GAIA: ‘Kweekvlees is de revolutie waar we al jaren op wachten’

Bijna de helft van de Vlamingen staat positief tegenover kweekvlees, zo blijkt uit een enquête van dierenrechtenorganisatie GAIA. Dat vlees, geproduceerd uit stamcellen van levende dieren, zal over een paar jaar in onze winkelrekken liggen. ‘Het is de revolutie waarop wij al jaren zitten te wachten’, zegt Ann De Greef van GAIA.

We zullen afstappen van het absurde idee om een hele kip te kweken zodat we de borst of de vleugel kunnen eten. We kweken die delen dan apart, in een daartoe geschikt medium.’ Dat schreef de Britse staatsman Winston Churchill in 1931 in een vooruitziend essay getiteld ‘Over vijftig jaar’.

Met een aantal decennia vertraging wordt het toekomstvisioen van Churchill vandaag bewaarheid. Wetenschappers zijn in staat om met stamcellen dierlijke producten te kweken in een bioreactor. Dat levert laboratoriumvlees op waarvoor dus geen dieren meer hoeven te worden geslacht. De techniek kan een ware revolutie in de voedselindustrie ontketenen. De industriële veehouderij is namelijk notoir inefficiënt. Niet alleen is er gigantisch veel voer en water nodig voor de productie van vlees, de broeikasuitstoot van de veesector is ook een van de hoofdoorzaken van de opwarming van de aarde. De vleesproductie veroorzaakt bovendien onnodig veel dierenleed. Het op grote schaal kweken van ‘kunstmatig’ vlees zou die nadelen verhelpen en een antwoord bieden op de groeiende vraag naar vlees, nu in steeds meer ontwikkelingslanden de levensstandaard stijgt.

Boeren zullen de tijd krijgen om over te schakelen op andere landbouwproducten en zullen daarvoor steun moeten krijgen van de overheid.

Voorlopig wordt kweekvlees alleen nog maar ontwikkeld in kleine start-ups, met name in Californië en in Nederland. Maar volgens kenners zal het binnen afzienbare tijd gewoon in de winkelrekken liggen.

De grote vraag is natuurlijk of de consument straks bereid zal zijn om kweekvlees te eten. In een grote enquête polste onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van GAIA naar het draagvlak voor kweekvlees in België. ‘We zijn aangenaam verrast’, zegt GAIA-directeur Ann De Greef. ‘Meer dan veertig procent van de ondervraagden staat positief tegenover kweekvlees. Dat is hoog voor een product dat nog niet bestaat.’

Kweekvlees: dat klinkt niet echt lekker, niet?

Ann De Greef: Nee, maar mensen kunnen er zich wel iets bij voorstellen. Wij zijn geneigd om het ‘slachtvrij vlees’ te noemen. Hoogleraar Mark Post van de Universiteit van Maastricht, die zes jaar geleden de eerste hamburger van kweekvlees in de wereld voorstelde, vindt dat je het gewoon vlees moet noemen, want dat is het ook: kweekvlees bevat exact hetzelfde spierweefsel als vlees. Er staat een leuk filmpje online van de Amerikaanse start-up JUST, waarin je mensen nuggets ziet eten, vervaardigd uit de cellen van een pluim van een kip die daar nog rondloopt. Kennelijk staan de Belgen positief tegenover kweekvlees of kweekkip, zo leert de enquête ons, met name omdat ze zo vlees kunnen blijven eten zonder dat dieren hoeven te lijden. Dat is voor ons extra bemoedigend. Dierenwelzijn blijkt bij de Belgen hoog op de agenda te staan.

Toch blijft de grote meerderheid van de Belgen gewoon vlees eten, ondanks alles wat we weten over dierenleed in de industriële veehouderij.

De Greef: Inderdaad, het gedrag van de doorsneeconsument is inconsequent. De meeste mensen weten dat er een groot probleem is in de intense veehouderij en toch blijft 97 procent van de Belgen vlees eten. Het percentage veganisten, vegetariërs en pescotariërs (die alleen vis eten, nvdr) ligt heel laag. Maar dat is ook niet het publiek dat wij met kweekvlees voor ogen hebben. Wij richten ons juist tot de grote groep mensen die vlees willen blijven eten. Voor hen kan kweekvlees dé oplossing worden. Tegelijk zullen we miljoenen landbouwdieren van de slacht kunnen redden. Je zou er natuurlijk voor kunnen ijveren dat iedereen vegetariër wordt. Maar laten we eerlijk zijn: dat zal niet gebeuren, ondanks de groeiende bewustwording rond de consumptie van vlees en alle campagnes om vegetarisch te gaan eten. Het aantal flexitariërs neemt toe, maar daar zitten ook veel mensen bij die één veggiedag per week inlassen. Mooi meegenomen, maar daarmee gaan we het niet redden, als je weet dat de veehouderij ook verantwoordelijk is voor 18 procent van alle CO2-uitstoot, evenveel als de hele transportsector samen.

Om al die redenen gaat GAIA dus campagne voeren voor een product waarin het woord vlees voorkomt?

De Greef: Had u mij dat 26 jaar geleden gezegd, toen we met GAIA begonnen, ik had u nooit geloofd. ( lacht) In het boek Nooit meer slachten van de Amerikaanse dierenrechtenactivist Paul Shapiro, dat nu in Nederlandse vertaling verschijnt en dat wij mee promoten, staat een goede slogan om kweekvlees aan te prijzen: ‘Eet vlees, geen dieren.’ De voornaamste reden waarom mensen vlees blijven eten, is gewoon omdat ze het lekker vinden, blijkt ook uit onze enquête.

En omdat vlees goedkoop is?

De Greef: Veel te goedkoop. Er is geen enkele economische sector die zo veel subsidies krijgt als de veehouderij, waardoor de prijzen kunstmatig laag zijn. Supermarkten doen daar vaak nog een schepje bovenop, met een prijzenslag rond vlees en kip. Als we willen dat kweekvlees qua prijs kan concurreren met gewoon vlees, zullen de subsidies voor de traditionele vleesproductie moeten worden afgebouwd. Dan komen er op Europees niveau miljarden vrij die we in de ontwikkeling en de opschaling van kweekvlees kunnen stoppen. Mensen tonen zich in onze enquête wel bereid om meer te betalen voor kweekvlees. Maar je moet zulke uitspraken altijd met een korreltje zout nemen. In de supermarkt grijpen veel mensen toch weer naar het goedkoopste product.

Zou u als veganist een lapje kweekvlees opeten?

De Greef: Waarom niet? Paul Shapiro, ook al jaren veganist, heeft voor zijn boek al die start-ups bezocht en hun kweekvlees geproefd. Ook de Australische filosoof Peter Singer, de grondlegger van het dierenrechtenactivisme, zegt: waarom niet? Als je dieren er geen schade mee berokkent, mijn motief om veganist te zijn, zie ik niet in waarom ik dat niet zou eten. Daarbij komt nog dat met kweekvlees heel veel gezondheidsrisico’s wegvallen. Het vlees wordt geproduceerd in steriele vaten. Je kunt het vergelijken met bier brouwen. In zo’n steriele omgeving is er geen risico meer op besmetting met salmonella of colibacteriën. Met kweekvlees heb je ook geen antibiotica meer nodig. Er zijn eigenlijk niets dan voordelen: voor het milieu, voor de volksgezondheid en voor het dierenwelzijn. Gedaan met veetransporten, gedaan met slachthuizen, gedaan met de ontbossing om veevoer te verbouwen.

Op termijn zouden mensen thuis hun eigen vlees kunnen kweken, in een kleine reactor waarin je stamcellen en voedingsmiddelen stopt.

Gedaan ook met de veehouderij? Moeten veeboeren zich bedreigd voelen?

De Greef: Voor de vleesverwerkers maakt het geen verschil of ze nu kweekvleesworsten of vleesworsten draaien. De slachthuizen, de boeren en de veevoederproducenten zullen zich inderdaad bedreigd voelen als we er dankzij kweekvlees in slagen om de veestapel flink te reduceren. Maar dat zal niet van vandaag op morgen gebeuren. Boeren zullen de tijd krijgen om over te schakelen op andere landbouwproducten en zullen daarvoor steun moeten krijgen van de overheid.

Wanneer zal er kweekvlees op ons bord liggen?

De Greef: Ik was twee weken geleden op een congres voor kweekvlees in San Francisco. De starters die ik daar heb gezien, spraken van 2021. Dan zou kweekvlees in een aantal restaurants en proefprojecten worden aangeboden. Een paar jaar later zal het in de supermarkt liggen. Men is nu al in staat om alle soorten verwerkt kweekvlees te maken: worsten, hamburgers, nuggets en ga zo maar door. Een biefstuk voorlopig nog niet, maar iedereen is ervan overtuigd dat die er gaat komen. Kweekvlees zal op relatief korte termijn qua textuur, variatie, smaak en uitzicht precies hetzelfde zijn als traditioneel vlees, tot en met het been van een T-Bone steak toe, want dat gaan ze dan 3D-printen.

En de prijs, zal die ook vergelijkbaar zijn met die van gewoon vlees?

De Greef: De eerst kweekvleeshamburger die Mark Post aan de wereld presenteerde, had ruim 200.000 euro gekost om te produceren. De prijs is nu gezakt naar een paar honderden euro’s en Post zelf verwacht dat de eerste supermarkthamburgers rond de 10 euro zullen kosten. Maar als de opschaling van de kweekvleesproductie groot genoeg is, zal die prijs nog hard zakken, want met een paar cellen van een koe kunnen ze tienduizenden kilo’s vlees maken. Het enige waar we nog vraagtekens bij kunnen zetten, is de hoeveelheid energie die nodig is om die opschaling te doen, maar daar vinden ze wel iets op.

Op termijn zouden mensen thuis zelfs hun eigen vlees kunnen kweken.

Zullen mensen vlees uit het lab wel vertrouwen? Je ziet ook hoe wantrouwig met name groene jongens staan tegenover genetisch gemodificeerde organismen in voeding.

De Greef: In onze enquête heeft toch maar 15 procent van de mensen een negatieve tot heel negatieve eerste indruk van kweekvlees. Wij hadden een veel hoger cijfer verwacht. Want er zijn in de media ook al artikels verschenen over zogenaamd frankensteinvlees. Als je dan vraagt waarom mensen negatief staan tegenover kweekvlees, zeggen ze: is het wel gezond? Daar moet ik dan wel even om lachen. Iedereen weet onderhand toch hoe ongezond gewoon vlees is? Je hebt het ene schandaal na het andere. Een ander bezwaar van mensen is inderdaad dat kweekvlees kunstmatig is. Maar wat is in onze maatschappij niet kunstmatig? Iedereen die al eens in een industriële varkensstal is geweest, weet dat er absoluut niets natuurlijks is aan varkens die in hun eigen mest liggen en nooit het daglicht zien. Mensen eten vaak de grootste rommel, zonder te weten waar die vandaan komt, terwijl hier stamcellen van een levend dier in een volledig cleane omgeving tot een hamburger worden gekweekt.

Nog volgens Mark Post zouden in theorie 150 koeien volstaan om in de vleesproductie van de hele wereld te voorzien.

De Greef: Ja, en op termijn zouden mensen thuis zelfs hun eigen vlees kunnen kweken, in een kleine reactor waarin je die cellen en hun voedingsmiddelen stopt. Net zoals je nu je eigen brood kunt bakken.

België heeft ondanks zijn sterke biotechnologische sector nog geen start-ups voor kweekvlees. Is er nog plaats op de markt?

De Greef: Het is nog niet te laat. Hoe snel het zal gaan, weet ik niet, maar dit is de revolutie waar wij als dierenrechtenactivisten al jaren op zitten te wachten. De technologie gaat ons redden, daar ben ik van overtuigd. Wij hebben als dierenrechtenorganisatie natuurlijk niet de middelen om massaal in bioreactoren te investeren, zoals Bill Gates en Richard Branson. Onze taak is ervoor te zorgen dat mensen kweekvlees leren kennen. En wij verwachten nog felle tegenstand. In Amerika eisen boerenorganisaties nu al dat de term ‘vlees’ alleen voor vlees van geslachte dieren mag worden gebruikt. En de industriële veehouderij is natuurlijk een enorme economische sector met veel meer macht dan wij. Reden te meer om het grote publiek nog voordat het kweekvlees daadwerkelijk op de markt komt zo goed mogelijk te informeren.