Zelfs enkele borrelglaasjes fipronil lijken mensen weinig ellende op te leveren. Maar toch hoort de overheid alles in het werk te stellen om de verspreiding ervan in onze omgeving zo laag mogelijk te houden. Fipronil is immers ook uiterst schadelijk voor bijen en andere nuttige insecten.
We wensen het natuurlijk niemand toe en raden het ook niemand aan, maar zelfs wie toevallig of niet een flinke geut fipronil achteroverslaat, hoeft niet voor zijn of haar leven te vrezen. Mensen die dit overkwam stapten, op één uitzondering na, enkele uren of dagen weer fris het ziekenhuis uit, sommige zelfs zonder enige behandeling.
Hoe giftig voor de mens?
In de medische literatuur zijn er tot op vandaag 11 gevallen beschreven van zelfvergiftiging met fipronil, een reeks van 8 in Sri Lanka en daarnaast nog enkele losse gevallen. Sommige toevallig, andere bewust in een poging tot zelfdoding. De inname van pesticiden is wereldwijd een veel voorkomende manier om uit het leven te stappen, vooral van land- en tuinbouwers die het niet meer zien zitten. Van die groep hadden 2 mannen maar liefst 100 milliliter van het pure pesticide gedronken, gigantisch veel meer dan wat je via de verontreinigde eieren kon innemen.
In enkele eieren werd 0,92 milligram per kilogram teruggevonden bij de recentste analyses. Je zou dus meer dan 100.000 van deze eieren moeten eten om in de buurt te komen van wat de Sri Lankanen met een doodswens ingenomen hadden. En toch waren deze mannen er alles bij elkaar genomen, niet al te slecht aan toe.
Soms half-comateus, soms volstaat suikerwater
Verschillende van hen hadden veralgemeende epileptische aanvallen; zware stuipaanvallen die enkele minuten tot uren kunnen duren en die gepaard gaan met bewustzijnsverlies.
Eén van hen ontwaakte pas na 10 uur uit zijn staat van bewusteloosheid en had vervolgens 3 dagen lang last van een delirium (eenvoudig uitgelegd: hersenen op hol met waanideeën, hallucinaties, geheugenverlies en andere weinig aangename verschijnselen). Toch mocht hij na behandeling met antipsychotica 8 dagen later naar huis. In welke toestand vermeldt het rapport wel niet.
Nog sterker is het verhaal van een andere Sri Lankaan die 50 milliliter binnen kreeg en daar niet de minste klachten van bleek te ondervinden. Hij kreeg voor alle zekerheid wat actieve kool en suikerwater, maar dat was het dan ook. Drie dagen later mocht hij het ziekenhuis verlaten.
Bij de meeste andere slachtoffers bleven de klachten beperkt tot zweten, misselijkheid, braken en prikkelbaarheid. Deze klachten verdwenen spontaan binnen een halve dag zonder enige behandeling.
Twijfel bij de dode
Al deze gevallen contrasteren sterk met dat van de 23-jarige man die bewusteloos was bij aankomst in het ziekenhuis en onmiddellijk geïntubeerd werd voor kunstmatige beademing. Hij maakte meerdere algemene epileptische aanvallen door, kreeg een longontsteking en overleed 17 dagen later zonder nog bij bewustzijn te komen.
Het is echter niet helemaal zeker dat deze man fipronil had gedronken. Misschien had hij ook andere pesticiden ingenomen. Het geeft ons dus geen verdere duidelijkheid over de risico’s van fipronil, in welke richting dan ook.
6 à 8 miljoen maal meer dan aanvaardbaar
In vergelijking met wat de Sri Lankanen innamen lijken de veiligheidswaarden die onder andere de Wereldgezondheidsorganisatie en de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) uitvaardigden zwaar overdreven:
– 0,009 milligram per kilogram lichaamsgewicht als grenswaarde voor acute toxiciteit (ARfD of Acute ReferentieDosis = de dosis die je in één dag zou mogen opnemen zonder daarvan hinder te ondervinden);
– 0,0002 milligram per kilogram lichaamsgewicht voor de aanvaardbare dagelijkse opname.
De opname van de Sri Lankanen ligt met andere woorden 6 à 8 miljoen maal hoger dan de aangenomen grenswaarde voor acute toxiciteit (100 milliliter = 100 gram = 100.000 milligram, nog te vermenigvuldigen met het lichaamsgewicht).
Even terzijde, fipronil is ongeveer 1,5 maal zwaarder dan water, maar voor het gemak van de berekening hielden we daar geen rekening mee. Met dergelijke ordes van grootte maakt dat toch geen wezenlijk verschil meer uit.
Waarom die scherpe waarden?
Het ziet er dus naar uit dat we ons niet al te veel zorgen moeten maken over het risico van de verontreinigde eieren. De kans dat je door het eten van die eieren in de gevarenzone terecht kon komen, lijkt zéér, zéér klein. Het zit in de buurt van de cero, cero, cero, cero, cero …. van de Spaanse, op doping betrapte wielrenner Alberto Contador. Maar dat is een ander verhaal.
Blijft natuurlijk de vraag waarom de Wereldgezondheidsorganisatie, de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid en andere instellingen zulke scherpe veiligheidswaarden vooropstellen. Toxicologie is een wetenschap op zich en gaat uit van het voorzichtigheidsprincipe. Fipronil is een relatief nieuw pesticide. Het is nog maar sinds 1996 in gebruik en dat is te kort voor een degelijke evaluatie van eventuele risico’s voor de mens. Dat het tiental Sri Lankanen schijnbaar volledig hersteld weer naar huis konden, vertelt niets over de eventuele gevolgen op lange termijn.
Bronnen van onzekerheid
Bovendien zijn er nog andere bronnen van onzekerheid. Fipronil breekt geleidelijk af op vegetatie en eerder traag in de bodem en in water. Al naargelang de omstandigheden bedraagt de halfwaardetijd tussen 36 uur en een 7 maanden. De stof zet zich gemakkelijk vast op andere stoffen in de bodem en lost niet goed op in water. Het risico voor uitspoeling naar grondwater of beken en rivieren is dus eerder klein.
Dat is echter vals geruststellend nieuws omdat desulfinyl, één van de belangrijkste afbraakproducten van fipronil totaal andere eigenschappen heeft dan de moederstof. Ze is meer toxisch, vrij persistent en lijkt zich op te stapelen in vetweefsel, tenminste in vis. Bovendien is deze stof nog niet uitgebreid onderzocht. Al deze resultaten zijn toch niet erg geruststellend, ook al hoeven we daarom nog niet in paniek te schieten.
Een ander onduidelijk aspect is dat fipronil grote verschillen vertoont qua giftigheid voor verschillende dieren, zelfs binnen dezelfde soort. Bovendien blijkt ook dat de toxiciteit fel kan verschillen tussen dieren in laboratoria of in het wild. Dat maakt het moeilijk om via labotesten enige zekerheid te krijgen over de toxiciteit ervan, zowel acuut als op lange termijn, voor de mens. Hoe dan ook, dat de Sri Lankanen allemaal na enkele dagen weer naar huis konden, blijft toch enigszins geruststellend.
Iedereen proefkonijn
Een laatste element dat tot voorzichtigheid stemt, is dat we nog niet het minste idee hebben van de cumulatieve blootstelling aan zoveel verschillende pesticiden en nieuwe chemische stoffen tegelijkertijd en waarvan fipronil er slechts één is. We staan nog maar aan het prille begin van het onderzoek naar die eventuele cumulatieve effecten op de gezondheid. Pas vorig jaar heeft de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid hier een eerste aanzet toe gegeven. Het zal misschien nog tientallen jaren duren voor we hierop enig zicht krijgen. Al die tijd zouden we zéér voorzichtig moeten zijn met de introductie van nieuwe stoffen in onze leefwereld. Maar dat gebeurt helaas niet. De hele wereldbevolking is met andere woorden elke dag opnieuw proefkonijn.
Een maximale residulimiet (MRL) voor fipronil in eieren op 0,005 milligram per kilogram is bijgevolg zeer verdedigbaar en mag vanuit de voorgaande redenering zelfs nog strenger zijn.
Grote bijendoder
Wij maken ons de laatste dagen vooral zorgen over onze gezondheid, maar naar het gevaar van fipronil voor insecten is nog veel groter. Insecten zien we nog al te gemakkelijk als vervelende beesten die ons het leven zuur maken, maar zonder hen zou het leven op aarde er totaal anders uitzien.
Fipronil vormt bijvoorbeeld een uiterst groot gevaar voor de zo al sterk bedreigde bijen en andere nuttige insecten, een aspect van fipronil waarvoor deze dagen veel te weinig aandacht bestaat. Een rapport van 2016 van de Belgische Hoge Gezondheidsraad noemt Fipronil na de neonicotinoïden nochtans het meest toxische insecticide voor bijen, hommels en andere populaties van bestuivende insecten. Het effect treedt al op bij minimale dosissen. De stof werkt bovendien niet onmiddellijk zodat dieren de stof meenemen naar hun korf, zwerm of nest en daar de andere dieren kunnen aantasten.
In haar conclusie pleit de Raad voor een grotere omschakeling naar geïntegreerde gewasbescherming (IPM – Integrated Pest Management) waarin chemische gewasbescherming met pesticiden slechts als een laatste toevluchtsmiddel aan bod komt, zodat de toepassing van neonicotinoïden en fipronil zoveel mogelijk beperkt kan worden.
Nog meer slachtoffers
Via de insecten vallen er nog meer slachtoffers, zoals de dieren die van insecten leven waaronder hagedissen, maar ook zoogdieren. Dit is onder meer vastgesteld in Madagaskar waar een duidelijke afname optrad van hagedissoorten en zoogdieren die ofwel vergiftigd raakten ofwel hun voedselbronnen zagen verdwijnen na de bestrijding van termieten met fipronil.
Er zijn dus meer dan redenen genoeg om streng toe te kijken op de naleving van de huidige normen, is het niet onmiddellijk voor onze gezondheid, dan wel voor deze van de planeet waarvan wij afhankelijk zijn.
Het bewust overtreden van de heersende reglementeringen inzake verkoop en gebruik van fipronil mag gerust een crimineel feit genoemd worden. Het is dan ook te hopen dat de personen die aan de basis liggen van al deze miserie snel opgespoord en afdoend gestraft zullen worden. De kans alle gedupeerde eierboeren hun schade vergoed zullen zien, is waarschijnlijk klein, zo valt te vrezen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
