Een breekbaar vak: hoe kwetsbaar zijn balletdansers?

Balletdansers vergen het uiterste van hun lichaam. Dat hun maandstonden uitblijven en hun botten verzwakken lijken ze te aanvaarden als niet te vermijden bijwerkingen van een veeleisend vak. Onterecht.

Op haar 24e had de Britse arts en obsessieve ballerina Nickey Keay nog nooit maandstonden gehad. Dat was bij veel ballerina’s zo en dus maakte ze zich geen zorgen. Ze voelde zich perfect gezond, maar onderzoek van de British Olympic Medical Association wees op een onrustwekkend lage botmassa. Daar schrok ze van. Ze wilde meer weten, zette een onderzoek op en stelde verbaasd vast dat ze niet alleen was. Veel ballerina’s zaten in hetzelfde schuitje en hadden al ruim voor de menopauze meer bot- en stressbreuken, vooral van de lage ruggenwervels.

Gaëtane Stassijns, professor fysische geneeskunde en revalidatie aan het Universitair Ziekenhuis Antwerpen, kijkt niet op van het verhaal. Ze ziet veel balletdansers, ook jonge mensen in opleiding, met zulke problemen. Voorlopige resultaten van onderzoek in eigen land zijn niet geruststellend: zowel bij meisjes als bij jongens zijn er botrisico’s.

Haar collega van nucleaire geneeskunde, professor Tim Van den Wyngaert, voerde metingen uit bij jonge balletdansers, 14 meisjes en 11 jongens. Op hun 14e had 32 % een te lage botmineralisatie. Opmerkelijk was dat dat vooral het geval was bij jongens. Het is niet duidelijk of we ons daar ongerust over moeten maken, want jongens komen later in de puberteit en maken die achterstand misschien tijdens hun groeispurt goed. Ander onderzoek toont een bovengemiddelde botkwaliteit aan bij volwassen ballerino’s. Zij ontwikkelen meer spieren en leveren aanzienlijk meer krachtinspanningen dan meisjes – je moet sterk zijn om ballerina’s hoog in de lucht te steken.

Lichtgewichtjes

Vermoedelijk is spierkracht een cruciale factor. In het klassieke model horen balletmeisjes zo weinig mogelijk te wegen, om het makkelijker te maken voor de mannen om hen op te tillen. Ze moeten rank en slank zijn, zonder veel vrouwelijke rondingen die de gracieuze dans in de weg zitten. Stassijns vertelt dat ballerina’s vroeger regelmatig op de weegschaal werden gezet. Die praktijk wordt tegenwoordig afgeraden, vanwege het risico op de ontwikkeling van eetstoornissen en soms ook gevaarlijke mentale problemen.

De aanpak lijkt plaats te maken voor een benadering die zich richt op gezonde en vooral toereikende voeding. Want daar zit een andere kern van het probleem. Stassijns: ‘Jonge dansers en danseressen eten vaak weinig en meestal ook ongezond. Dat leidt tot een laag lichaamsgewicht. In combinatie met de vele uren trainen verstoort dat de hormonale balans, waardoor de maandstonden wegblijven.’

Balletmeisjes vinden dat soms best handig, omdat de menstruatie hun lessen en opvoeringen dan niet hindert. Ze beseffen niet dat de hormonale stoornissen gepaard gaan met een slechte botvorming en een groot risico op osteoporotische botbreuken op al vrij jonge leeftijd. Dat gevaar dreigt vooral voor de polsen en ruggenwervels. De heupen, die door het vele springen zwaarder belast worden en gemiddeld steviger zijn dan bij de rest van de bevolking, zijn minder kwetsbaar. Toch is Stassijns er niet gerust op. Ze ziet veel breuken bij jonge dansers, ook als er geen sprake is van een val of zware stoot. Er treden ook veel stressfracturen op, wat wijst op een onevenwicht tussen spieren en botten.

Attent blijven

Keay begeleidde de voorbije 20 jaar veel jonge ballerina’s. Ze relativeert het risico maar maant wel aan tot voorzichtigheid. Een achterstand in de botvorming opgedaan tijdens de jeugd haal je later bijna nooit meer in. Goed en voldoende eten is cruciaal om het lichaam optimaal te ontwikkelen. Doen dansers dat, dan is de kans volgens haar groot dat ze steviger botten ontwikkelen dan veel leeftijdsgenoten.

Stassijns denkt in dezelfde richting. Ze benadrukt het belang van gezonde voeding, maar vraagt ook meer aandacht voor een geleidelijke opbouw van de fysieke belasting, zodat de ontwikkeling van het lichaam evenwichtiger verloopt.

Het is ook wenselijk dat ouders meer oog hebben voor de lichamelijke ontwikkeling van hun kinderen. Die voelen zich vaak perfect gezond, zien er ook zo uit, vertonen een uitstekende conditie en kunnen lang trainen en dansen. Maar geen maandstonden krijgen, is niet normaal voor een jonge vrouw. Het geeft aan dat er iets fout loopt. Gelukkig kun je op jonge leeftijd nog veel bijsturen.