In alle stadia van het leven, van jong tot oud, kunnen we stappen zetten om het risico op dementie zo klein mogelijk te houden, zo blijkt uit onderzoek.
Dementie is een lot dat je overkomt, denken velen. ‘Fout’, zegt medisch antropoloog emeritus professor Reginald Deschepper, van wie over twee weken het boek Bescherm je brein tegen dementie verschijnt. ‘Het wordt tijd dat mensen niet langer de ontmoedigende boodschap blijven horen dat aan dementie niets te doen valt.’
Zijn boodschap werd onlangs bevestigd door een grootschalig rapport van 27 experts in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet. Dat stelt dat bijna de helft van de dementiegevallen voorkomen of uitgesteld zou kunnen worden met behulp van 14 levensstijlfactoren die het risico op cognitieve achteruitgang mogelijk tegenhouden of zelfs omkeren.
Hoewel de invloed van levensstijl op dementie nog grotendeels onontgonnen gebied is, evolueert de wetenschap snel. ‘In 2017 publiceerde The Lancet Commission een eerste studie waaruit bleek dat 35 procent van de dementiegevallen vermijdbaar is, in 2020 was dat al 40 procent en nu loopt het op tot 45 procent. Dat laatste percentage is overigens gebaseerd op studies die ondertussen ook alweer verouderd zijn’, aldus Deschepper.
Welke 14 factoren beïnvloeden dementie?
Die 14 factoren zijn: slechte cholesterol, hoge bloeddruk, een lagere scholingsgraad, gehoorverlies, slecht zicht, roken, obesitas, depressie, fysieke inactiviteit, diabetes, hoge alcoholconsumptie, hoofdtrauma, luchtvervuiling en sociale isolatie.
Onderwijsongelijkheid en luchtvervuiling zijn factoren die beleidsmaatregelen vanuit de overheid vereisen, schrijven de onderzoekers nog.
‘Het spijtige is dat mensen in armere buurten met veel luchtvervuiling een aanzienlijk grotere kans op dementie hebben,’ zegt Deschepper. ‘Maar je hebt ook op dat vlak enkele zaken zelf in de hand. De belangrijkste bron van luchtvervuiling is natuurlijk roken, maar ook bepaalde stoffen in huis, zoals chemicaliën in meubels, verf en poetsproducten of fijn stof door houtkachels bepalen de luchtkwaliteit. Verlucht daarom elke dag een tiental minuten je huis.’
Wat kunt u nog zelf doen?
In zijn boek geeft Deschepper concrete tips om risicofactoren aan te pakken. ‘Dementie vraagt om een vroegtijdige gepersonaliseerde multidomeinaanpak, waarbij je alle onderliggende risicofactoren die de drijvende krachten achter dementie zijn in acht neemt. Cruciaal is dat je alle domeinen tegelijk aanpakt.’
Uit studies blijkt dat fervente saunagebruikers ruim 60 procent minder kans op dementie hebben dan mensen die nooit de sauna bezoeken.
Enkele van die interventies zijn aanpassingen op het vlak van voeding (minimaal bewerkt en plantaardig), omgaan met stress (meditatie, yoga), beweging (conditie én krachttraining) en sociale steun, aangevuld met bepaalde supplementen.
Andere minder voor de hand liggende maatregelen zijn regelmatige saunabezoeken, aldus Deschepper. ‘Uit studies blijkt dat fervente saunagebruikers ruim 60 procent minder kans op dementie hebben dan mensen die nooit de sauna bezoeken. Dat heeft onder meer te maken met een betere bloeddoorstroming naar de hersenen en zogenaamde hormetische stress, waarbij het lichaam de hitte als een bedreiging ervaart en daardoor bepaalde eiwitten produceert. Dat beschermingsmechanisme hebben wij van nature, maar omdat we amper uit onze comfortzone komen, wordt het zelden geactiveerd. Koude zou eenzelfde effect hebben, al is dat nog niet voldoende onderzocht.’
Ook voor mensen met beginnende dementie
Voor mensen met beginnende cognitieve problemen zijn er eveneens hoopgevende studies. ‘Een recente bevinding is geurstimulatie. Een aantal studies toont aan dat het gebruik van een geurverstuiver gedurende een aantal uur een positief effect heeft omdat het bepaalde hersenverbindingen stimuleert, ook op mensen met beginnende dementie en cognitieve stoornissen. Let wel: gebruik geen synthetische geuren om schadelijke stoffen te vermijden in huis.’
Daarnaast zou het ketogene dieet (een koolhydraatarm dieet) soelaas bieden. In drie verschillende studies bleek de cognitieve score, net als de biomarkers in de hersenen, van heel wat mensen met beginnende dementie te verbeteren dankzij een multidomeinaanpak, waaronder het ketodieet.
‘Voor mensen met alzheimer is er wel degelijk hoop’, zegt Deschepper. Vooral na de recente teleurstellende berichtgeving over het negatieve advies van het Europees geneesmiddelenagentschap (EMA) om het alzheimermedicijn lecanemab niet op de Europese markt te brengen. Dat “geneesmiddel” vertraagt de achteruitgang bij een specifieke groep mensen met dementie met 27 procent door het schadelijke eiwit amyloïde te verminderen, maar kent ook ernstige bijwerkingen zoals zwellingen en bloedingen in de hersenen, die in uitzonderlijke gevallen fataal kunnen zijn.
‘Het is merkwaardig dat alle aandacht uitsluitend gericht is op de aanpak met een medicijn dat hoogstens de aftakeling vertraagt, terwijl onderzoek uitwijst dat dementie een complexe aandoening is die veroorzaakt wordt door een rist potentiële risicofactoren die zich al vaak decennia eerder aankondigen’, zegt Deschepper. ‘Die kun je helaas niet met één pilletje aanpakken.’
Waarom nog wachten?
‘Een hardnekkige ziekte aanpakken met eenvoudige middelen lijkt te mooi om waar te zijn, en toch wijzen de data op een effect dat nog nooit met enig geneesmiddel behaald werd.’
Deschepper geeft toe dat er meer onderzoek moet gebeuren naar leefstijlmaatregelen. ‘Dat is niet zo makkelijk omdat er nauwelijks geld mee te verdienen valt. Het resulteert niet in een pilletje waar de halve wereld op wacht. Ik begrijp dat op zulke studies met ongeloof gereageerd wordt. Een hardnekkige ziekte aanpakken met eenvoudige middelen lijkt te mooi om waar te zijn, en toch wijzen de data op een effect dat nog nooit met een geneesmiddel behaald werd. Bovendien vonden andere onderzoeksteams soortgelijke resultaten en weten we ook waarom het werkt.’
‘En je hoeft heus niet nog tien jaar te wachten tot honderden wetenschappelijke studies onomstotelijk de effecten van levensstijl hebben aangetoond, want dan is het misschien te laat. Een levensstijlbehandeling heeft trouwens alleen maar gewenste bijwerkingen: minder hart- en vaatziekten, minder functionele achteruitgang, langere zelfredzaamheid, minder andere chronische ziektes, een betere levenskwaliteit en lagere kosten voor jezelf en de maatschappij.’
Hoe kun je je levensstijl inzetten om kanker te voorkomen?
Zelf gaat de medisch antropoloog al duchtig aan de slag met een mediterraan voedingspatroon, en beweegt hij veel om zijn risico op dementie te verkleinen. ‘Ik maak daarnaast tijd voor sociale contacten, volg muzieklessen en houd mijn cholesterol en bloedsuikerspiegel in de gaten. Ik zorg er ook voor dat ik geen tekorten heb op het vlak van vitamine D, magnesium en omega 3.’
Eigen schuld
Deschepper wil echter niemand met de vinger wijzen, laat staan beweren dat mensen met alzheimer de ziekte aan zichzelf te wijten hebben. ‘Het probleem is niet louter terug te brengen tot het individu. De helft van de dementiegevallen is nog altijd niet te voorkomen. Je leeftijd en je genen kun je niet veranderen.’
Ook je omgeving is allesbepalend. ‘Als je opgroeit in een omgeving waar je van kindsbeen in contact komt met sigaretten of een slecht voedingspatroon, kom je daar niet zo makkelijk van af. Mensen in de zogenaamde “blauwe zones” zijn heus niet gezonder omdat ze boeken lezen over gezond leven of meer wilskracht hebben: ze leven in een omgeving die hen aanzet om gezonde keuzes te maken. Wij leven nu eenmaal in andere omstandigheden. Tegelijk is het hoopgevend dat je niet voor 100 procent gedetermineerd bent door je omgeving en bepaalde zaken zelf in handen hebt.’
Deze 7 tips kunnen het risico op dementie mogelijk verkleinen:
1. Houd uw brein actief. Mensen die als kind hoogwaardig onderwijs genieten en op latere leeftijd een cognitief stimulerende job uitoefenen hebben een minder hoog risico op dementie. Maar ook al is dat niet het geval, dan nog kunt u heel wat doen om uw geest scherp te houden: zoek nieuwe en vooral gevarieerde ervaringen op, leer een nieuwe vaardigheid, reis naar nieuwe bestemmingen, lees een boek dat buiten uw comfortzone valt. Enkel sudoku’s oplossen is niet voldoende.
2. Blijf ook fysiek actief. Een sedentaire levensstijl is voor niets goed, ook niet voor uw brein. Geregeld bewegen verlaagt het risico op alzheimer met bijna 50 procent. ‘Daarbij zijn zowel aerobe lichaamsbeweging zoals wandelen en fietsen als krachttraining belangrijk’, zegt Deschepper. Bewegen helpt trouwens bij de behandeling van depressie, een andere goed gedocumenteerde risicofactor voor dementie. Doe iets wat u leuk vindt, en het liefst in de natuur.
3. Bescherm uw zintuigen (draag een bril of hoorapparaat indien nodig). Zowel gehoor- als zichtverlies wordt geassocieerd met dementie. ‘Dat komt omdat het gehoor en zicht je enerzijds in staat stellen sociale contacten te onderhouden’, zegt Deschepper. ‘Anderzijds houden ze bepaalde circuits in je brein actief.’ Zoek dus altijd hulp zodra u deze ouderdomsverschijnselen opmerkt.
4. Onderhoud sociale contacten. Mensen met een actief sociaal leven hebben tot 50 procent minder kans op cognitieve achteruitgang bij het ouder worden in vergelijking met mensen die meer geïsoleerd leven. Praat met mensen van verschillende pluimage. Zij houden u alert.
5. Laat uw cholesterol controleren. Ongeveer 7 procent van de dementiegevallen is te wijten aan zogenaamde ‘slechte’ cholesterol vanaf de leeftijd van ongeveer 40 jaar. Ook bloeddruk, gewicht en diabetes hebben een link met dementie.
6. Draag een helm. Hoofdtrauma’s verhogen de kans op dementie. Rijdt u vaak met de fiets? Draag dan een helm.
7. Rook niet en beperk uw alcoholinname. Rokers hebben 40 procent meer kans om de ziekte van Alzheimer te ontwikkelen dan niet-rokers. Dat percentage verkleint aanzienlijk wanneer u stopt met roken. Ook overmatig alcoholgebruik schaadt de hersenen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier