Europa bereidt zich met de aankoop van vaccins voor op een mogelijke uitbraak van vogelgriep. Experts in de VS pleiten voor andere en betere maatregelen.
Op dit moment flirten we in ons land met het coronavirus (letterlijk, want de nieuwe variant die verantwoordelijk is voor de huidige zomergolf heet toepasselijk ‘FLiRT’). Toch zijn het de influenzavirussen die gezondheidsspecialisten op termijn het meeste zorgen baren.
In tegenstelling tot corona is vogelgriep geen new kid on the block. De H5N1-stam werd al geïdentificeerd in vogels in 1996. Lange tijd was vogelgriep enkel een probleem van pluimvee, maar ondertussen treft het ook zo’n zestigtal zoogdierensoorten. Vooral de voorbije twee jaar heeft die stam dieren van uiteenlopende slag – van huiskatten tot ijsberen – over de hele wereld besmet.
‘Dit lijkt wel een pandemie in slow motion’, zegt Scott Hensley, professor microbiologie aan de Universiteit van Pennsylvania aan Reuters. ‘Op dit moment is de dreiging vrij klein, maar dat kan in een oogwenk veranderen.’ Voor de voormalige directeur van de US Centres for Disease Control and Prevention, viroloog Robert Redfield, is het geen kwestie van ‘of’, maar van ‘wanneer’ de vogelgrieppandemie uitbreekt. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zegt dan weer dat het risico voor de algemene bevolking klein is omdat er geen besmetting van mens op mens is.
Maar vogelgriep is geen onschuldig ziekte: wereldwijd zijn sinds 2003 al bijna 900 mensen besmet geraakt met vogelgriep na contact met besmette vogels en sinds kort ook met melkkoeien. Dat laatste doet virologen enigszins slikken. (zie onder) Een totaal van 900 is weinig, maar het verontrustende is dat de helft van die mensen stierf. Volgens Redfield ligt de mortaliteitsgraad tussen de 25 en 50 procent. Dat geldt ook voor jonge mensen. Bij covid-19, dat vooral ouderen trof, was dat 0,6 procent.
Waarom is vogelgriep bij koeien zorgwekkend?
Vooral de huidige uitbraak bij vee in verschillende Amerikaanse staten is verontrustend, omdat de kans op ‘zoönotische spill-over’ toeneemt. Wanneer het virus zich kan settelen in zoogdieren is de sprong naar de mens logischerwijze klein. Koeien leven ook dicht bij varkens, en van die laatste soort is al vaker gebleken dat ze een reservoir vormen voor griepvirussen voor de mens, denk maar aan de hongkonggrieppandemie in 1968 en de Mexicaanse griep in 2009.
De kans op een spill-over blijft klein. Om zich aan een menselijke receptor te binden moeten vijf aminozuren in de sleutelreceptor van het virus wijzigen. Dat is een grote barrière. Maar omdat het virus steeds weer leert hoe het zoogdierenreceptoren in zijn voordeel kan uitspelen, komt het gevaarlijk dicht bij de mens. Als het vogelgriepvirus zich ook nog eens vermengt met andere influenzavirussen bij mensen zou dat kunnen leiden tot het ontstaan van een nieuwe influenzavirusstam ‘met pandemisch potentieel’.
Zijn de melk en het vlees van besmette koeien dan nog wel veilig?
De uitbraken hebben de bezorgdheid over de veiligheid van zuivel- en vleesproducten doen toenemen. De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) ontdekte sporen van het virus, zowel dood als levend, in zowat de helft van rauwemelkmonsters. De WHO raadt mensen wereldwijd aan gepasteuriseerde melk te consumeren, omdat uit voorlopige tests blijkt dat pasteurisatie het virus doodt. Ook het weefsel van melkkoeien kan besmet raken, maar tot nog toe is er nog geen besmet vlees in de voedselketen terecht gekomen.
Welke maatregelen zijn nodig om een pandemie met vogelgriep te voorkomen?
Wetenschappers die de verspreiding van vogelgriep volgen, maken zich steeds meer zorgen over de gaten in de test- en controleprogramma’s bij Amerikaanse veebedrijven. Er is volgens hen een gebrek aan urgentie in de reactie van de VS en een totaal gebrek aan een alomvattend plan om het virus uit vee te verdrijven. In de VS worden ziek vee en arbeiders die eraan worden blootgesteld amper getest. Medici worden door boeren gedwarsboomd en niet toegelaten op de fabrieksboerderijen. Daarnaast worden besmette koeien wegens de financiële aderlating niet geruimd, zoals dat wel met besmet pluimvee gebeurt.
Experts pleiten daarnaast voor betere bioveiligheids- en hygiënemaatregelen op pluimvee- en veebedrijven. Er weerklinkt ook een pleidooi om het aantal dieren dat wordt gehouden te verminderen en voedselproductiesystemen te reorganiseren, net zoals in de tijd van de coronapandemie. Fabrieksboerderijen, waar honderden, zelfs duizenden dieren opeengepakt zitten in afgesloten hokken, zijn reservoirs waar virussen kunnen muteren, zich verspreiden of overslaan op andere diersoorten, waaronder mensen.
Zijn we voorbereid op een pandemie?
In Europa is de opmars van het vogelgriepvirus bij pluimvee en andere dieren, in tegenstelling tot in de VS, gaan liggen. Er zijn op het Europese continent ook geen gevallen van vogelgriep bij de mens bekend. Toch neemt Europa het zekere voor het onzekere en heeft het in naam van 15 landen meer dan 40 miljoen vogelgriepvaccins besteld bij vaccinmaker CSL Seqirus. België behoort niet tot de 15 betrokken landen.
Het vaccin is gebaseerd op de H5N8-stam, omdat dat op het moment van productie de dominante stam was. De doses gaan naar mensen die het meest worden blootgesteld aan het virus, waaronder landarbeiders en dierenartsen. De eerste lading gaat naar Finland. Uitbraken van vogelgriep in de nertsenfokkerijen van het Scandinavische land vorig jaar deden bezorgdheid ontstaan over de overdracht op mensen.
Zullen vogelgriepvaccins ons beschermen?
Wetenschappers gaan ervan uit dat de aangekochte H5N8-vaccins ook beschermen tegen H5N1. De griepvaccins ombouwen naar H5N1 neemt veel tijd in beslag omdat ze worden gemaakt door de virussen te kweken in kippeneieren. Dat kan zes maanden duren.
Daarom kijkt men naar vogelgriepvaccins op basis van mRNA-technologie, die sneller zouden kunnen worden opgeschaald. De VS betalen Moderna 176 miljoen dollar voor de ontwikkeling van een mRNA-pandemisch griepvaccin.
Vaccinatie van pluimvee is ook essentieel om mutaties tegen te gaan en zowel dier als mens te beschermen. Sinds mei 2024 zijn er in de EU twee veterinaire vaccins toegelaten voor de preventie van vogelgriep bij legkippen. Andere vaccins zitten in verschillende stadia van ontwikkeling.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier