‘Een mantelzorger mag nooit volledig en uitsluitend verantwoordelijk zijn voor alle nodige zorg’

Volgens Lieve Declerck van de Gezinsbond wordt mantelzorg steeds minder een vrije keuze. Vandaag, op de Internationale Dag van het Gezin, trekt ze aan de alarmbel: ‘Mantelzorgers zijn een essentiële schakel in de zorg, maar een zorgend gezin kan en mag nooit volledig en uitsluitend verantwoordelijk zijn voor de zorg in het gezin.’

Gezinnen waarin een persoon met een beperking of chronische ziekte leeft, klagen dat de druk om zelf mantelzorg op te nemen steeds groter en groter wordt. De wachtlijsten voor zorg maken dat het niet evident is om geschikte professionele zorg te vinden of dat het soms jarenlang duurt om zorg te vinden die bij je gezin past. Meer nog, onder het mom van de vermaatschappelijking van de zorg lijkt mantelzorg steeds meer een voorwaarde om toegang te krijgen tot professionele zorg. Het opnemen van mantelzorg krijgt hierdoor een wel erg dwingend karakter.

Voldoende professionele zorg, zorggarantie en geen wachtlijsten maken écht kiezen voor mantelzorg mogelijk. Hiervoor moet het beleid meer middelen investeren in de zorg voor mensen met een zorg- en ondersteuningsbehoefte. Dat betekent ook zorgbudgetten toekennen op basis van de zorgnood en ongeacht of die zorg geboden wordt door professionelen of mantelzorgers. Een budget dat alle zorgnoden dekt, maakt dat gezinnen kunnen kiezen welke zorg ze uit handen geven en welke zorg ze zelf opnemen.

De persoonsvolgende financiering (PVF) voor mensen met een beperking biedt voorlopig geen antwoord. Zorgende gezinnen ervaren in de praktijk heel wat problemen. Mensen met een handicap en hun gezin wachten nu niet langer op dienstverlening of een plaats in een voorziening, maar op een budget. Een budget dat vaak krap is en veronderstelt dat mantelzorgers tekorten in de zorg en ondersteuning zelf zullen opvangen. De overheid moet het systeem van de PVF aanpassen om elke persoon met een vastgestelde zorgnood dat budget te geven waarmee hij zelf zijn zorg en ondersteuning op maat van het gezin kan organiseren. Daarvoor zijn meer middelen nodig en moeten de budgetten binnen een redelijke termijn worden toegekend en uitgekeerd.

Maar ook mantelzorgers hebben nood aan ondersteuning zodat hun draagkracht niet overschreden wordt. Voldoende goed bereikbare buurtgerichte diensten en voorzieningen zijn samen met de nodige respijtzorg (nacht- en/of dagopvang, buurtcentrum, kortverblijf, vakantieopvang, oppasdiensten…) van essentieel belang. Als mantelzorger op tijd de zorg uit handen kunnen geven of tijdelijk aan iemand anders overlaten, is noodzakelijk. Psychologische ondersteuning is een ander aandachtspunt bij zorgende gezinnen, zeker in die gezinnen waarin jonge en soms minderjarige mantelzorgers aanwezig zijn.

Combinatie van gezin, werk en zorg

De combinatie werk en gezin is een enorme uitdaging wanneer zich in het gezin een bijzondere zorgsituatie voordoet. Er zijn steeds meer mantelzorgers die de zorg met een betaalde job combineren. Meer, langer en flexibeler werken, is immers een andere verwachting van de overheid en de samenleving.

Zorg combineren met een job biedt voordelen, zichzelf kunnen ontplooien, de zorg even opzij kunnen zetten en voorkomen dat je gezin in een precaire financiële situatie en isolement terechtkomt. Want professionele zorg is duur. Dat leidt er toe dat mantelzorgers vaak nog meer gedwongen worden om zelf zorg op te nemen. Maatregelen zoals voldoende vergoede en flexibele verlofmogelijkheden die een gemiddelde zorgperiode van tien jaar kunnen overbruggen en een degelijk statuut met pensioenrechten voor mantelzorgers moeten de combinatie werk-gezin-zorg meer kansen geven.

Maar soms zien mantelzorgers geen alternatief dan hun job tijdelijk, gedeeltelijk of volledig op te zeggen. Dit heeft nochtans grote gevolgen, ook voor later. Mantelzorg bespreekbaar maken op de werkvloer en ondersteuning en begrip van collega’s en de werkgever kunnen voorkomen dat mantelzorgers de band met de arbeidsmarkt doorknippen.

Jonge mantelzorgers

Heel wat kinderen en jongeren wonen in een gezin dat zorg draagt voor iemand met bijzondere zorg- en ondersteuningsnoden. Toch blijven deze minderjarigen uit zorgende gezinnen vaak onder de radar. Ze zien zichzelf dikwijls niet als mantelzorger. Want ook jonge mantelzorgers vinden het gewoon dat je (mee)zorgt voor je brus (broer of zus van iemand met een beperking, nvdr.) of één van je ouders.

Opgroeien in een zorgend gezin heeft een grote impact. Het bepaalt voor een groot deel hoe mensen later in het leven staan. Jonge mantelzorgers zeggen zelf dat ze sterker in hun schoenen staan, zich gemakkelijk kunnen inleven in anderen of beter hun plan kunnen trekken dan leeftijdsgenoten. Maar opgroeien in een zorgend gezin is ook moeilijk als de zorgsituatie thuis leidt tot een moeilijke schoolloopbaan en zo de toekomstkansen van kinderen en jongeren hypothekeert.

Mantelzorgers zijn een essentiële schakel in de zorg, maar een zorgend gezin of mantelzorger kan en mag nooit volledig en uitsluitend verantwoordelijk zijn voor alle nodige zorg in een gezin. De overheid heeft een duidelijke taak: zorgen dat écht kiezen voor mantelzorg mogelijk is. Maar er ligt er ook een taak voor familie, vrienden, buren en de samenleving, en in feite voor ieder van ons. Mantelzorgers moeten in hun buurt kunnen rekenen op begrip, ondersteuning en hulp. Niet alleen de overheid moet het opnemen van mantelzorg erkennen en ondersteunen, ook de samenleving moet dit doen. Een zorgend gezin blijft immers deel uitmaken van de gemeenschap waarin ze wonen.

Lieve Declerck is medewerker van de studiedienst van de Gezinsbond, een pluralistische en democratisch samengestelde vereniging die de belangen van gezinnen wil verdedigen in Vlaanderen en Brussel.