Spek, ham, salami, paté, hespenworst, gehakt, filet americain,… In sommige huishoudens komen ze bijna dagelijks op tafel. Maar steeds meer studies tonen aan dat te veel van dit soort charcuterie het risico op darmkanker doet stijgen.
De Commissie Milieubeheer, Volksgezondheid en Voedselveiligheid in het Europees Parlement heeft zopas de nieuwe limieten voor het gebruik van nitriet en nitraat in vleeswaren weggestemd. De verlaging van de maximumwaarden voor deze chemische bewaarmiddelen is niet streng genoeg, zo vinden de Commissieleden.
Testaankoop riep de leden van de Commissie eerder al op om de verlaging niet goed te keuren. ‘Steeds meer studies wijzen erop dat de blootstelling aan nitriet via vleeswaren kan leiden tot een hoger risico op ernstige gezondheidsproblemen’, zegt de consumentenorganisatie. ‘Sommige landen, zoals Denemarken en Frankrijk, hebben al strengere normen en verschillende fabrikanten bieden al producten aan zonder nitrieten of nitraten, wat aantoont dat het mogelijk is zonder deze stoffen te werken. De rest van Europa zou moeten volgen.’
1. Wat zijn nitrieten en nitraten en zijn ze gevaarlijk?
Nitrieten en nitraten zijn additieven in onder meer charcuterie (ook biologische charcuterie) en sommige kazen die de groei van schadelijke micro-organismen tegengaan, met name de bacterie die verantwoordelijk is voor botulisme. Ze zorgen er ook voor dat je ham, die normaal grijs ziet, mooi roze kleurt. Nitraten en nitrieten versnellen ook het rijpingsproces, waardoor de producten sneller op de markt kan kunnen komen.
Nitrieten worden aan onze voeding toegevoegd onder de naam (E249 of kaliumnitriet en E250 of atriumnitriet), nitraten vind je terug onder E251 of natriumnitraat en E252 of kaliumnitraat. Wanneer nitrieten binden met bepaalde eiwitten in onze voeding ontstaan nitrosamines (N-nitrosoverbindingen). Het zijn die moleculen die mogelijk een rol spelen bij dikkedarmkanker.
Nitraten komen van nature ook voor in groenten, vooral bladgroenten zoals spinazie, snijbiet, selder en bieten. Ook in drinkwater zit een beperkte hoeveelheid nitraat. Die nitraten verlaten ons lichaam via natuurlijke weg, maar een kleine hoeveelheid wordt in de mond door mondbacteriën omgezet in nitriet, waaruit in in combinatie met eiwitten uit de voeding ook nitrosamines kunnen ontstaan in de maag en dikke darm. Mogen we dan geen groentjes meer eten? Toch wel. De eventuele nadelen wegen immers niet op tegen de algemene voordelen van groenten. De vorming van nitrosamines wordt immers vertraagd door vitamine C en fytonutriënten in groenten en fruit, wat de reden is waarom groenten niet als kankerverwekkend worden geclassificeerd. Ook de combinatie van groenten met eiwitrijke voeding (bijvoorbeeld vis met spinazie) is geen enkel probleem.
2. Wat zeggen gezondheidsinstanties?
Uit verschillende studies blijkt steeds meer dat er een link is tussen de blootstelling aan nitriet in vleeswaren en ernstige gezondheidsproblemen. In juli 2022 bevestigde het Franse agentschap voor gezondheids- en voedselveiligheid ANSES een link tussen darmkanker en de blootstelling aan nitrieten en/of nitraten in charcuterie.
Ook het EFSA (de Europese autoriteit voor voedselveiligheid) besluit In zijn advies van 28 maart 2023 dat de blootstelling aan nitrosamines, gevormd uit nitrieten, kankerverwekkend kan zijn en het DNA kan beschadigen.
Al in 2015 werd bewerkt vlees door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) geclassificeerd als kankerverwekkend omdat het kan leiden tot de ontwikkeling van potentieel kankerverwekkende chemicaliën. Volgens de WHO zijn elk jaar 32.000 gevallen van darmkanker veroorzaakt door nitrieten.
Lees verder onder het artikel.
3. Moeten er strengere normen komen?
Op dit ogenblik ligt er op Europees niveau een voorstel klaar om de drempelwaarden voor nitrieten te verlagen. Maar er zijn wel enkele uitzonderingen voorzien voor zogenoemde ‘traditionele’ producten. De Milieucommissie van het Parlement heeft de nieuwe drempelwaarden alvast verworpen. Het is nu wachten op de stemming in de plenaire vergadering.
Voor Testaankoop mogen bewaarmiddelen enkel gebruikt worden als dat absoluut noodzakelijk is voor de voedselveiligheid en in beperkte hoeveelheden. ‘Sommige landen, zoals Denemarken en Frankrijk, hebben al strengere normen en verschillende fabrikanten bieden al producten aan zonder nitrieten of nitraten, wat aantoont dat het mogelijk is zonder deze stoffen te werken. De rest van Europa zou moeten volgen’, aldus Testaankoop.
4. Hoeveel charcuterie mag je per dag eten om gezond te blijven?
De richtlijn is 30 gram bewerkt vlees (charcuterie) per week. Om je een idee te geven: dat komt overeen met anderhalf schelletje salami.. per week.
De Hoge Gezondheidsraad adviseert zelfs om helemaal geen met rood vlees bereide charcuterie te eten.
5. Kan het ook zonder bewaarmiddelen?
Om het risico op de ontwikkeling van botulisme of op besmettingen met salmonella en de listeriabacterie te vermijden, stelt het Franse agentschap ANSES ‘compenserende maatregelen’ voor om die laatste risico’s te beperken. Zo kan de uiterste consumptiedatum van producten worden ingekort en kunnen er ook in een vroegere productiefase, bijvoorbeeld bij de landbouwbedrijven en in de slachthuizen, bijkomende maatregelen worden genomen.
Er zijn ook al fabrikanten die producten aanbieden zonder nitrieten of nitraten, maar het is niet duidelijk of deze ‘nitrietvrije’ producten wel veilig zijn. De plantenextacten of groentenbouillons die als vervangers zijn toegevoegd vormen geen echt alternatief aangezien ze van nature nitraten bevatten die onder invloed van bacteriën in nitrieten worden omgezet. Eigenlijk bevatten deze producten dus nog steeds verborgen nitraten en nitrieten.
Charcuterie zonder additieven kan wel degelijk. Alleen duurt het proces om het te maken dan wel langer. Veel producenten van bijvoorbeeld parmaham gebruiken de additieven al jaren niet meer. Ook voor gekookte ham kan het perfect. Alleen moet de consument dan wel aanvaarden dat die niet meer mooi roze ziet.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier