De tiende coronagolf: we zijn er nog niet van af, maar we leren ermee leven

Ons land beleeft een tiende piek qua besmettingen met het coronavirus, maar de gevolgen zijn gelukkig niet meer zo dramatisch. Het wordt zoiets als een griepvirus.

Wanneer zal de coronapandemie niet langer een globale noodtoestand vereisen? Het wetenschappelijke tijdschrift Nature vroeg het zich onlangs af. Veel mensen doen alsof het coronavirus er niet meer is, maar officieel heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) nog altijd niet beslist dat de crisis voorbij is. Er vallen wereldwijd nog altijd duizenden coronadoden per dag en er worden nog altijd miljoenen mensen besmet met het virus.

Toch zijn er tekenen dat de pandemie zich in een transitie bevindt. De hoge mate van immuniteit die mensen op steeds meer plaatsen tegen het virus ontwikkeld hebben, leidt ertoe dat het zich minder gemakkelijk kan verspreiden en minder slachtoffers maakt. Het inspireert overheden al een tijdje om minder streng te zijn met maatregelen die de verspreiding van het virus moeten indijken.

Er is wel wat ongerustheid over wat er zal gebeuren als de WHO – zoals verwacht ergens in april – zal beslissen om de internationale noodtoestand, die sinds het begin van de pandemie in 2020 van kracht is, op te heffen. Het zou ertoe kunnen leiden dat veel overheden alle aandacht voor het virus verliezen en nóg meer mensen zullen doen alsof het er niet meer is. In het slechtste geval zou het aanleiding kunnen geven tot een nieuwe opstoot van het virus. Voorzichtigheid blijft dus geboden.

Zeven doden per dag

In ons land kent het virus momenteel een nieuwe, weliswaar lichte opstoot. Waarnemers hebben het over de ‘tiende besmettingsgolf die over ons land rolt’. Op 20 maart gaven de cijfers van het volksgezondheidsinstituut Sciensano 175 ziekenhuisopnames voor een coronabehandeling per dag. 132 coronapatiënten lagen op een afdeling intensieve zorg in een ziekenhuis. Elke dag stierven zeven mensen aan hun infectie. Maar het aantal besmettingen blijft laag in vergelijking met het voorjaar van 2022. Dat zou deels te maken hebben met het feit dat veel mensen zich niet meer testen op een coronabesmetting, maar het lijkt er ook sterk op dat de epidemie in ons land aan kracht heeft ingeboet.

De hamvraag blijft wat het virus ons in de endemische fase op lange termijn zal kosten aan gezondheidszorg.

Biostatisticus Tom Wenseleers (KU Leuven)

‘Ik denk effectief dat we het ergste achter de rug hebben’, zegt biostatisticus Tom Wenseleers (KU Leuven), die tijdens de pandemie uitgroeide tot een wereldautoriteit in het analyseren van besmettingscijfers. ‘Met wat geluk zien we het komende jaar een impact van corona in termen van ziekenhuisopnames en sterfte die slechts een beetje hoger ligt dan voor griep. Door de snelle opeenvolging van infectiegolven veroorzaakte het coronavirus tot voor kort een sterfte die voor ons land vijf keer hoger lag dan die van griep. Wereldwijd zou het zelfs tien keer meer geweest zijn. Het verschil wordt nu snel kleiner.’

Wenseleers legt uit hoe het virus minder problematisch werd. In 2021 woekerde de erg gevaarlijke deltavariant, die verantwoordelijk is voor minstens een derde van de naar schatting 20 miljoen doden die het coronavirus wereldwijd al heeft gemaakt (voor ons land staat de teller op 33.000 coronadoden). Maar delta werd geleidelijk vervangen door de omikronvariant. Die is wel besmettelijker, maar minder dodelijk.

Sindsdien doken er voortdurend nieuwe ‘subvarianten’ van de omikronversie op, maar die veranderden niets wezenlijks aan de geringere agressiviteit van het virus. ‘Het laatste jaar zagen we een snelle opeenvolging van verschillende subvarianten, met alleen in West-Europa al zes infectiegolven’, stelt Wenseleers. ‘Gelukkig veroorzaakten die steeds minder ziekenhuisopnames, wat in belangrijke mate toe te schrijven is aan een verhoogde immuniteit van de bevolking, dankzij eerdere infecties en vaccinaties. Omdat die golven gespreid waren in de tijd, was hun effect op de gezondheidszorg lang niet zo explosief als in het begin van de crisis.’

Volgens Wenseleers bereikt het virus in onze contreien stilaan de ‘endemische fase’. Dat betekent dat het zoiets wordt als griep: het zal geregeld de kop opsteken en mensen ziek maken, maar het zal niet meer zo erg zijn als in de eerste jaren van de pandemie. ‘De hamvraag blijft wat het virus ons in de endemische fase op lange termijn zal kosten aan gezondheidszorg’, zegt Wenseleers. ‘Vermoedelijk zullen er nieuwe virusvarianten blijven opduiken. In combinatie met het feit dat de verworven weerstand van een lichaam tegen het virus na verloop van tijd taant, zal er waarschijnlijk toch geregeld een nieuwe infectiegolf komen, met een verhoogde druk op de gezondheidszorg. Maar ik acht de kans klein dat er opnieuw varianten de kop opsteken die erg ziekmakend zouden zijn, hoewel het theoretisch mogelijk is. Het virus zou er weinig bij te winnen hebben.’

Vaccin als neusspray

Tot elke prijs infecties in de bevolking proberen te vermijden is voor Wenseleers geen optie meer. De winst in termen van minder infecties zou tenietgedaan worden door een lagere immuniteit van de bevolking, die een hogere kwetsbaarheid voor een eventuele nieuwe virusvariant zou impliceren. In China kunnen ze daarover meespreken. Toen eind vorig jaar de Chinese autoriteiten – eindelijk – hun zerobesmettingsbeleid opgaven, rolde een zware golf van omikronbesmettingen over een immunologisch zo goed als weerloze bevolking. Maar de mensen waren vooral opgelucht dat ze verlost werden van de jarenlange strenge quarantaine- en andere maatregelen.

Wenseleers waarschuwt wel voor te veel laksheid qua vaccinaties. Vooral jongere generaties pasten massaal voor de laatste boostervaccincampagnes. ‘Een of twee keer per jaar een nieuwe vaccindosis aanbieden aan de meest kwetsbare bevolkingsgroepen, zoals ouderen en risicopatiënten, zou naar mijn mening grote winst blijven opleveren. Een coronavaccinatie zou even vanzelfsprekend moeten zijn als een griepvaccinatie.’

Een overzicht van nieuwe vaccinontwikkelingen in Science concludeerde dat de corona-uitbraken nog altijd geen seizoenskarakter hebben, zoals griepepidemieën. Ze kunnen het hele jaar door opduiken, in plaats van alleen in de wintermaanden. Maar de vaccinatiecampagnes tegen corona zouden wel meer aan die van griep moeten worden gespiegeld. Zo zou regelmatig grondig moeten worden onderzocht hoe de belangrijkste circulerende coronavirusvariant eruitziet en met welk vaccin hij het best bestreden kan worden. Dat is wat elk jaar met griepvaccins gebeurt. Wetenschappers werken zelfs aan gecombineerde vaccins, die je met één shot beschermen tegen zowel een corona- als een griepvirus. Er wordt ook gewerkt aan vaccins die als een neusspray kunnen worden toegediend.

Wetenschappers werken aan een vaccin dat je met één shot beschermt tegen zowel een corona- als een griepvirus.

Een cruciale vraag is hoelang je na besmetting of vaccinatie weerstand tegen het coronavirus blijft behouden. Een analyse in het medische vakblad The Lancet Infectious Diseases klokte af op ‘gemiddeld acht maanden’. Zo lang ben je sterk beschermd tegen zwaar ziek worden en het risico op ziekenhuisopname, maar een nieuwe lading virus binnenkrijgen en andere mensen besmetten blijft mogelijk.

In Science verscheen kritiek van virologen op landen die nog altijd eisen dat je een bewijs van vaccinatie voorlegt voor je binnen mag. Voor hen is het coronavirus nu zo wijdverspreid dat een controle van wie binnenkomt niet veel zin meer heeft – tenzij er een compleet nieuwe variant zou opduiken. Verder geven vaccinatiebewijzen te dikwijls een vals gevoel van veiligheid, waardoor mensen alle andere regels, zoals afstand bewaren, overboord gooien. Dat kan het risico op besmetting vergroten in plaats van verkleinen. Te lang blijven vasthouden aan rigide maatregelen zou ook leiden tot een verlies van vertrouwen in de maatregelen. In het begin van de pandemie waren ze cruciaal om de uitbraak zo snel mogelijk onder controle te krijgen, maar vandaag lijken ze overbodig geworden.

Het is wel belangrijk individueel waakzaam te blijven. Kussen en handen schudden als begroeting blijven de kans op besmetting verhogen. Nogal wat Belgen zitten momenteel met een vierde coronabesmetting. De ernst ervan hangt mee af van hoever hun nieuwe virus afwijkt van dat uit hun vorige besmetting, en van hoe efficiënt hun afweersysteem reageert. Maar over het algemeen neemt de kans op ernstige gezondheidsproblemen af na meerdere infecties en/of vaccinaties. Het is de hoofdreden waarom het virus stilletjes zijn gevaarlijk karakter inruilt voor een griepachtige endemische aard. We zijn er nog niet vanaf, maar we leren ermee leven.

Zo zal dit virus het vijfde coronavirus worden dat zich permanent in de mensheid nestelt. Van de andere vier, relicten van historische epidemieën, hebben we zo goed als geen last meer.