Factcheck: ’10 vaakst voorgeschreven geneesmiddelen komen van papavers, schapen en paarden’

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Dat zei Bas Haring onlangs in de Volkskrant en werd overgenomen door De Morgen. Maar klopt die stelling wel?

Bas Haring is hoogleraar ‘publiek begrip van wetenschap’ aan de Universiteit Leiden en noemt zichzelf ‘volksfilosoof’. In een interview in de Volkskrant (overgenomen door De Morgen) heeft hij het over het behoud van biodiversiteit. Volgens Haring kan de natuur best wel wat soorten missen. De interviewer repliceert dat de kap van het regenwoud problematisch kan worden, aangezien massa’s van onze geneesmiddelen gebaseerd zijn op plantaardige stoffen die in dat regenwoud voorkomen. Haring reageert daarop met zijn lapidaire uitspraak over de top 10 van medicijnen. Het is niet meteen duidelijk of hij het alleen over het voorschrijfgedrag van Nederlandse artsen heeft.

Tot de jaren zeventig haalde men inspiratie uit de natuur, maar die tijd is voorbij.

Voor België houdt het RIZIV gedetailleerde gegevens bij over de voorgeschreven medicijnen. Gwen Muylaert, woordvoerster van Bond Moyson, sprokkelde bij de experts van het socialistische ziekenfonds wetenschappelijke toelichting. Uit de RIZIV-cijfers (2017) blijkt dat in de top 10 drie statines staan, cholesterolverlagende middelen die worden voorgeschreven tegen hart- en vaatziekten. De werkzame stof daarvan komt oorspronkelijk van schimmels. Veel van de vaak voorgeschreven antibiotica komen ook van schimmels. Twee andere medicijnen in de lijst zijn protonpompremmers, chemische varianten van een lichaamseigen cel. Twee middelen zijn bètablokkers (bloeddrukverlagers) die volledig chemisch gemaakt worden op basis van lichaamseigen fysiologische mechanismen. Een ander middel in de lijst – metformine – wordt uit een kruidachtige plant gehaald die vanuit het Midden-Oosten verspreid is over onder andere Europa.

De experts van Bond Moyson wijzen erop dat het vaakst voorgeschreven geneesmiddel nog altijd aspirine is. De oorsprong daarvan gaat terug tot de Romeinen, die wilgenbladeren gebruikten tegen pijnlijke gewrichten. Begin negentiende eeuw ontdekte men dat wilgenblad salicylzuur bevat, wat goed werkt tegen pijn en koorts, maar ook maagstoornissen veroorzaakt. Daar zochten Duitse chemici een oplossing voor met acetylchloride, en zo werd uiteindelijk acetylsalicylzuur (aspirine) geproduceerd. Papaver had daar niets mee te maken. Een bekende bloeddrukverlager werd ooit ontdekt in het gif van een Braziliaanse adder. Paarden- en schapenmiddelen komen niet voor in de toplijst.

De basiskennis komt van de papaverplant, maar vandaag is de overgrote meerderheid van die geneesmiddelen een synthetisch derivaat.

Wat apothekers het vaakst verkopen wijkt af van de RIZIV-lijst, want er zijn ook geneesmiddelen die het RIZIV niet terugbetaalt en medicijnen die zonder voorschrift te koop zijn. Lieven Zwaenepoel van de Algemene Pharmaceutische Bond, de beroepsfederatie van Belgische zelfstandige apothekers, noemt de bewering van Haring ‘behoorlijk ver naast de feiten’. ‘Er bestaan inderdaad geneesmiddelen van dierlijke oorsprong. Zo werd insuline vroeger uit varkens gehaald en werden ook bepaalde hormonen uit paardenurine gezuiverd. Maar dan spreek je echt wel over farmaceutische archeologie. Opioïden zijn bij de vaakst gebruikte geneesmiddelen en die zijn inderdaad losjes verwant met papaver. De basiskennis komt van die plant, maar vandaag is de overgrote meerderheid van die middelen een synthetisch derivaat waarvan de molecule alleen nog een beetje vergelijkbaar is. Tot de jaren zeventig haalde men inspiratie uit de natuur, maar die tijd is voorbij.’