inderdaad voor een verminderd libido zorgen’, legt Laureys uit. ‘Sommige vrouwen vinden dat heel vervelend, maar andere zijn net blij dat ze van die hormoonschommelingen af zijn. Zeker als ze last hebben van het premenstrueel syndroom (PMS).’

Conclusie: Neem je een combinatiepil, dan is het mogelijk dat je (soms) iets minder zin hebt om te vrijen.

Bewering 3: ‘De pil veroorzaakt borstkanker’

Uit allerlei onderzoeken blijkt dat het gebruik van de combinatiepil het risico op borstkanker met zo’n 24 procentpunt doet stijgen. Voor een jonge vrouw neemt dat risico dan van 1 tot maximaal 1,2 procent toe. Stop je met de pil, dan neemt dat effect in tien jaar tijd weer helemaal af. Ook dat is een belangrijke reden waarom late dertigers en veertigers beter voor een ander voorbehoedsmiddel kiezen. Vanaf die leeftijd komt borstkanker immers vaker voor. De meeste gynaecologen raden dan een hormoonspiraaltje aan omdat die evenveel comfort zou bieden als de pil zonder het risico op borstkanker te vergroten.

In 2017 bleek echter uit een Deense studie dat ook anticonceptiemiddelen zonder oestrogeen, zoals een minipil of hormoonspiraaltje, het borstkankerrisico wel eens zouden kunnen verhogen. Dat werd onlangs bevestigd door een groot onderzoek van de Cancer Epidemiology Unit van de universiteit van Oxford: anticonceptiva met alleen progesteron zouden het risico met 20 tot 30 procentpunt doen stijgen. ‘Zeker voor het hormoonspiraaltje is dat verrassend, want daarmee komt maar een heel lage concentratie progesteron in je bloed terecht’, zegt Weyers. ‘Er is hoe dan ook nog bijkomend onderzoek nodig. In de Britse studie werd bijvoorbeeld geen rekening gehouden met een aantal belangrijke parameters. Zoals het feit dat hoogopgeleide vrouwen, die vaker een hormoonspiraaltje gebruiken, zo al een hoger risico op borstkanker hebben. Maar als die bevindingen toch blijken te kloppen, haalt dat ons advies om vanaf een bepaalde leeftijd op een hormoonspiraaltje over te schakelen natuurlijk wel voor een stuk onderuit.’

Conclusie: De combinatiepil brengt een licht verhoogd risico op borstkanker met zich mee. In welke mate dat ook voor de minipil en het hormoonspiraaltje geldt, staat op dit moment nog niet helemaal vast.

Bewering 4: ‘Je bent nooit meer ongesteld’

Soms krijgen tienermeisjes die nog niet seksueel actief zijn de pil voorgeschreven omdat ze pijnlijke maandstonden met zware bloedingen hebben. ‘Met een voorbehoedsmiddel met progesteron én oestrogeen, zoals een klassieke combinatiepil, een vaginale ring of een hormoonpleister, kan een vrouw volledige controle over haar cyclus hebben. Dat wil zeggen dat ze zelf kan bepalen wanneer ze ongesteld is’, zegt Weyers. Neemt een vrouw de pil door zonder een pilvrije week in te lassen, dan is de kans groot dat ze zelfs helemaal niet meer ongesteld wordt.

Bij een minipil met alleen progesteron is dat veel minder het geval. ‘Die moet je vooral heel stipt innemen’, legt Indra Laureys uit. ‘Vergeet je zo’n pil eens, of slik je die de ene dag een paar uur later dan de andere, dan krijg je al snel tussentijdse bloedingen. Die onvoorspelbaarheid is natuurlijk een nadeel.’

Dan biedt een hormoonspiraaltje toch iets meer zekerheid. ‘De meeste vrouwen bloeden dan maar heel weinig meer. Soms is dat één of twee dagen per maand of zelfs eens om de drie maanden. Ongeveer de helft heeft zelfs nooit meer bloedingen’, weet Weyers.

Conclusie: Met een combinatiepil heb je zelf in de hand wanneer je ongesteld wordt. Een hormoonspiraaltje of minipil biedt niet zoveel zekerheid, maar kan er wel voor zorgen dat je veel minder of zelfs nooit bloedingen hebt.

Bewering 5: ‘Die hormonen komen in ons drinkwater terecht’

‘De impact van pilgebruik op het milieu is vooral voor jonge vrouwen een toenemende bezorgdheid’, zegt Laureys. ‘Ze hebben natuurlijk een punt: via de urine komen de hormonen die in anticonceptiepillen zitten ook in het afvalwater terecht.’ De huidige rioolwaterzuiveringsinstallaties kunnen het gros van de vrouwelijke hormonen uit dat afvalwater filteren, maar niet allemaal. Daardoor komen zowel restjes oestrogeen als progesteron onder meer in rivieren terecht en dat heeft om te beginnen gevolgen voor de planten en dieren die er leven. Zo bleek een paar jaar geleden uit een Brits onderzoek dat mannelijke vissen daardoor vrouwelijke kenmerken kunnen ontwikkelen. Ook de mens ontsnapt niet aan de gevolgen. Niet alleen krijgen we die vervuilde vis soms op ons bord, de hormoonresten komen – zij het in heel lage concentraties – ook in ons drinkwater terecht. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat zelfs die kleine hoeveelheden op den duur problematisch zijn. Mogelijke gevolgen zijn een vermindering van de vruchtbaarheid bij mannen en een toenemend aantal kinderen met afwijkingen aan de ontwikkeling van de penis.

Conclusie: Pilgebruik heeft gevolgen voor het milieu. Hoe groot die precies zijn, weten we nog niet.

Bewering 6: ‘Het is alleen maar slecht voor je gezondheid’

Hoewel anticonceptiepillen altijd weer in verband worden gebracht met een verhoogd kankerrisico, zijn er ook vormen van kanker waar ze net tegen beschermen. Neem je een combinatiepil met oestrogeen, dan verkleint het risico op eierstokkanker met liefst 50 procent. Dat effect houdt nog een hele tijd aan nadat je met de pil bent gestopt. ‘Zo’n combinatiepil houdt de eisprong tegen’, legt Steven Weyers uit. ‘En hoe minder eisprongen een vrouw heeft, hoe kleiner de kans op eierstokkanker. Dat is toch wel een groot voordeel, want de prognose is bij eierstokkanker veel slechter dan bij borstkanker. Pillen met alleen progesteron onderdrukken de eisprong niet en beschermen dus ook niet tegen die kanker.

Het risico op baarmoederkanker daalt dan weer door pillen met én zonder oestrogeen. Hoe langer je de pil gebruikt, hoe groter het beschermende effect. Na vijftien jaar zou de kans dat je baarmoederkanker krijgt zelfs gehalveerd zijn.

Conclusie: Alle anticonceptiepillen beschermen tegen baarmoederkanker en de combinatiepil verkleint het risico op eierstokkanker aanzienlijk.

Bewering 7: ‘Van de pil word je superdik’

Veel TikTokkers die met de pil zijn gestopt, beweren dat ze daardoor opvallend veel zijn afgevallen. Soms wel tien kilo. De vraag is of dat wel echt aan hun anticonceptiemethode ligt. Vroeger, toen er in de pil nog veel meer hormonen zaten, kwamen heel wat vrouwen inderdaad nogal bij. Vandaag is dat niet meer zo. ‘De meesten worden echt niet dikker van de pil. Gebeurt dat toch, dan gaat het gemiddeld maar om twee tot drie kilo’, weet Weyers. ‘Er zijn zeker evenveel vrouwen die hun gewicht dankzij de pil net beter onder controle kunnen houden doordat de pieken en dalen in hun cyclus worden afgevlakt.’

Conclusie: Sommige vrouwen komen een paar kilo bij als ze een pil met oestrogeen nemen, maar velen ook niet.

Bewering 8: ‘We moeten gewoon op de mannenpil wachten’

Bijna tien jaar geleden werd al aangekondigd dat er binnen de kortste keren een anticonceptiepil voor mannen op de markt zou komen. Vandaag is dat nog altijd niet het geval. ‘Dat komt echt wel’, zegt Steven Weyers. ‘Al zal zo’n mannenpil de eerste twintig jaar waarschijnlijk nog niet zo efficiënt zijn als de pil voor vrouwen. De vorming van sperma is niet, zoals de eisprong bij de vrouw, iets wat één keer per maand gebeurt. Daar gaat veel meer tijd over en dus moet zo’n pil die productie gedurende langere tijd onderdrukken. Uit de studies die tot nu toe zijn gebeurd, blijkt dat het effect meteen teniet wordt gedaan als je de medicatie één keer vergeet te nemen.’

Sommigen verwachten ook dat mannen minder geneigd zullen zijn om zo’n pil te slikken uit angst dat hun libido zal afnemen en dat ze er ook nonchalanter mee zullen omspringen. ‘Daardoor is de kans aanzienlijk dat vrouwen voor de zekerheid toch een pil of hormoonspiraaltje zullen blijven gebruiken’, zegt Weyers. ‘Dan zou dus in de hormonenhuishouding van twéé mensen worden ingegrepen om hetzelfde resultaat te verkrijgen.’

Conclusie: Er zal nog veel water naar zee moeten vloeien voor de mannenpil vrouwelijke anticonceptiva overbodig maakt.