‘De wereld heeft geen tabak nodig, maar wel voedsel’

Suzanne Gabriëls vraagt in de aanloop naar de Werelddag tegen tabak aandacht voor de schadelijke gevolgen van de tabaksteelt.

Het Braziliaanse regenwoud kappen voor de soyateelt. Een artikel in De Standaard legde recent bloot hoe deze soya wordt verscheept naar ons land om dan hier te dienen voor onze veeteelt. De keuze van teelten en hun transporten hebben een enorme impact qua ecologische schade en qua klimaatverandering. Hoog tijd ook om eens stil te staan bij de desastreuse gevolgen van de tabaksteelt. De WHO koos daarom dit jaar “grow food, not tobacco” uit als thema voor de werelddag zonder tabak.

Tabaksbedrijven proberen zich een duurzaam imago aan te meten en zo hun geloofwaardigheid bij beleidsmakers en het brede publiek te verhogen. Ze zijn in België en de EU zeer actief bezig met een greenwashing-campagne. Zo hopen ze meer invloed te kunnen hebben op het beleid en hun belangen veilig te stellen en dus mensen verslaafd te houden aan nicotine. Maar van dat duurzame imago is niets aan als je de hele keten van productie over transport naar consumptie en afvalproblematiek in beschouwing neemt. Wel in tegendeel: aangezien de teelt van tabaksbladeren veel gevolgen heeft voor de gezondheid, de maatschappij, de economie en het milieu, kan dit zelfs helemaal niet beschouwd worden als een duurzame teelt.

We maken het concreet aan de hand van een voorbeeld: Sri Lanka. Daar is het cultiveren van tabaksgewassen nog schering en inslag, terwijl de WHO oproept om over te schakelen naar duurzame voedingsgewassen. Wat is er aan de hand?

(Lees verder hieronder.)

De tabaksteelt vereist een intensief gebruik van pesticiden en kunstmest, wat bijdraagt tot bodemaantasting. Daarom heeft grond die gebruikt wordt voor het verbouwen van tabak nadien een lagere vruchtbaarheid voor het verbouwen van andere gewassen zoals voedsel. Vergeleken met maïsteelt en zelfs veeteelt, heeft de tabaksteelt door woestijnvorming een veel destructiever effect op ecosystemen.

Het verbouwen van tabak in het midden- en hoogland van Sri Lanka heeft ernstige bodemerosie veroorzaakt evenals uitputting van waterbronnen. Schaarse landbouwgrond en water worden gebruikt en duizenden hectaren bos worden vernietigd om ruimte te maken voor de tabaksteelt en om brandstof te maken voor het drogen van de tabaksbladeren, meldt een artikel in de plaatselijke Daily News. Vruchtbare grond wordt zo vernietigd en kan niet meer dienen voor het verbouwen van broodnodige voedselgewassen.

Oneerlijke contractuele afspraken met tabaksbedrijven zorgen ervoor dat tabaksboeren verarmen. De kinderarbeid, die vaak verweven is met de tabaksteelt, belemmert hun recht op onderwijs en is een schending van de mensenrechten. De boeren uit Sri Lanka zitten gevangen in een vicieuze schuldencirkel, net zoals vele anderen, schrijft de Daily News nog. In de meeste landen voorziet de tabaksindustrie boeren van zaden en andere materialen maar trekt later in de cyclus deze kosten van hun inkomsten af. Dit maakt het erg moeilijk om de tabaksteelt vaarwel te zeggen. Bovendien geeft de tabaksindustrie de boeren vaak geen eerlijke prijs voor hun producten waardoor ze dan hun lening niet volledig kunnen terugbetalen.

Negen van de 10 grootste tabakstelers zijn lage- en middeninkomenslanden, en 4 daarvan worden gedefinieerd als lage-inkomenslanden met een voedseltekort. Land dat gebruikt wordt om tabak te verbouwen zou efficiënter gebruikt kunnen worden om de VN  duurzame ontwikkelingsdoelstelling van “een wereld zonder honger in 2030” te bereiken.

In 2020 leden wereldwijd tussen 720 miljoen en 811 miljoen mensen honger. Ook in 2020 waren maar liefst 2,4 miljard mensen, dit is meer dan 30 procent van de wereldbevolking, matig of ernstig voedselonzeker.

De teelt en productie van tabak leidt op lange termijn tot wereldwijde ecologische schade en klimaatverandering. Ze speelt ook een cruciale rol bij de toekomst van de landbouw en de voedselzekerheid.

Volgens de WHO kan een tabaksteler elke dag evenveel nicotine opnemen als in 50 sigaretten. Nicotinevergiftiging, ook bekend als de Green Tobacco Sickness, ontstaat door blootstelling aan natte tabaksbladeren tijdens het verbouwen van tabak. Kinderen zijn kwetsbaarder voor deze ziekte gezien hun lagere lichaamsmassa. Het is moeilijk om nicotinevergiftiging te voorkomen als je met tabaksplanten werkt, zelfs als je beschermende kleding draagt.

In de aanloop naar werelddag zonder tabak stelde de WHO onomwonden: ‘We moeten de gezondheid en het welzijn van boeren en hun gezinnen beschermen, niet alleen tegen de schade van de tabaksteelt, maar ook tegen de uitbuiting van hun levensonderhoud door de tabaksindustrie.’

Op meer dan 10.000 km afstand van Sri Lanka lijkt dit alles ver van ons bed, maar dat is het niet. Onze winkelrekken liggen immers nog vol met sigaretten.

Suzanne Gabriels is tabakspreventie-expert bij Stichting tegen Kanker en winnaar van de WHO World No Tobacco Day Award 2023.