Het huidige wereldtoneel is ronduit tragisch. Kan humor ons uit de brand helpen? ‘Donkere humor is het laatste redmiddel, voor mensen die helemaal geen uitweg zien en zich echt hopeloos voelen.’
‘Humor helpt je om anders te kijken naar dezelfde moeilijkheden. Daardoor kun je de grote problemen op een lichtere manier bekijken’, zegt Madelijn Strick, psycholoog aan de universiteit Utrecht die de sociale impact van humor bestudeert. ‘Mensen worden vandaag overvallen door het nieuws. Komt het ooit wel goed, wat moet ik doen, wat moet ik ermee? Dankzij humor kunnen we samen betekenis geven aan hoe je ermee omgaat. Zo komen we verder en blijven we niet in het negatieve hangen.’
Wat maakt humor anders dan sporten of mediteren om met stress te dealen?
Madelijn Strick: Het unieke aan humor is dat het sociaal is. Het is net als een sonar. Mensen zoeken naar een manier om te begrijpen wat er in de wereld gebeurt, en met elkaar af te stemmen hoe ze moeten reageren. Zo kun je samen betekenis geven aan wat er gebeurt. Samen lachen biedt ook herkenning, troost en steun: het is een emotionele paracetamol.
‘Tijdens corona sloegen grappen over de lockdown, hamsteren en thuiswerken breed aan, omdat we allemaal in dezelfde benauwde situatie zaten.’
Dus eigenlijk hoef je helemaal niet grappig te zijn.
Strick: Het sociale aspect is inderdaad belangrijker dan de leukheid van de grap. Humor werkt het beste als het gaat over dingen waar we allemaal inzitten. Tijdens corona sloegen grappen over de lockdown, hamsteren en thuiswerken breed aan, omdat we allemaal in dezelfde benauwde situatie zaten. Een grap werkt het best als ze gewoon aankaart wat er speelt. Want dat biedt herkenning.
Maar hoe doe je dat dan bij politieke crisissen die polariseren?
Strick: Dan moet je oppassen. Je kunt grappen maken in je eigen kring van gelijkgestemden, maar op social media leidt dat juist tot ruzies en verdeeldheid. Alleen over tijdloze huis-, tuin- en keukendingen zijn we het allemaal eens. Al is polarisatie onderhand wel een huis-, tuin- en keukending. (lacht)
Moeten we daar dan grappen over maken?
Strick:Als je met zelfspot kunt lachen over hoe gepolariseerd je bent, kun je wel verbinden. Zelfspot is een hele sympathieke vorm van humor. Je laat zien dat je weet dat je fouten maakt, en dat is de-escalerend. Dus ja, we moeten juist lachen om die polarisatie: wat maken we het toch allemaal moeilijk voor elkaar door zo overtuigd van onszelf te zijn.
En donkere humor dan? Vragen extreme tijden om extreme grappen?
Strick: (overtuigd) Nee, donkere humor is het laatste redmiddel, voor mensen die helemaal geen uitweg zien en zich echt hopeloos voelen. Donkere humor biedt geen oplossingen. Je accepteert een abominabele situatie en geeft toe dat de hoop is opgegeven. Terwijl het juist de lichtpuntjes zijn die relativeren. De meest troostrijke humor geeft een lichtere draai aan de dingen waar we mee moeten dealen.
‘Memes zijn de moderne rederijkersgedichten.’
Is humor iets nieuws?
Strick: Allesbehalve. Humor en humor als copingmechanisme, dat is van alle tijden. Zelfs in de prehistorie was humor al aanwezig. Het is geëvolueerd uit het spel van onze voorouders, de apen. Toen taal zich ontwikkelde, is daar de humor uitgekomen zoals we die vandaag kennen. Maar humor is vanaf het begin gebruikt als manier om met elkaar te ontspannen en om te gaan met stressvolle situaties.
Humor is een onderdeel van beschaving?
Strick: De recente geschiedenis barst van humor als crisiscopingmechanisme. Rederijkers bekritiseerden hun leiders met woordgrappen en parodieën. Ook satire – denk aan Erasmus of George Orwell – was altijd al populair. Memes zijn de moderne rederijkersgedichten. Door alle crisissen heen zie je dat mensen humor gebruiken om ermee om te gaan. Het is een natuurlijk copingmechanisme.
