Edelsteenkundige Claire Moens ontkracht de mythes: ‘Er werden zelfs stenen verkocht tegen covid-19’

Eeuwenlang al geloven mensen in de geneeskundige kracht van edelstenen en kristallen. Recent nam de populariteit van dat geloof zelfs een hoge vlucht, met dank aan celebrity’s, influencers en gewiekste ondernemers.

Last van ‘gevaarlijke’ 5G-straling? Astma, bronchitis of een verkoudheid? Erectieproblemen, menstruatiepijn, stress of slaapproblemen? Geen kwaal zo gek of er zijn wel stenen of kristallen die soelaas bieden. Voor wie erin gelooft, tenminste. Maar het aantal believers in de geneeskrachtige werking van stenen lijkt groter dan ooit. ‘Tijdens de coronapandemie werden er zelfs stenen verkocht die zouden beschermen tegen covid-19’, weet Claire Moens. Ze is edelsteenkundige, juweelontwerpster en lid van Skepp, de Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudo-wetenschap en het Paranormale. Onlangs publiceerde ze een boek over kristallen en andere edelstenen.

‘Voor alle duidelijkheid, geen enkele van die gezondheidsclaims is ooit bewezen’, zegt Moens. Ze begrijpt dat mensen stenen magische krachten toedichtten toen de kennis beperkt was. ‘Maar ondertussen weten we hoe kristallen en edelstenen ontstaan en kennen we hun chemische en fysieke eigenschappen. Ondanks hun spectaculaire vormen en kleuren is de scheikundige samenstelling van kristallen en edelstenen zeer eenvoudig’, benadrukt Moens. ‘Een diamant, bijvoorbeeld, bestaat voor 100 procent uit koolstof en kwarts is niet meer dan een verbinding van silicium en zuurstof.’

Toch heeft kennis het bijgeloof niet kunnen stoppen. ‘In de voorbije decennia heb ik het geloof in de geneeskundige krachten van stenen zien evolueren van een marginaal overblijfsel uit de hippietijd naar een mainstream fenomeen,’ vertelt Moens.

#crystals

Dat laatste bleek onlangs nog, toen de New Yorkse burgemeester Eric Adams in een interview met Politico het bruisende karakter van zijn stad toeschreef aan de ‘energetische krachten van de kristallen en mineralen in de grond’. Op Instagram zijn onder #crystals miljoenen foto’s te vinden en ook de Amerikaanse actrice Gwyneth Paltrow, die al eerder op misleidend gezondheidsadvies werd betrapt, prijst helende kristallen aan.

Dichter bij huis gaf Lannoo een boek uit van de bekende dj Anouk Matton over het thema, en in Nina, de weekendbijlage van Het Laatste Nieuws, mochten onlangs een paar kristallenverkopers schaamteloos hun producten promoten. Ze kregen niet één kritische vraag. ‘Als mensen geloven dat een kristal hen extra kracht geeft of dat als geluksbrenger zien, is dat onschuldig. Maar op de webshop van een van de mensen die in Nina een forum kregen, staan claims over stenen die “afwijkende celgroei zoals kanker” zouden behandelen. Dan wordt het gevaarlijk.’

Tijdens haar research is Moens vaker op gevaarlijke informatie gestoten. Zo kwam ze een Engelstalig ‘naslagwerk’ tegen dat het mineraal witheriet aanbeval om aandoeningen van het spijsverteringsstelsel te behandelen. ‘Witheriet is bariumcarbonaat, een stof die vroeger werd gebruikt als hoofdbestanddeel in rattengif. Vijf gram kan voor de mens dodelijk zijn, kleinere hoeveelheden kunnen hersenschade veroorzaken.’ En dan zijn er nog ‘kristaltherapeuten’ die hun behandelingen niet alleen zien als een aanvulling op de klassieke geneeskunde, wat dramatische gevolgen kan hebben.

‘Als ik met mijn boek één iemand kan overtuigen om met zijn klachten naar de dokter te stappen in plaats van heil te verwachten van een steen, dan is mijn missie geslaagd’, zegt Moens. ‘Maar ik koester niet de illusie dat ik de fanatieke adepten zal “bekeren”. Ik richt me vooral tot de twijfelaars, de mensen die mij vragen komen stellen, en aan wie ik uitleg dat ik in 25 jaar werken met edelstenen en kristallen nog nooit één steen ben tegengekomen die energie gaf. Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs gevonden voor hun zogezegd genezende werking.’

Stemmingswisselingen

In 1999 stelde professor Christopher French van de Universiteit van Londen op een congres in Rome de resultaten voor van zijn onderzoek. De helft van de proefpersonen moest een echt en de andere helft een niet van echt te onderscheiden nepkristal in de hand houden gedurende vijf minuten meditatie. De proefpersonen moesten gewaarwordingen melden zoals tintelingen, warmte, ontspanning en stemmingswisselingen. Wat bleek? Of het kristal echt was of niet, maakte geen verschil voor de gewaarwording. Mensen die vooraf gebrieft waren dat ze bepaalde gewaarwordingen konden verwachten, meldden die ook frequenter dan de proefpersonen die er niet over geïnformeerd waren. ‘De meest waarschijnlijke verklaring? Het placebo-effect’, zegt Moens.

Toch zijn de steentjes vandaag begeerder dan ooit – vooral bij vrouwen uit de middenklasse, volgens Moens – en met de vraag stijgt de prijs. Een verkoper sprak in Nina over een vervijfvoudiging van de prijzen in vijf jaar tijd. Net als andere vormen van spiritualiteit, vormen edelstenen en kristallen een lucratieve business. Er zijn niet alleen de verkopers van de stenen zelf, maar ook slimme ondernemers die infusies of poeders maken van de kristallen die ze toevoegen aan water, parfum of cosmetica. Er worden boeken geschreven en seminaries georganiseerd en er zijn ‘therapeuten’ die de stenen bij hun behandelingen gebruiken.

Kort geheugen

Een sluitende verklaring voor de revival van het geloof in helende kristallen heeft Moens niet. ‘Eén factor is het korte geheugen van de mens. De voorbije generaties hebben we nog amper kindersterfte gekend, maar we zijn vergeten dat we dat aan vaccins en geneesmiddelen te danken hebben. En dus kon de mantra “alles wat natuurlijk is, is beter” opgang maken. Big Pharma wordt door sommigen gezien als de grote vijand, die enkel bezig is met geldgewin en daarom doelbewust natuurlijke medicatie en behandelingen zou achterhouden. Alleen is de alternatieve geneeskunde zelf een miljardenbusiness. Volgens voorspellingen zou de alternatieve gezondheidsindustrie tegen 2026 in de V.S. goed zijn voor een omzet van 210 miljard dollar, wat neerkomt op 625 dollar per Amerikaan.’

‘Anderzijds is het zo dat handelaars en therapeuten die met de stenen werken, heel goed naar hun cliënten luisteren, en hoe meer ze te weten komen, hoe meer producten ze kunnen slijten. Vergeet verder ook niet dat in de Verenigde Staten niet iedereen toegang heeft tot de ziekteverzekering. Amerikanen staan dus open voor alternatieven. De populaire cartoonserie The Simpsons heeft zelfs een aflevering gemaakt over het fenomeen. Daarin begint moeder Marge een kristallenwinkeltje omdat de medicatie voor Bart onbetaalbaar wordt. Uiteindelijk moet ze besluiten dat de stenen niet werken. (lacht)‘

Moens vindt dat er dringend expliciete wetgeving moet komen die een rem kan zetten op de ongefundeerde claims over kristallen. ‘Voor voeding en voedingssupplementen is de wet behoorlijk streng: alleen effecten die wetenschappelijk bewezen zijn, mogen worden vermeld. Zeggen dat vitamine C-tabletten kanker voorkomen is strafbaar. Maar wie beweert dat een steen kanker kan genezen, komt daarmee weg. Die grijze zone moet de overheid aanpakken. Niet alleen wat kristallen betreft, trouwens, voor de hele sector van de alternatieve geneeskunde is er nog werk aan de winkel.’

Tot voor kort bood de VDAB zelfs nog opleidingen in kristaltherapie aan, die cursisten bovendien met opleidingscheques uit de kmo-portefeuille konden betalen. Beschamend was dat, vindt Moens. ‘Onder druk van onder meer Skepp heeft voormalig Vlaams minister van Economie Hilde Crevits gelukkig een aantal van die bedenkelijke opleidingen geschrapt.’

Bloedkristal

De toenemende vraag heeft ook kwalijke gevolgen in de landen waar naar kristallen wordt gedolven. Moens: ‘Ook dat ergert mij mateloos: de believers hebben de mond vol van een mooiere wereld en meten zich een soft imago aan. Maar voor de mijnwerkers in Madagascar, vaak kinderen zonder beschermingskledij in onveilige omstandigheden, is er weinig helends aan die stenen. Integendeel: velen krijgen er stoflong van. Iedereen kent het begrip ‘bloeddiamant’, maar we kunnen evengoed spreken van ‘bloedkristal’.

Fraude

En dan is er nog de fraude. Het Nederlandse programma Keuringsdienst van Waarde ontdekte recent dat de zogezegde edelstenen vaak zelfs gewoon geslepen glas zijn. Niets nieuws onder de zon, weet Claire Moens. ‘Imitaties van edelstenen zijn zo oud als het gebruik van edelstenen zelf. In Egyptische graven werd al stenen teruggevonden van gekleurde glaspasta die echte edelstenen moesten voorstellen. “Geen andere fraude is meer winstgevend”, schreef Plinius de Oudere al in de eerste eeuw na Christus.’