Wat als je in de toekomst geen huisarts meer nodig hebt omdat je je gezondheid voor een groot stuk zélf kunt bepalen? Arts Servaas Bingé droomt van een revolutie in de geneeskunde waarin de patiënt zichzelf geneest vóór hij ziek wordt, met de dokter als gezondheidscoach.
‘Wat zit ik hier eigenlijk te doen?’, vroeg Servaas Bingé zich op een bepaald moment af nadat hij in 2006 zijn huisartsenpraktijk had geopend. Ondanks de vele overuren die hij klopte, had hij niet echt het gevoel dat hij zijn patiënten structureel vooruit hielp, behalve hier en daar wat brandjes blussen.
Toen Bingé als ploegarts van wielerteam Lotto Soudal in de wereld van de topsport een nieuwe uitdaging vond, merkte hij snel dat zijn klassieke opleiding tekort schoot. ‘In mijn dagelijkse praktijk komen de mensen met een probleem waarvan ze willen dat ik het oplos. Topsporters stellen een andere vraag: “hoe kan ik zo gezond mogelijk zijn?” Ze weten dat wat ze doen niet altijd even weldadig is, maar ze hebben hun optimale gezondheid nodig om die prestaties te kunnen leveren.’
Bingé begon hierover steeds meer na te denken. Wat als de gewone patiënt bij de huisarts nu ook eens die vraag zou stellen?
‘Uiteraard is het de taak van de arts om een patiënt te genezen’, benadrukt hij. ‘Het curatieve systeem in België werkt ontzettend goed. Geloof me, als er één plek is, waar ik ziek wil worden, dan is het België wel. Ik pleit er zeker niet voor om de klassieke geneeskundeopleidingen af te schaffen, maar we moeten tegelijkertijd aandacht hebben voor de andere kant van het spectrum. Dat betekent dat we het stadium vóór de symptomen moeten aanpakken. Waarom verstopt een kransslagader en krijgt een persoon een hartaanval? Dát is de hamvraag.’
In zijn boek ‘De Lijst’, dat binnenkort ook in Nederland en Frankrijk verschijnt, roept de arts op om bewuster in het leven te staan, aan zelfonderzoek te doen en je gezondheid in eigen handen te nemen door de aandacht te verleggen naar het voorkomen van problemen in plaats van te focussen op de klachten.
Uw visie over healthitude krijgt navolging. Gezondheidsexperts pleiten hoe langer hoe meer voor het beter inzetten van een preventieve geneeskunde. Maar is de Belg wel bereid om zijn gedrag en eetpatroon aan te passen in ruil voor meer gezonde levensjaren?
Bingé: ‘Bij heel wat mensen zijn de geesten al een tijdje gerijpt, veel langer dan die van de meeste artsen. Het is zoals de Innovatietheorie van Rogers: een nieuwe technologie of idee bereikt aanvankelijk enkel een handvol geeks tot die groep zich steeds meer uitbreidt en uiteindelijk zo goed als iedereen ermee aan de slag gaat. Die theorie geldt evenzeer voor levensstijl en preventie. We hebben op dit moment al een redelijke groep early adopters, die steeds groter wordt. Toch is er nog werk aan de winkel bij een meerderheid van de patiënten. Ik pas daarom graag de minimale interventiestrategie toe. Hoe ziet het leven van de patiënt er op dit moment uit en hoe kan ik daar iets heel klein aan veranderen? Ik geef hen bijvoorbeeld het advies om van het avondmaal niet langer de hoofdmaaltijd te maken, maar te kiezen voor lichte, op planten gebaseerde voeding. Daarna volgen steeds meer interventies tot het gewenste resultaat is bereikt.’
In hoeverre is de visie van een preventieve aanpak al doorgedrongen in de klassieke geneeskundeopleidingen?
Bingé: ‘Er is beterschap, maar we zijn er nog lang niet. Huisartsen passen nog te vaak het curatieve principe toe. Neem nu diabetes: de meeste huisartsen schrijven medicijnen voor om de bloedsuikerspiegel te verlagen, maar daarmee lossen we het probleem niet op. We vegen enkel de symptomen onder de mat. De vraag die we ons eigenlijk moeten stellen, is “waarom is die bloedsuiker verhoogd?” Als iemand zijn hele leven veel suikerpieken heeft gehad, zal de pancreas op een bepaald moment uitgeput zijn en dan kan een low carb-dieet soelaas brengen. Ik geef graag het voorbeeld van een man met de diagnose diabetes die in 2014 bij mij kwam. Ik gaf hem twee opties: ofwel een pilletje, nog een pilletje, daarna een spuitje en binnen tien jaar misschien een wonde die niet geneest en zelfs blind worden? Ofwel zijn levensstijl aanpassen? Het resultaat was dat de man na vijf jaar diabetesvrij was zonder maar één medicijn te hebben genomen. Mocht ik het klassieke pad gevolgd hebben, zat hij nu opgescheept met twee of drie medicijnen.’
Zijn er nog andere veel voorkomende aandoeningen die met levensstijlaanpassingen kunnen worden aangepakt, maar waar huisartsen nog te vaak naar medicatie neigen?
Bingé: ‘Met cholesterolverlagers krijg je de cholesterolcijfertjes op je bloeduitslag wel op orde, maar het risico op hart- en vaatziekten vermindert niet. Hetzelfde geldt voor bloeddrukmedicatie. Als je iemand vijf procent van zijn lichaamsgewicht laat verliezen, verlaagt de bloeddruk evenzeer met 10 tot 20 mmHg. Eigenlijk kan je deze discussie over heel veel geneesmiddelen voeren. Natuurlijk schrijf ik als arts medicatie voor. Ik gebruik ze echter veel bewuster dan vroeger, want we hebben zoveel zaken zelf in handen. Ik snap best waarom we daar niet meer op inzetten. Ik ben zelf ook huisarts.’
Legt u eens uit?
Bingé: ‘Huisartsen hebben de tijd er niet voor. We zitten in een systeem waar we als arts beloond worden om een zo hoog mogelijk volume te draaien. Dan is het voor ons veel makkelijker om patiënten naar huis te sturen met een pilletje dan hen levensstijlbegeleiding te geven. Een reorganisatie van de zorg dringt zich op. Artsen kosten heel wat aan de maatschappij. Waarom voeren we het beroep van de algemene gezondheidscoach dan niet in? Dat zijn economisch goedkopere profielen die wél een uur kunnen vrijmaken om samen met de patiënt de zaken op een rijtje te zetten. De rol van de arts kan dan verschuiven naar gezondheidscoördinator op het moment dat er inderdaad curatieve beslissingen moeten worden genomen. Want dat zal altijd nodig blijven.’
We moeten er niet flauw over doen: gezonde voeding is duurder.
Zijn de grote struikelblokken van lifestyle medicine ook niet de macht van de farmabedrijven en de goedkope prijzen van fastfood?
Bingé: ‘We moeten er niet flauw over doen: gezonde voeding is duurder. En een gezondere levensstijl vereist meer planning. Ook andere factoren spelen een rol zoals de invloed van de marketing. Ik heb in mijn praktijk nog meegemaakt dat een jonge mama me vertelde dat ze haar kinderen alleen maar fruitsnoepjes gaf omdat ze dacht dat dat gezonder was. Zowel artsen als de overheid hebben hierin een grote verantwoordelijkheid.’
U hebt dit jaar emma.health opgericht, een digitaal platform dat iemands risico op aandoeningen berekent. Hoe werkt het precies?
Bingé: ‘Emma.health is een tool voor medische risicoprofilering waarbij ook levensstijladviezen gegeven worden. In de eerste versie analyseren we via een digitaal vraaggesprek het risico op de vijf grote chronische aandoeningen: hart- en vaatziekten, longziekten, diabetes, kanker en aan obesitas gerelateerde aandoeningen. In de tweede versie, die in de loop van 2020 wordt gelanceerd, zullen we naast het vraaggesprek ook effectief biomarkers meten. Het platform is gebaseerd op P4 medicine, wat staat voor Predictive, Preventive, Personalized en Participatory. Dat bestaat concreet uit voorspellen op basis van big data, voorkomen door levensstijl, persoonlijk behandelen op basis van DNA- en microbioomtesten en samen de tools creëren om de wetenschap verder te laten evolueren en op die manier tot een preventief gezondheidszorgsysteem te komen dat zichzelf nieuwe dingen leert.’
Zo’n genetische screening voor iedereen is voorlopig nog onbetaalbaar voor onze gezondheidszorg.
Bingé: ‘In 2003, toen voor het eerst het menselijke genoom in kaart werd gebracht, kostte dat nog ettelijke miljoenen dollars. Tegenwoordig zijn de prijzen aan het dalen. We zijn niet meer zo ver van zowel betaalbare als kwalitatieve DNA-profielen, maar waakzaamheid is geboden. Er zijn nogal wat cowboys op de geneeskundemarkt. Het is ook niet zo dat we alles zullen kunnen voorspellen. Toch moeten we geloven dat de toekomst mooi is. Als we er niet mee beginnen, komt genetische screening nooit van de grond.’
Ook de overheid doet al heel wat bevolkingsonderzoek. Maar screening houdt ook risico’s in en de kans dat we bepaalde ziektes krijgen is erg klein. Zijn dergelijke preventieve onderzoeken dan wel kostenefficiënt?
Ondanks alles weten de meeste mensen eigenlijk best wel goed wat gezond voor hen is en wat niet, maar ze zijn zich te weinig bewust van de gevolgen op lange termijn.
Bingé: ‘Screening moet zonder twijfel een belangrijke plaats krijgen in een maatschappelijk gezondheidsbeleid. Alleen moeten we er ons van bewust zijn dat screening al een tweede stap is. We onderzoeken of iemand de aandoening heeft of niet, maar we voorkomen ze daar nog niet mee. Preventie in de hoofden van de mensen beperkt zich naar mijn gevoel nog te veel tot screening en vroegdetectie. Preventie bestaat nochtans uit drie lagen: voorkomen, screening en vroeginterventie, waarbij de eerste laag het eenvoudigst is: rook niet, drink niet te veel alcohol, slaap goed, eet gezond en beweeg voldoende.’
Inderdaad een simpele boodschap die we ondertussen allemaal kennen. Waarom leven we er dan niet naar? Laat onze omgeving dat nog wel toe?
Bingé: ‘Het wordt ons inderdaad niet makkelijk gemaakt. Ook de informatie is zo wijdverspreid dat op de duur niemand nog het bos door de bomen ziet. Ondanks alles weten de meeste mensen eigenlijk best wel goed wat gezond voor hen is en wat niet, maar ze zijn zich te weinig bewust van de gevolgen op lange termijn. We moeten daarom de barricades blijven beklimmen en de mensen tools aanreiken om het verband tussen gezondheid en levensstijl duidelijk te maken.’
Een van die tools is uw boek ‘De Lijst’, waarin u op een praktische manier gezonde voeding opnieuw de plaats geeft die het verdient. Waaruit bestaat dit voedingspatroon?
Bingé: ”De Lijst’ is wat men in de wetenschappelijke wereld een Comprehensive Elimination Diet noemt. Alle voedsel dat toxische prikkels geeft, het microbioom ontregelt of bepaalde intoleranties en overgevoeligheden oproept, wordt gedurende tien dagen weggelaten en vervangen door een beperkte set gezonde voedingsmiddelen. Het is het meest uitgebreide eliminatiedieet dat je je kan inbeelden. Daarna is het de bedoeling om de oude voeding stap voor stap te herintroduceren. Op die manier wil ik op een laagdrempelige manier de mensen tonen wat het verband is tussen hun symptomen en voeding. Het is een kort, praktisch plan dat eindig is en dus motiverend werkt.’
Voedingsexpert Patrick Mullie zegt daarover dat zo’n tiendaags eliminatiedieet vanuit wetenschappelijk oogpunt ‘nonsens’ is. Als je gezond wilt eten, volg je het best de omgekeerde voedingsdriehoek van het Vlaams Instituut Gezond Leven.
Bingé: ‘De voedingsdriehoek bestaat al meer dan 50 jaar en we zijn er niet echt gezonder op geworden. Ik vertrek steeds vanuit een wetenschappelijke basis, maar ik gebruik ook mijn gezond verstand. Uit ervaring weet ik dat er ondertussen al heel veel mensen dankzij een eliminatiedieet effectief van hun klachten af zijn. Voeding en wetenschap is inderdaad een moeilijk huwelijk omdat je met zoveel factoren rekening moet houden. Voor je kan bewijzen of iets zwart op wit waar is, moet je heel wat epidemiologische moeilijkheden overwinnen. Ik geef toe dat tien dagen te kort is als je het volledige eliminatiedieet echt goed wilt doen. De ideale duur is zes weken. Maar op tien dagen tijd kan je al het verschil voelen.’
Het is pas als mensen het écht begrijpen, dat ze de kracht zullen vinden om hun portie friet te laten staan.
U noemt voeding het grootste massavernietigingswapen van de wereld. Gaat dat niet wat ver?
Bingé: ‘Ik ben er hoe langer hoe meer van overtuigd. Voeding is iets wat we dagelijks consumeren en waarvan we moeten beseffen dat het ons kapot kan maken. Iemand die jaren lang ongezond geleefd heeft en erg veel klachten heeft, zal na een periode met echt gezonde voeding ontegensprekelijk het verschil voelen. Iedereen herkent het wel. Eet je ’s middags een broodje smos, dan krijg je na twee uur een suikerdip waardoor je minder goed functioneert en naar koffie en snacks grijpt. Kies je voor een op planten gebaseerde lunch, voel je je veel fitter en helderder.’
Kan de onlangs ingevoerde nutriscore helpen om mensen meer bewust te leren omgaan met voeding?
Bingé: ‘Het is een goed initiatief, maar het kan soms wat verwarrend overkomen. Als we de mensen willen helpen, moeten we het hen net makkelijker maken. Soms heb ik het gevoel dat de overheid en de media het omgekeerde doen. Dat is ook de reden waarom er zoveel misverstanden over voeding bestaan. De ene dag is koffie gezond, de andere dag weer niet. Het is pas als mensen het écht begrijpen, dat ze de kracht zullen vinden om hun portie friet te laten staan.’
Zadelt de levensstijlgeneeskunde mensen niet met een schuldgevoel op? Wat als iemand ziek wordt en zichzelf verwijt dat hij misschien niet gezond genoeg heeft geleefd?
Bingé: ‘Een schuldgevoel is niet iets wat iemand je kan opleggen. Maar het klopt dat preventie met ethische vragen gepaard gaat. Er is niet alleen de schuldvraag. Wil je bijvoorbeeld weten dat je over vijf jaar diabetes zal krijgen? Of dat je een groot risico op de ziekte van Alzheimer hebt? Dat zijn vraagstukken die we met z’n allen en met gezond verstand moeten bekijken. Maar we mogen ons niet achter die ethische vragen verschuilen om vandaag niet aan screening en preventie te doen. Preventieve geneeskunde is een feit en dan kunnen we als arts maar beter onze verantwoordelijkheid nemen.’
Wat doet u zelf om gezond te blijven? Past u uw eigen filosofie altijd toe?
Bingé: ‘Door mijn drukke job heb ik jarenlang ongezond geleefd en gegeten, ook al wist ik perfect wat ik moest doen. Op een bepaald moment heb ik voor mezelf de knop omgedraaid en mijn theoretische kennis in de praktijk gebracht. Op voedingsgebied pas ik nu het 80/20-principe toe. Dat betekent dat 80 procent van mijn voedingskeuzes gezond zijn. Ik haal bijvoorbeeld geen snoep of koekjes in huis zodat ik ze ook niet kan eten. In 20 procent van de gevallen ga ik ofwel op restaurant of eet ik eens een stukje taart. Daar geniet ik dan ook des te meer van.’
De Lijst, Servaas Bingé. ISBN 9789463930581. Borgerhoff & Lamberigts. 19,99 euro.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier