‘Een eenzijdige focus op de positieve kant van het leven kan kwalijke gevolgen hebben’

Klinisch psycholoog en onderzoeker Egon Dejonckheere pleit voor een maatschappelijk discours waarin negatieve gevoelens, zoals angst of verdriet, niet langer als abnormaal of hinderlijk worden beschouwd.

Wees gelukkig! Met deze boodschap worden we vandaag met de regelmaat van de klok rond de oren geslagen. Dagelijks scrollen we door het schijnbaar perfecte leven van onze vrienden op sociale media, proberen producenten ons ervan te overtuigen dat we geluk zullen vinden in de waren die ze aanbieden en krijgen we via veelbesproken magazines tips & tricks aangeboden die ons moeten leren hoe gelukkiger te worden. Gelukkig zijn is tegenwoordig een plicht.

Paradoxaal genoeg krijgen mensen met dezelfde regelmaat te kampen met depressieve klachten. Ondanks de sterk toenemende focus op geluk worden steeds meer mensen depressief. Recente cijfers voorspellen dat één op zes mensen tijdens hun leven een depressie zal doormaken. In 2020 zal deze aandoening volgens de World Health Organization (WHO) één van de grootste invaliditeitsoorzaken zijn in westerse welvaartslanden. En laat dit nu net die landen zijn die de pursuit of happiness zo hoog in het vaandel dragen.

Hoewel de aandacht voor plezier, genot of geluk prijzenswaardig lijkt, toont wetenschappelijk onderzoek aan, dat een eenzijdige focus op de positieve kant van het leven ook kwalijke gevolgen kan hebben. Er wordt namelijk een maatschappelijke norm gecreëerd die onbereikbaar is. We worden opgezadeld met een onvervulbaar verlangen. Maar veel verlangens impliceren een gemis, en elk gemis gaat gepaard met negativiteit. Wie het gevoel heeft niet aan de sociale verwachtingen te kunnen voldoen, zal zich daardoor nog slechter voelen.

Occasionele angsten of verdriet komen zelden aan bod in het huidige sociale discours. Het zijn emoties waar we het liefst zo snel mogelijk van af willen en die al te snel worden gepathologiseerd. Wie zich iets te lang down voelt, wijkt af van de maatschappelijke norm en moet er efficiënt terug up geholpen worden met therapie of medicatie. Dat ook deze emoties een belangrijke rol vervullen in ons dagelijks leven, lijkt de westerse burger te zijn vergeten.

Met Bobby McFerrin de dieperik in

Voor mensen die een depressie doormaken, is de kloof tussen die norm en hun depressieve gemoedstoestand des te pijnlijker. Langs de zijlijn kijken ze weemoedig toe hoe iedereen schijnbaar het ultieme genotsgeluk consumeert, terwijl zij daar niet in slagen. Van een maatschappelijke schuldinductie gesproken. Feeling bad about being sad heet zoiets, een pijnlijke gedachte die zich op den duur zelf in stand houdt. Een vicieuze cirkel gevoed door onbereikbare idealen.

Uit mijn doctoraatsonderzoek blijkt inderdaad, dat depressieve mensen die veel sociale druk ervaren om gelukkig te zijn, zich uiteindelijk alleen maar depressiever voelen. Het niet kunnen voldoen aan deze sociale verwachtingen gaat overigens niet alleen gepaard met meer depressieve gevoelens, maar ook met een toenemende vermoeidheid, verminderde eetlust en interesseverlies. Totale collateral damage, dus.

Het aloude adagium van Bobby McFerrin (don’t worry, be happy), blijkt uiteindelijk niet zo positief uit te draaien. Ook al quoten we hem met de beste bedoelingen, we duwen er onze depressieve partner, vriend of familielid vermoedelijk alleen maar dieper de dieperik mee in.

Koester het ongeluk

Moeten we nu met ons allen ophouden te doen wat ons gelukkig maakt en huilen in een hoekje? Gelukkig niet. Maar laat ons het ongeluk niet langer uit de weg gaan en ook de moeilijke momenten omarmen. Geniet van de ups, accepteer de downs, een idee dat al lang in therapiekamers wordt verkondigd, maar nu ook zijn weg lijkt te vinden naar de bredere samenleving. Het menselijke emotionele spectrum is zo uitgestrekt en veelzijdig, dat het zonde zou zijn om het niet ten volle benutten. Want elke emotie heeft haar functie en elk gevoel ervaren we met een reden. Een sociaal discours dat plaats biedt voor zowel positieve als negatieve gevoelens is in staat om de huidige maatschappelijke norm om te buigen van Wees gelukkig! naar Leer af en toe ook eens ongelukkig zijn.

Egon Dejonckheere is klinisch psycholoog en onderzoeker aan de faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen van de KU Leuven. Hij bestudeert de emotiedynamiek in stemmingsstoornissen, zoals depressie en bipolariteit.