Wat gebeurt er in onze hersenen tijdens een burn-out? Krijg je erna ooit je oude geheugen terug? Christiaan Vinkers, psychiater en wetenschapper aan het Amsterdam UMC, en Niki Korteweg, wetenschapsjournalist, neurobioloog en auteur van het boek ‘Een beter brein’, staan Knack te woord.
Wat is een burn-out eigenlijk? De symptomen en tips om je ertegen te wapenen worden vaak besproken in de media, maar over het verloop van de ziekte is weinig bekend. Een eenduidige verklaring is ook niet eenvoudig te vinden, maar dat een burn-out zowel voor psychische als fysieke klachten zorgt en ontstaat door stress is duidelijk.
Daar staat tegenover dat onze Hoge Gezondheidsraad stelt dat er geen officieel erkend diagnosecriterium bestaat. Ook is er momenteel geen gevalideerd instrument voorhanden om een diagnose te stellen en is er (nog) geen biologische oorzaak gevonden.
Hoe komt het dat er over burn-outs zo weinig geweten is?
CHRISTIAAN VINKERS: Er is een enorme discrepantie tussen hoeveel we over burn-outs praten en hoeveel we er echt over weten. Enerzijds wordt er te weinig onderzoek gevoerd bij patiënten met een burn-out en anderzijds weten we nog altijd niet precies wat een burn-out is.
Omdat we niet écht weten wat een burn-out is, weten we ook niet hoe een burn-out moeten aanpakken.
Het fenomeen is heel bekend aangezien iedereen wel iemand kent die er last van heeft en burn-outs in de media uitvoerig besproken worden. Maar een burn-out kan vandaag door een psychiater helemaal niet betrouwbaar vastgesteld worden. Zo is het fenomeen bijvoorbeeld niet opgenomen in de DSM-5, het handboek voor psychiaters. Bovendien is er heel veel overlap tussen aandoeningen zoals angst, depressie, burn-out en overspannenheid.
Burn-out is geen duidelijk omschreven ziekte. Door de industrie van coaching, mindfulness en zelfhulpboeken heeft iedereen een zogezegde oplossing, maar omdat we niet écht weten wat een burn-out is, weten we ook niet hoe een burn-out moeten aanpakken.
NIKI KORTEWEG: Een burn-out is geen echte diagnose, maar we komen wel steeds meer te weten over de effecten op het brein van de grootste oorzaak van een burn-out: chronische stress.
Wat gebeurt er in de hersenen tijdens chronische stress?
KORTEWEG: Drie hersengebieden hebben echt te lijden onder langdurig verhoogde niveaus van stresshormonen: de prefrontale cortex, de hippocampus en de amygdala. De prefrontale cortex is de CEO van ons brein. Daar maken we plannen mee, stellen we doelen, brengen we prioriteiten aan in wat we gaan doen en controleren we onze emoties. Ook bevat het ons werkgeheugen en wordt hier de concentratie en aandacht geregeld – allemaal functies die gaan haperen bij mensen met chronische stress. De hippocampus is de spil van ons geheugen en is belangrijk voor het normaliseren van de stressreactie. De amygdala is het gebied dat een grote rol speelt bij angst en agressie. Dit gebied staat normaal gezien onder controle van de prefrontale cortex, maar bij langdurige stress wordt die controle niet meer goed uitgevoerd, waardoor je enorm gaat piekeren of je angstig begint te voelen.
Wanneer hersencellen in de prefrontale hersenschors blootgesteld worden aan langdurige hoge niveaus van stresshormonen zoals cortisol, trekken sommige uitlopers van hersencellen (dendrieten) zich terug. Contacten tussen hersencellen onderling worden verbroken. Hetzelfde gebeurt in de hippocampus. Onderzoek laat zien dat die structuur krimpt bij dieren en mensen met chronische stress. Bij de amygdala zie je juist het tegenovergestelde: daar krijg je bij chronische stress meer uitlopers, waardoor je angstiger en/of agressiever reageert. Op hersenscans zie je bijvoorbeeld dat de amygdala juist actiever wordt bij mensen met chronische stress.
Hoe ver staat het onderzoek rond burn-out vandaag?
VINKERS: We staan flink achter. Ellenlange vragenlijsten hebben we patiënten laten invullen, maar met enkel ingevulde lijsten kan je geen duidelijke ziekte vaststellen.
Wat moet er volgens jullie gebeuren om een duidelijker beeld te krijgen van wat een burn-out is?
VINKERS: We moeten van meningen naar feiten en van heel overtuigd roepen naar twijfel.
In de jaren zeventig doken burn-outs op in de Verenigde Staten, waar ideologisch bevlogen professionals teleurgesteld raakten omdat ze hun job niet meer naar behoren konden uitvoeren. Vroeger was werkbelasting de oorzaak van een burn-out, maar vandaag zijn er ook andere oorzaken te vinden. De definitie van een burn-out wijzigt. Daarom is het belangrijk dat we een stap terugzetten en met al het betrokken personeel kijken naar waar patiënten exact last van hebben. Want daar snappen we eigenlijk nog steeds vrij weinig van. Wel weten we dat er een biologisch aspect meespeelt, maar wat een patiënt meemaakt speelt ook een belangrijke rol.
Maar laten we vooral eerlijk zijn over wat we niet weten. Daar hebben mensen die worstelen met een burn-out echt het meeste aan.
Veel patiënten zijn bang dat ze nooit volledig zullen herstellen, maar misschien was hun vroegere ritme nooit haalbaar en gaf hun lichaam het daarom op.
KORTEWEG: Veel patiënten zijn bang dat ze nooit volledig zullen herstellen, maar misschien was hun vroegere ritme nooit haalbaar en gaf hun lichaam het daarom op. Gelukkig is het brein heel flexibel dus herstel is absoluut mogelijk als je je grenzen in acht houdt. Regelmatige lichaamsbeweging en structureel voldoende slapen zijn twee belangrijke pijlers voor herstel. Maar hoe lang dat herstel kan duren is niet duidelijk. Bij ratten en muizen is het afhankelijk van de leeftijd. Hoe ouder het beestje is, des te moeilijker de hersencellen terug aangroeien. Wat er gebeurt in de hersenen begint steeds duidelijker te worden, maar voordat we echt weten wat de lichamelijke gevolgen van een burn-out zijn, moet er nog veel onderzoek worden gedaan.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
