Overgewicht heeft niet alleen een negatieve impact op het verloop van een corona-infectie, maar ook op de behandeling ervan én wellicht zelfs op de werking van de toekomstige vaccins.
Een volslanke man met een forse buik die op de dienst intensieve zorg aan de beademing ligt: opvallend veel zwaar zieke coronapatiënten beantwoorden aan die beschrijving. De gemiddelde Body Mass Index (BMI) van de mensen die tot nu toe na een besmetting met het virus in het UZ Gent zijn opgenomen, is meer dan 28 – tegenover 25 bij de gemiddelde Belg. ‘We zien inderdaad dat mensen die een ernstig ziekteverloop kennen, in veel gevallen overgewicht (BMI > 25) of obesitas (BMI > 30) hebben’, zegt endocrinoloog Guy T’Sjoen (UZ Gent). ‘Zij moeten niet alleen vaker worden beademd, de mortaliteit ligt bij die groep ook hoger.’
Eind vorig jaar al, nog voor de pandemie Europa had bereikt, begonnen artsen in Chinese ziekenhuizen te vermoeden dat obesitas een rol speelt in het verloop van corona-infecties. Uit een eerste studie bleek inderdaad dat patiënten met een BMI van meer dan 27 een ernstiger ziekteverloop doormaakten. Kort daarna stelden andere Chinese onderzoekers vast dat 88 procent van de mensen die aan corona waren overleden een BMI van meer dan 25 hadden. Later werden die bevindingen bevestigd in een resem internationale studies.
Aanvankelijk dacht men dat de oorzaak moest worden gezocht in aandoeningen die vaak het gevolg zijn van obesitas, zoals hoge bloeddruk, diabetes of hart- en vaatziekten. ‘Soms is dat ook zo’, weet T’Sjoen. ‘Heb je door je overgewicht al gezondheidsproblemen, dan is het logisch dat je het moeilijker krijgt als je door corona zwaar ziek wordt. Bij een patiënt met diabetes, bijvoorbeeld, raakt de bloedsuikerspiegel dan nog meer ontregeld en bij iemand met een precaire nierfunctie stijgt de kans dat hij dialyse nodig zal hebben. Ook als de bloedvaten rond het hart zijn vernauwd, kan dat tot complicaties leiden als het lichaam een zware infectie moet doormaken.’
Als je overgewicht hebt, is de toegangspoort waarlangs het virus je lichaam kan binnendringen veel groter.
Ondertussen is echter gebleken dat ook het overgewicht zelf – en dus niet alleen de gevolgen ervan – een negatieve impact kan hebben op het verloop van een corona-infectie. ‘Een duidelijke aanwijzing is dat er ook veel dertigers en veertigers moeten worden opgenomen die wel obees zijn maar verder nog geen medische voorgeschiedenis hebben’, zegt longarts Eva Van Braeckel (UZ Gent). ‘Daaruit kunnen we afleiden dat ook obesitas op zich een risicofactor is.’ Dat komt om te beginnen doordat het immuunsysteem van zwaarlijvige patiënten is verstoord. ‘De meeste mensen denken dat vet niet meer is dan wat blubber, maar het is een orgaan dat een functie heeft’, zegt hoogleraar Liesbeth van Rossum, internist-endocrinoloog aan het Erasmus MC in Rotterdam. ‘In dat vet worden namelijk hormonen aangemaakt. Wanneer iemand te veel vet heeft – dat kan ook het geval zijn als je geen overgewicht hebt, maar wel een buikje – treden er hormonale veranderingen op. De hoeveelheid leptine, een vethormoon dat de eetlust remt maar ontstekingen bevordert, neemt toe terwijl het ontstekingsremmende vethormoon adiponectine net afneemt. Mede daardoor ontstaat er in het buikvet een zogenaamde laaggradige chronische ontsteking. Het gevolg is dat het immuunsysteem de hele tijd overactief is en minder sterk kan reageren als er ook nog een virus opduikt.’ Kortom: de eerste barrière werkt niet goed en dus kan het virus zich gemakkelijker in het lichaam vermenigvuldigen. En daar blijft het niet bij. Ook aan de tweede verdedigingswal schort er iets in het lichaam van mensen met obesitas. ‘In de tweede laag van het immuunsysteem zouden normaal na vier tot zeven dagen specifieke antistoffen tegen het virus moeten worden aangemaakt’, legt Van Rossum uit. ‘Maar bij patiënten met obesitas werkt ook dat minder goed.’
Door de grote poort
Niet alleen hun haperende immuunsysteem zorgt ervoor dat mensen met een hoog BMI soms heel erg ziek worden als ze met corona worden besmet. Een andere belangrijke factor is het feit dat het virus het lichaam binnendringt via zogenaamde ACE2-receptoren. ‘Die zitten in de eerste plaats in de longen, waardoor patiënten een longinfectie krijgen’, zegt Guy T’Sjoen. ‘Maar daarnaast vind je ze ook in vetweefsel. Als je overgewicht hebt, is de toegangspoort waarlangs het virus je lichaam kan binnendringen dus veel groter.’ Daardoor zouden mensen met obesitas niet alleen meer virus bij zich dragen, ze houden het wellicht ook langer vast. Verder onderzoek moet uitwijzen of zij inderdaad een hogere viruslading hebben én langer besmettelijk zijn dan mensen met minder vetweefsel.
Ten slotte zou ook het feit dat zwaarlijvige mensen een verhoogd risico op trombose hebben een van de redenen kunnen zijn waarom ze vaak zo’n ernstig ziekteverloop kennen. ‘Ook bij een infectie met corona krijgen sommige patiënten een longembolie, een trombose in de longen’, zegt Van Rossum. ‘Dat kan toeval zijn, maar het is goed mogelijk dat er een verband is met de wat verhoogde kans op trombose bij mensen met obesitas. Dat weten we vandaag nog niet.’
Overgewicht heeft niet alleen een impact op het ziekteverloop, het kan ook de behandeling van een ernstig zieke coronapatiënt bemoeilijken. ‘Door het overgewicht hebben de longen nu eenmaal minder vrij spel’, legt Van Braeckel uit. ‘Heb je een grote voetbal van vet in je buikholte, dan hebben je longen te weinig plaats om uit te zetten. Met andere woorden: je kunt minder diep inademen. Die constante druk op de longen maakt het moeilijker om zo’n patiënt zuurstof toe te dienen of eventueel te beademen. Dat kan natuurlijk grote gevolgen hebben. Een ander probleem is dat veel mensen met obesitas een verhoogd risico op diabetes hebben. Als zij cortisone toegediend krijgen, zoals veel zwaar zieke coronapatiënten, dan kan dat hun bloedsuikerspiegel doen stijgen, waardoor hun problemen nog worden aangezwengeld.’
Daarbij komt nog dat het niet eenvoudig is om een heel zwaarlijvige patiënt, die al dan niet in een kunstmatige coma wordt gehouden, in een andere houding te leggen als dat nodig is voor de behandeling. Mensen met obesitas die wegens een coronabesmetting in het ziekenhuis zijn opgenomen, krijgen ook sneller doorligwonden en andere complicaties.
Pimp je immuniteit
Voor mensen met overgewicht lijkt het dus nóg belangrijker dat er zo snel mogelijk een daadkrachtig coronavaccin op de markt komt. Alleen hebben zij wellicht ook op dat vlak een handicap. De kans is namelijk reëel dat het vaccin voor hen minder effectief zal blijken. Net zoals bij het griepvaccin het geval is. Drie jaar geleden al werd in het vakblad Nature een studie gepubliceerd waaruit blijkt dat de griepprik minder goed werkt bij mensen met overgewicht. Voor het onderzoek werden tijdens verschillende griepepidemieën meer dan duizend gevaccineerde volwassenen gevolgd. Van de proefpersonen met obesitas kreeg bijna 10 procent toch griep of griepverschijnselen, terwijl dat bij mensen met een gezond gewicht maar 5 procent was. Volgens hoofdonderzoeker Scott Neidich van de Britse Duke University zou dat erop kunnen wijzen dat er een alternatieve aanpak nodig is om volwassenen met obesitas tegen zulke epidemieën te beschermen. ‘Het zou heel goed kunnen dat ook de toekomstige coronavaccins minder effectief zullen zijn bij mensen met obesitas’, zegt Liesbeth van Rossum. ‘Dat zou betekenen dat een groep die al kwetsbaarder is voor het virus er ook minder goed tegen kan worden beschermd.’
Dat obesitas zo’n grote impact kan hebben op zowel het ziekteverloop als de behandeling én de preventie, doet bij nogal wat artsen alarmbellen afgaan. Vooral omdat de helft van de Belgen overgewicht heeft en 16 procent zelfs obesitas. Het ziet er ook niet naar uit dat die cijfers snel zullen dalen. Integendeel, uit onderzoek van de Erasmushogeschool Brussel blijkt dat een op de vier Vlamingen is bijgekomen tijdens de lockdown in het voorjaar. Die extra coronakilo’s zouden vooral te wijten zijn aan tussendoortjes en minder beweging. ‘Dit is voor veel mensen zowel emotioneel als financieel een moeilijke tijd, en dus zijn ze sneller geneigd om zichzelf te troosten met een zoete snack of een glas alcohol’, zegt voedingsdeskundige Patrick Mullie (VUB). ‘Wie thuis werkt, heeft meestal allerlei lekkers bij de hand. Bovendien hoef je je dan veel minder te verplaatsen en beweeg je dus niet zoveel meer.’ Zonder gevaar is dat niet. Als je tijdens het telewerken de hele dag neerzit, niet meer naar het werk fietst en geen trappen meer oploopt op kantoor, dan verlaagt je weerstand al na twee weken.
Nu zijn er ook wel mensen die tijdens de eerste lockdown net meer zijn gaan bewegen. Al was het maar omdat ze uit verveling elke dag een wandeling maakten. ‘Maar dat waren doorgaans niet diegenen die anders totaal niet bewegen, ongezond eten en obees zijn’, denkt Mullie. ‘Ik vrees dat wie voor de coronacrisis al ongezond leefde dat nu nog doet. Waarom zouden ze hun levensstijl plots aanpassen? Toch niet uit angst voor corona. We weten al jaren dat obesitas gepaard gaat met onder meer kanker, hart- en vaatziekten en diabetes, maar dat heeft mensen er niet toe aangezet om massaal gezonder te gaan leven. Waarom zou corona dat dan wel doen?’
Nogal wat Vlaamse experts begrijpen daarom niet waarom de overheid de bevolking niet oproept om gezonder te gaan leven en zo nodig af te vallen. In het Verenigd Koninkrijk is dat maanden geleden al gebeurd. Kort nadat premier Boris Johnson, die duidelijk overgewicht heeft, na een heftige corona- infectie uit het ziekenhuis werd ontslagen, zette de overheid een heldere en praktische gezondheidscampagne op het getouw. ‘De maatregelen maken deel uit van de nieuwe obesitasstrategie van de overheid die als doel heeft de natie fit en gezond te krijgen, mensen tegen covid-19 te beschermen en de gezondheidszorg te vrijwaren’, klonk het.
Wie vandaag gezonder gaat leven, heeft al over een paar weken een grotere weerstand.
Weg depressie
Het is de hoogste tijd dat België het Britse voorbeeld volgt, vinden nogal wat artsen. ‘Afvallen is de ontbrekende coronamaatregel’, zegt T’Sjoen. ‘Aan de richtlijnen om je handen te wassen, afstand te houden en een mondmasker te dragen, moet dringend worden toegevoegd dat mensen met overgewicht en obesitas daar beter iets aan kunnen doen.’ Niet eens zo veel, zo blijkt. Onderzoek van het Rotterdamse Erasmus MC heeft aangetoond dat 5 à 6 procent gewichtsverlies bij mensen met obesitas al een grote winst oplevert. ‘Bij die groep zien we dan al na tien weken verbeteringen aan het immuunsysteem. Had men de bevolking al in maart, aan het begin van de pandemie, opgeroepen om gezonder te gaan leven, dan hadden wellicht meer mensen vandaag een betere weerstand gehad’, zegt Van Rossum. ‘Bovendien knap je daar ook mentaal van op. Dat komt doordat de ontstekingsstofjes in het vet niet alleen je weerstand aantasten, maar ook depressies in de hand werken. Als je gewicht verliest, verminderen die stofjes en voel je je beter. Niet onbelangrijk in een tijd dat ons mentale welzijn onder druk staat.’
Natuurlijk valt ernstig overgewicht niet in alle gevallen op te lossen met meer beweging en een stevig dieet. ‘De oorzaken van obesitas zijn vaak complex’, zegt Guy T’Sjoen. ‘Bij sommige mensen is het overgewicht echt wel aan hun ongezonde levensstijl te wijten, maar bij anderen liggen ook andere oorzaken aan de basis. Ze kunnen bijvoorbeeld een aandoening hebben die obesitas in de hand werkt, of medicijnen nemen die een vetopstapeling veroorzaken.’ Daarnaast kunnen ook allerlei sociale factoren een rol spelen. Zo zijn mensen die in armoede leven vaker obees. Dat komt onder meer doordat ongezonde voeding nog altijd goedkoper en toegankelijker is dan gezonde maaltijden en tussendoortjes. ‘Daarom is het zo belangrijk dat de overheid daar goed over communiceert’, zegt Van Rossum. ‘Vandaag zijn het vooral hoogopgeleiden die beseffen dat je levensstijl impact kan hebben op het verloop van een corona-infectie en die inspanningen leveren om gezonder te eten en meer te bewegen. Zij versterken dus hun immuunsysteem; terwijl dat van mensen die een ongezonde levensstijl aanhouden net wordt verzwakt. Op die manier dreigt de gezondheidskloof nog te vergroten.’
Voorlopig kunnen we niet helemaal voorkomen dat we met het coronavirus besmet raken, maar volgens specialisten kunnen we de kans op een ernstig ziekteverloop dus wel verkleinen. Als iedereen nu gezonder gaat leven, zou dat een enorme winst opleveren, denkt Van Rossum. ‘Dat geldt niet alleen voor mensen met overgewicht of buikvet, maar ook voor al wie een normaal gewicht heeft. Een combinatie van gezonde voeding, voldoende slaap en genoeg ontspanning en beweging verhoogt al na een paar weken je weerstand én vergroot je mentale welzijn. Ook niet onbelangrijk is dat je op die manier het gevoel krijgt dat je zelf iets kunt doen. Dat vinden mensen nog het lastigst: ze kunnen alles alleen maar ondergaan. Velen zouden zich al een pak beter voelen als ze te horen krijgen dat ze zelf iets tegen het virus kunnen ondernemen.’
Als zo veel mogelijk mensen iets aan hun ongezonde levensstijl zouden doen, worden niet alleen zijzelf maar de hele samenleving daar beter van. Niet alleen worden mensen met obesitas soms zwaar ziek als ze besmet worden met het coronavirus, ze komen ook vaker met andere klachten in het ziekenhuis terecht. Met een hartinfarct of ontregelde diabetes, bijvoorbeeld. Niet onbelangrijk nu er een tekort aan ziekenhuisbedden dreigt. ‘Ook als iedereen gezonder gaat leven, zullen er nog altijd mensen zijn die heel ernstig ziek worden’, legt Liesbeth Van Rossum uit. ‘Maar er zullen wel minder patiënten met een coronabesmetting of andere aandoeningen moeten worden opgenomen, waardoor de druk op de ziekenhuizen zal verminderen. En daar heeft werkelijk iedereen belang bij.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
