Hoe kan het dat corona in Schotland bijna verdwenen is? En waarom zijn vrouwen beter in de strijd tegen ziektes? Professor Devi Sridhar legt de Schotse zerocovidstrategie uit en vertelt waarom ze die naar heel Europa wil uitbreiden.
Devi Sridhar (36) is hoogleraar globale gezondheidszorg aan de Universiteit van Edinburgh en adviseert de Schotse regering in de strijd tegen de coronapandemie. Ze bereidt een boek voor met als werktitel Preventable: The Politics of Pandemics and How to Stop the Next One. Of waarom landen als de VS en het Verenigd Koninkrijk er niet in geslaagd zijn het coronavirus te bestrijden en hoe we ons bij een volgende pandemie beter kunnen wapenen.
Professor Sridhar, wanneer realiseerde u zich voor het eerst dat het nieuwe virus uit China bedreigend was?
Devi Sridhar: Op 24 januari las ik in het tijdschrift The Lancet een artikel waarin dokters uit Wuhan de gevolgen beschreven van dit nieuwe type coronavirus voor 41 patiënten die in het ziekenhuis waren opgenomen. De helft had last van ademnood, een derde moest worden opgenomen op intensive care en 15 procent overleed. Ik wist meteen dat we er alles aan moesten doen om de verspreiding van dat virus in te dijken.
Dacht u toen al aan een pandemie?
Sridhar: Ik wist in ieder geval meteen dat het zeer moeilijk te stoppen zou zijn, omdat dit virus zich verspreidt door besmetting via druppeltjes. Die nacht heb ik wakker gelegen, met een angstig gevoel dat de wereld wel eens heel erg zou kunnen veranderen. Ik besefte dat het coronavirus hardnekkig te bestrijden zou zijn, dat we er niet binnen weken of maanden van verlost zouden raken.
U bent zelf geen viroloog of epidemioloog, maar een expert in wereldwijd gezondheidsbeleid. Wat doet u eigenlijk precies?
Sridhar: Virologen, epidemiologen, ziekenhuisartsen en farmacologen onderzoeken hoe een pandemie kan worden bestreden. Vervolgens is het mijn taak om na te denken over de concrete uitvoering van die maatregelen. Het heeft te maken met leiderschap, strategie, logistiek, financiën en de organisatie van de volksgezondheid. Hoe overtuig je mensen om een mondkapje te dragen en afstand te houden? Hoe krijg je regeringen zover dat ze samenwerken om het virus te bestrijden? Hoe krijg je de juiste partners rond de tafel? Het is vaak snel duidelijk wat er moet gebeuren. Maar daarna is het vreselijk moeilijk om alles ook in de praktijk te brengen. Ik probeer zo veel mogelijk ondersteuning te bieden.
Vrouwelijke regeringsleiders zijn voorzichtiger en nemen minder risico’s. En dit is niet het juiste moment om roekeloos te zijn.
U adviseert de regering van Nicola Sturgeon inzake corona. Schotland streeft naar ‘zero covid’. Wat houdt dat in?
Sridhar: We streven ernaar om covid-19 in Schotland volledig uit te roeien. We willen de overdracht van het virus volledig tot stilstand brengen. En de strategie om dat doel te bereiken is niet zo moeilijk: we houden de lockdownmaatregelen aan tot het aantal gevallen gedaald is tot onder de tien. Pas dan versoepelen we de lockdown langzaam maar zeker, door veel te testen, contacten op te sporen en te isoleren, en door mondkapjes te verplichten in winkels en op het openbaar vervoer. Schotland heeft ook besloten de scholen pas na de zomervakantie te heropenen. Intussen hebben we ons doel bijna bereikt. Er zijn nu nog maar een tiental nieuwe gevallen per dag – terwijl het er bij onze buren in Engeland nog altijd meer dan 500 zijn.
Dus Schotland treedt in de voetsporen van Nieuw-Zeeland, dat al als virusvrij wordt beschouwd?
Sridhar: Dat is de bedoeling. Ik ben ervan overtuigd dat dit de snelste manier is om terug te keren naar het normale leven, met kinderen die naar school gaan en met concerten, trouwfeesten en voetbalwedstrijden. Dit is de enige manier om de binnenlandse economie te doen heropleven en de gezondheidszorg te stabiliseren. Maar om dat mogelijk te maken, moeten we het aantal nieuwe gevallen echt bijna tot nul proberen te reduceren.
Veel landen zijn al tevreden als het aantal nieuwe infecties beperkt blijft tot een honderdtal per dag. Volstaat dat niet?
Sridhar: Dat dachten wij aanvankelijk ook. Maar hoe meer we leren over de verspreiding van het virus, hoe meer we daarvan afstappen. Ik vergelijk het met een pan kokende melk op het vuur. Melk kun je nauwelijks zachtjes laten borrelen, ze kan ieder moment overkoken en veroorzaakt een vreselijke rotzooi. Het is even gevaarlijk om virusinfecties op een laag pitje te laten borrelen. Neem landen als Israël en Australië, waar aanvankelijk alles goed onder controle was. Nu stijgen de aantallen er sterk en dreigt de situatie uit de hand te lopen. Sars-CoV-2 is geen onschuldig virus. Ook veel jonge en gezonde mensen worden ernstig ziek en blijven chronisch problemen met hun gezondheid hebben.
Schotland maakt deel uit van het Verenigd Koninkrijk. Hoe kan uw zerocovidstrategie werken als Engeland niet meedoet?
Sridhar: Dat klopt. Schotland is geen eiland zoals Nieuw-Zeeland en kan zijn grenzen ook niet echt controleren. En Engeland heeft zich beperkt tot het beheersbaar houden van het aantal gevallen, zodat het gezondheidssysteem niet overbelast raakt. Dat is een probleem.
Is uw strategie dan niet gedoemd om te mislukken?
Sridhar: Helemaal niet. We kunnen massaal testen en besmette personen en contacten consequent isoleren, zodat besmettingen alleen nog voorkomen bij geïmporteerde gevallen. En we proberen de rest van het Verenigd Koninkrijk te overtuigen om de strategie van Schotland over te nemen. Noord-Ierland doet dat al vrij goed en ik denk dat Engeland en Wales de zomermaanden, waarin mensen veel tijd buitenshuis doorbrengen, kunnen gebruiken om het aantal besmettingen te verminderen. We moeten agressief jacht maken op het virus als we ervan af willen.
Wat kunnen landen als Duitsland, Nederland of België van Schotland leren?
Sridhar: Die landen hebben al veel inspanningen geleverd, waar we veel van geleerd hebben. Maar ze proberen het aantal covidgevallen te beperken in plaats van te reduceren tot nul. Dan laat je de melk borrelen. Je kunt beter een stap verder zetten en het virus volledig proberen te elimineren.
Maar zelfs als dat zou lukken, blijft het virus van buitenaf terugkomen.
Sridhar: Je moet het niet zien als een strategie van één land, maar als een pan-Europees project. Staatshoofden en regeringsleiders van het Schengengebied moeten samen dit virus bestrijden. Zodra de besmettingen tot nul gereduceerd zijn, kunnen mensen zich binnen de grenzen van Europa weer vrij en veilig bewegen – als we tenminste iedereen die uit andere regio’s van de wereld komt, testen en in quarantaine plaatsen.
U wilt een soort fort Europa bouwen. Geen erg realistisch scenario.
Sridhar: Het klinkt misschien niet realistisch, maar het zou een rationele strategie zijn. China en Nieuw-Zeeland hebben aangetoond dat de uitroeiing van het virus technisch mogelijk is en niet eens zo moeilijk. Zolang we geen goed vaccin hebben is ‘zero covid’ verreweg de beste strategie om de economie weer op gang te brengen en een normaal sociaal leven mogelijk te maken.
Staat u achter de constatering dat landen met vrouwelijke leiders, zoals Nieuw-Zeeland, Duitsland of Schotland, de crisis beter doorstaan?
Sridhar: Het valt op dat vrouwelijke regeringsleiders voorzichtiger zijn en minder risico’s nemen. Het is niet het juiste moment om roekeloos te zijn, want we spelen met het leven, de gezondheid en de broodwinning van veel mensen. Als je kijkt naar drie landen waar de situatie ontspoort – de Verenigde Staten, Brazilië en Engeland – zie je een bepaald patroon in de persoonlijkheid van de leiders. Ze zijn allemaal verslaafd aan risico’s.
U bent opgegroeid in Florida, uw familie woont in Miami. De pandemie lijkt daar uit de hand te lopen.
Sridhar: Het is vreselijk om te zien hoe Florida dezelfde fout maakt als zo veel andere landen en zo veel andere Amerikaanse staten: alles te snel weer opstarten na een lockdown. Hoeveel doden hadden ze daar kunnen voorkomen… Ik heb het gevoel dat mijn vreselijkste nachtmerrie uitkomt. Als je met de auto iemand doodrijdt door onvoorzichtigheid, word je door de rechtbank gestraft. Maar wie tienduizenden mensen laat sterven door slecht beleid, krijgt niets. Is dat rechtvaardig?
Waarom lijkt de Wereldgezondheidsorganisatie zo hulpeloos?
Sridhar: Veel mensen begrijpen niet wat de WHO kan doen en wat niet. Het is een organisatie die zich tegelijkertijd bezighoudt met hoge bloeddruk, beroertes, verkeersongevallen, bloedarmoede, obesitas, slangenbeten, psychische aandoeningen en epidemieën. De WHO moet al die gezondheidskwesties tegelijkertijd aanpakken, maar heeft geen werkelijke macht.
Hoe komt dat?
Sridhar: De WHO heeft zeer beperkte bevoegdheden. Ze eist van haar lidstaten dat zij elke nieuwe ziekteverwekker melden, zoals China op 31 december met het coronavirus heeft gedaan. Als een gevaarlijke ziekteverwekker zich begint te verspreiden, kan de WHO internationaal een medische noodsituatie afkondigen, wat op 30 januari is gebeurd. Meer kan ze niet doen.
Elk land afzonderlijk is daarna verantwoordelijk voor de bestrijding van de pandemie.
Sridhar: Precies, de afzonderlijke staten beslissen hoe ze met de dreiging omgaan en welke maatregelen ze nemen. De rol van de WHO is vooral informatie verstrekken. Het is geen internationale gezondheidspolitie. Om dat mogelijk te maken, zouden de 194 lidstaten moeten instemmen dat de WHO die bevoegdheid krijgt.
Het is vaak snel duidelijk wat er moet gebeuren. Maar daarna is het vreselijk moeilijk om alles ook in de praktijk te brengen.
De Amerikaanse president Donald Trump vindt dat de WHO te mild is voor China. Is dat een terechte beschuldiging?
Sridhar: Ik vond de lof van Tedros Adhanom Ghebreyesus, de directeur van de WHO, voor China ook wat van het goede te veel. Er zijn ongetwijfeld onvolledigheden in het verslag van de eerste WHO-missie naar China, en ik verwacht ook onvolledigheden in het verslag van de huidige missie, die onderzoekt waar het virus vandaan komt. Maar dat is de prijs die de WHO betaalt om toegang tot China te krijgen. Helaas hebben WHO-medewerkers niet dezelfde rechten als inspecteurs van kernwapens. De Chinezen zijn bekommerd om hun reputatie, dus als de WHO gegevens wil, kan zij maar beter zeggen dat China goed bezig is. Dat heet diplomatie.
Wat gebeurt er met de WHO als Amerika, dat de hoogste bijdragen betaalt, zich volgend jaar terugtrekt, zoals de regering van Trump heeft besloten?
Sridhar: Als de Democraat Joe Biden de presidentsverkiezingen wint, draait hij het besluit van Trump hopelijk terug. De VS draagt ongeveer 15 procent bij aan het tweejaarlijkse budget van de WHO van 5,6 miljard dollar. Het zou erg moeilijk zijn om die financiële leemte op te vullen. Bovendien is Amerika ook de grootste verplichte contribuant onder de lidstaten – en alleen via dat budget heeft de WHO werkelijk controle. Meer dan 80 procent van de begroting bestaat dan weer uit vrijwillige bijdragen van lidstaten of particuliere schenkers zoals de Gates-stichting. De meeste van die bijdragen zijn bestemd voor specifieke doeleinden, zoals de bestrijding van hiv, malaria, tuberculose of polio.
Dus een groot deel van de begroting wordt bepaald door rijke subsidieverleners en rijke landen, die soms een eigen agenda volgen?
Sridhar: Dat is helaas de bittere realiteit. En als Amerika de WHO verlaat, zal de invloed van die weldoeners toenemen.
Maar maakt het uit wie de strijd tegen het virus financiert?
Sridhar: Absoluut. Vrijwillige bijdragen gaan voornamelijk naar prestigieus onderzoek tegen infectieziekten. Daardoor werden twee belangrijke onderzoeksgebieden de afgelopen decennia systematisch verwaarloosd: de ontwikkeling van goede, duurzame gezondheidsstelsels in ontwikkelingslanden en maatregelen tegen niet-overdraagbare ziekten zoals hoge bloeddruk, diabetes en hart- en vaatziekten.
U ligt op sociale media zwaar onder vuur door uw harde strijd tegen het coronavirus, die voor veel mensen strenge maatregelen en beperkingen meebrengt. Hoe gaat u om met al die haatboodschappen?
Sridhar: Ik vind het zwaar om in de publieke belangstelling te staan, vooral omdat ik als wetenschapper gewend ben om me te verstoppen op de universiteit. Ik probeer het gewoon als onderdeel van mijn werk te zien. Ik denk dat experts en wetenschappers meer dan ooit de rol van overheidsadviseur op zich hebben genomen, en plotseling zijn ze deels mee verantwoordelijk voor beslissingen van de overheid. De pandemie maakt mensen boos en agressief, en wij wetenschappers worden het doelwit van die woede.
Heeft de pandemie u veranderd?
Sridhar: Ik denk dat ik veel harder geworden ben. Ik maak me niet meer druk om formaliteiten en uiterlijkheden. Ik vind het erg dat er zo veel mensen gestorven zijn, maar tegelijkertijd stemmen veel dingen mij zeer hoopvol. Mensen helpen elkaar veel meer dan vroeger, ze houden meer rekening met elkaar. De solidariteit die we op dit moment ervaren is opmerkelijk.
Krijgen we ooit ons oude leven terug?
Sridhar: Ik denk dat de wereld na corona nooit meer hetzelfde zal zijn. Ik denk dat ook wij allemaal in veel opzichten veranderd zullen zijn.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
