‘Een patiënt die alleen met antidepressiva wordt behandeld, zal nooit helemaal genezen’

Maggie De Block vindt dat de Belgen te veel antidepressiva slikken. Sommige patiënten teren al jaren op medicijnen zonder ooit een psychiater te hebben geconsulteerd. Maar echte genezing is pas mogelijk als we met andere ogen naar het werkelijke probleem gaan kijken.

Er bestaat een theorie over depressiviteit waar geen enkel psychiatrisch handboek met een woord over rept. Die theorie komt rechtstreeks uit de dagelijkse praktijk van de bedenker ervan, huisarts en psychotherapeut Etienne Payen. Ze kan worden samengevat in de vorm van een depressiviteitscurve : na de ontkenning van aanslepende problemen volgt de val en lager nog de bodem van de put, nadien begint de klim naar boven en wordt het leven alsmaar lichter. Van dit proces kan je een eenvoudige schets maken waar iedereen die zwaar te moede is zich in zal herkennen. Wat Payens theorie bijzonder maakt, is dat het accent nu eens niet ligt op de symptomen van de depressie, maar op de daaraan voorafgaande ontkenningsfase. Hij benadrukt ook dat depressiviteit een zware periode is waar je sterker dan voorheen weer uitkomt. Door jezelf in gedachten op de curve te positioneren, begrijp je dat je je op een weg bevindt die ergens vandaan komt (de ontkenning) en die ook ergens heen gaat (een betere toekomst). Zo kan je schatten hoe ver je nog van beterschap verwijderd bent. Een geruststelling als je de draad volledig kwijt bent.

Hardnekkig “niets aan de hand”

Een mens beweegt zich eerst over de “slingerende weg des levens”, een pad dat onvermijdelijk over zonnige heuvels en door donkere dalen gaat. Vervolgens steekt er op een dag haast ongemerkt een briesje op. Door niets bijzonders, eigenlijk. Spanning in de relatie, onenigheid op het werk, een buitenechtelijk avontuurtje… Het stelt zo weinig voor dat je er weinig aandacht aan besteedt, terwijl je intussen wel de wind van voren krijgt. Je zit dan in de ontkenningsfase en weigert je omgeving en jezelf toe te geven dat er zwaar weer dreigt. Door het probleem te negeren, doe je ook net of er geen oplossing bestaat. Een oplossing die er wel degelijk is, maar waar wel wat meer bij komt kijken dan de zaken op hun beloop laten.

De kink uit de kabel halen en een andere richting inslaan, het onbekende tegemoet, vergt enige durf. Deze ontkenningsfase kan maanden of zelfs jaren duren. In die periode loop je onverklaarbare blauwe plekken op, slaap je slecht, voel je je moe, neerslachtig zelfs, maar “niets om je zorgen over te maken”. Als huisarts is dr. Payen vertrouwd met deze symptomen. “In dit stadium kloppen mensen bij een gewone arts aan, terwijl het probleem tussen hun oren zit. Ze zijn niet bereid om kritisch naar zichzelf te kijken. Dat komt niet eens in hen op.” Sommigen krijgen wel antidepressiva voorgeschreven omdat de arts latent leed meent te ontwaren achter de symptomen. Maar ze zullen hier doorgaans geen baat bij hebben : het probleem wordt niet bij de wortel aangepakt.

Put geeft besef

Een val is per definitie snel achter de rug. Je kan jezelf niet halverwege nog tegenhouden. Nog voor je beseft wat je overkomt, lig je onderin de kuil. En omdat je al je energie hebt uitgeput om een probleem te maskeren, kan het dat je jezelf om een onbenulligheid ineens laat afglijden. “Of je die val nu wel of niet een depressie noemt, heeft niet zoveel belang. Wat telt, is dat je nu geen andere keuze hebt dan onder ogen te zien wat er fout zit.” Zonder het zelf te beseffen, heb je net een forse stap vooruitgezet door te erkennen dat er een probleem is en dat je hier ook uiting aan kan geven. “Welkom bij de club van depressievelingen die weer de goede kant opgaan.”

Er moet echter nog een lange weg worden afgelegd. De kuil is meteen ook het dieptepunt van deze lijdensweg. Dr. Payen maakt een duidelijk onderscheid tussen de patiënten die hij als psychotherapeut en die die hij als huisarts ontvangt. Hij zal nooit iemand in zijn dubbele medische hoedanigheid behandelen. “Als therapeut vang ik mensen op die acuut hulp nodig hebben, die net zijn gevallen en daar nog van staan te duizelen, maar ook patiënten die bezig zijn om langzaam op te klauteren en onder mijn begeleiding weer stevig op hun benen zullen komen te staan. Voor de eerste groep zit er weinig anders op dan flink te huilen en te ontladen, de pijn te doorstaan en veel te slapen. Ze moeten de tijd nemen om tot rust te komen en hun naaste omgeving eerlijk vertellen dat ze depressief zijn. Het komt uiteindelijk allemaal wel goed, maar ze moeten eerst door de pijn heen.”Antidepressiva kunnen helpen om een stapje terug te zetten en rustig te bekijken welke weg de patiënt moet gaan om uit de afgrond te klimmen. In deze fase wordt de combinatie van psychotherapie en antidepressiva als de beste behandeling van een depressie beschouwd.

Genezing vergt inzicht

Veel patiënten durven niet goed aan antidepressiva te beginnen uit angst voor verslaving, terwijl anderen er juist een wondermiddel in zien. De waarheid ligt in het midden. Payen : “Een patiënt die alleen met antidepressiva wordt behandeld, zal strikt genomen nooit helemaal genezen. Hooguit kan hij zich wat beter voelen en de indruk hebben dat de symptomen die hem naar de arts hebben gedreven langzaam maar zeker afzwakken en zelfs volledig verdwijnen. Echte genezing is pas mogelijk als hij met andere ogen naar het werkelijke probleem gaat kijken.” Payen maakt hierbij een vergelijking met de eigenaar van een vervallen huis waarin wind en kou vrij spel hebben. Zolang de zomer duurt, is er geen probleem, maar zodra de winter inzet, zal de eigenaar moeten kiezen tussen een bijzetkacheltje en een grondige renovatie.

Net als elke arts kent Payen mensen die al jaren op antidepressiva teren zonder ooit een psychiater te hebben geconsulteerd. Op de curve balanceren ze volgens hem voortdurend tussen de ontkenning en de val, maar zonder ooit echt naar beneden te tuimelen. Zulke mensen vrezen een al te pijnlijke confrontatie met zichzelf en zoeken liever hun toevlucht in de veiligheid van de geneesmiddelen. (Karin Rondia)