Terwijl de boosterprik bij velen nog maar net in de arm steekt, wordt in heel wat landen de vierde prik al opgetrokken. Is herhaaldelijk boosteren de juiste aanpak?
We gaan het derde jaar van de pandemie in, maar het coronavirus is nog niet helemaal aan het eind van zijn Latijn (of van zijn Grieks, zo u wil). Experts menen dat corona en al zijn varianten onder ons zullen blijven. De vraag is in welke vorm?
Gelukkig hebben we de coronavaccins die ons beschermen. Zo zijn bijvoorbeeld geboosterde mensen beter beschermd tegen ernstige ziekte dan zij die enkel de basisvaccinatie hebben gehad. Britse gegevens zouden aantonen dat de bescherming tegen hospitalisatie na de derde prik opnieuw toeneemt tot 90 procent, ook met de huidige omikronvariant.
Maar de verdediging van de huidige boosters blijkt niet erg duurzaam te zijn: na amper drie tot vier maanden zwakken de antistoffen alweer af. Dan maar een tweede booster, een derde,…?
Heel wat mensen zien herhaaldelijke boosters niet zitten. Ook in de wetenschappelijke wereld is men het daarover nog niet eens. Sommige wetenschappers en adviesorganen zijn sceptisch over deze vorm van forever boosting en vrezen dat we afglijden naar collectieve ‘boosteritis’.
Denemarken, Griekenland, Spanje, Hongarije, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Israël en Chili beslisten intussen wel al om hun inwoners die het kwetsbaarst zijn tegen het coronavirus een vierde vaccindosis (nog steeds met de oorspronkelijke Wuhan-variant) aan te bieden, zoals immuungecompromitteerde patiënten. Voor alle duidelijkheid: immuungecompromitteerden, patiënten die door ziekte of bepaalde medicatie een verzwakte afweer hebben, kregen een derde dosis als onderdeel van hun basisvaccinatieschema omdat uit wetenschappelijke gegevens bleek dat twee dosissen minder bescherming boden. Eigenlijk geldt deze vierde prik als hun feitelijk booster.
Israël gaat nog een stapje verder en dient de tweede booster ook al aan 60-plussers en het zorgpersoneel toe, maar het Britse adviesorgaan ‘Joint Committee on Vaccination and Immunization’ vindt dat niet nodig. Frankrijk beslist pas in februari of maart wanneer er meer data zijn.
In ons land spreekt de Hoge Gezondheidsraad zich uit over de vraag over een vierde prik voor personen met onderliggende aandoeningen en bewoners van woonzorgcentra. Mits positief advies zouden mensen met immuniteitsstoornissen al in de tweede helft van januari een uitnodiging kunnen krijgen. De vraag of het daarna de beurt is aan de bredere bevolking, ligt voorlopig nog niet op tafel.
Niet houdbaar
Veel wetenschappers zien een strategie van voortdurende boosters alvast niet zitten. Omdat de hoeveelheid antistoffen snel weer daalt en boosterprikken elkaar om de drie, vier maanden zouden moeten blijven opvolgen, is dit op lange termijn niet houdbaar.
Ter vergelijking – we blijven het tot in den treure herhalen: terwijl Europa en Noord-Amerika discussiëren of de vierde prik wordt uitgerold, heeft 10 procent van de Afrikanen een basisvaccinatie gekregen, waardoor het virus nog steeds de kans krijgt om zich te verspreiden en te muteren.
Het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) onthoudt zich vooralsnog van een aanbeveling over herhaaldelijk boosteren. Het agentschap beschikt nog niet over data die deze aanpak ondersteunen. Hoewel een bijkomende booster in het kader van een noodplan in overweging kan worden genomen, zou herhaaldelijke vaccinatie met korte tussenpozen geen duurzame langetermijnstrategie zijn, klinkt het.
Al is dat voor de meest kwetsbaren, in het bijzonder mensen met verminderde immuniteit, een ander verhaal zijn, nuanceert het EMA nog.
Ook experts van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO waarschuwen dat herhaaldelijke boostervaccins toedienen aan de bevolking geen levensvatbare strategie is. ‘Geen enkel land kan zich uit de pandemie boosteren’, zegt WHO-topman Tedros Adhanom Ghebreyesus, die wijst naar de lage vaccinatiegraad in Afrika. ‘Een vaccinatiestrategie gebaseerd op herhaalde boosters van de eerste vaccins heeft weinig kans om geschikt of levensvatbaar te zijn’, oordeelt een WHO-expertengroep die de vaccins tegen het coronavirus overziet.
De experten menen dat er betere vaccins moeten worden ontwikkeld die naast het voorkomen van ernstige ziekte en overlijden, ook de verspreiding van het virus tegengaan. Ze moeten ook een krachtige reactie van het immuunsysteem oproepen, om zo de noodzaak voor een herhaling van boosterprikken te verminderen.
In afwachting van zulke vaccins, zou een aan de omikronvariant aangepast vaccin soelaas kunnen bieden, stelt de WHO. Farmabedrijven Pfizer en BioNTech denken hun omikronvaccin in maart klaar te kunnen hebben, maar dan moet het wel nog getest worden. Moderna mikt op de herfst. Maar ook die strategie is niet sluitend. Het coronavirus is een bewegend doelwit. Wanneer een aangepast vaccin klaar is om in de arm te gaan, is het virus misschien al opnieuw gemuteerd.
Overbelast immuunsysteem
Betere vaccins die langer werkzaam zijn, hebben nog een ander voordeel. Ze hoeven minder vaak gegeven te worden en geven het immuunsysteem wat rust. Elke vier maanden een booster zou het immuniteitssysteem immers kunnen ‘overbelasten’, stelt het EMA. Dan bestaat het gevaar dat het afweersysteem niet meer goed gaat reageren.
Debbie van Baarle, hoogleraar immunologie aan het UMC Groningen, doet onderzoek naar T-celimmuniteit en vaccinaties. Ook zij waarschuwt voor het te snel op elkaar volgen van boosters: ‘Dat kan ertoe leiden dat je T-cellen een beetje lamgeslagen raken’, zegt ze in De Volkskrant. ‘Het aantal antistoffen zie je dan doorstijgen, maar je hoeveelheid actieve T-cellen wordt mogelijk lager.’ Van Baarle vergelijkt het met chronische virusinfecties zoals hiv die voortdurend de afweer blijven prikkelen. Op een gegeven moment raakt de T-celreactie uitgeput.
Maar volgens andere wetenschappers gaat de vergelijking tussen hiv en vaccinaties niet op, omdat je een vaccin nu ook weer niet elke dag krijgt. We worden trouwens op geregelde basis blootgesteld aan pathogenen, maar daar raken onze T-cellen ook niet oververmoeid van. Over T-celimmuniteit weten we in ieder geval nog altijd niet heel erg veel, maar dat ze een belangrijke rol spelen in deze coronapandemie staat buiten kijf.
Een ander mogelijk nadeel van boosteren, is het Hoskins effect (of de ‘antigene erfzonde’), die stelt dat de eerste kennismaking met een virus de beste herinnering vormt voor onze immuniteit. Zo zou een lichaamsreactie op griep vooral de nadruk leggen op influenzavirussen uit onze kindertijd. Door herhaaldelijk te boosteren met de originele coronavaccins, zou ons lichaam zijn weerstand tegen de originele Wuhan-stam zodanig gaan verfijnen, waardoor we op de duur misschien minder bestand zijn tegen varianten. Al is het niet zeker of dit fenomeen ook van toepassing is op covid-19 en zijn vaccins.
Wat is de werkzaamheid van de vierde prik?
Heeft de vierde prik eigenlijk nut? Om dat te weten te komen, moeten we kijken naar het land dat het verst staat met het dubbele boosteren. Israël begon begin januari met een vierde inenting bij mensen met een verzwakt immuunsysteem. Daarna werd ook van start gegaan met het toedienen van een vierde vaccindosis aan inwoners vanaf 60 jaar en voor het medisch personeel. Er moet wel een termijn van minstens vier maanden tussen de derde en de vierde dosis zitten. De tweede boostercampagne werd beslist op basis van meningen van experten, eerder dan op basis van robuuste data. Ondertussen is een half miljoen Israëli’s twee keer geboosterd.
Uit de voorlopige resultaten van een Israëlisch onderzoek naar de werkzaamheid van een vierde vaccin blijkt dat het aantal antilichamen vervijfvoudigt na een week. Volgens onderzoekers is dit goed, maar niet goed genoeg. Kort na de vierde prik komen mensen terug op het niveau van antilichamen van kort na de derde. De onderzoekers menen dat er meer informatie nodig is om te weten of iedereen een tweede booster moet krijgen, maar benadrukken dat de eerste booster essentieel is als bescherming in de huidige omikrongolf.
Strategie op lange termijn?
Wat is dan wel de oplossing? De snelle verspreiding van de erg besmettelijke omikronvariant zou als ‘een natuurlijke booster’ kunnen werken waarbij heel veel mensen natuurlijke weerstand opbouwen. Dat zou kunnen leiden tot de overgang van de epidemische fase van de pandemie naar een endemische situatie. In de situatie van een endemie zou het kunnen dat er helemaal geen boosters meer nodig zijn.
Of men zou een prik aan het begin van elk winterseizoen kunnen overwegen. Viroloog Steven Van Gucht meent in Knack dat in de toekomst kwetsbare mensen een jaarlijkse herhalingsprik van een (aangepast) coronavaccin zullen krijgen, zoals met het griepvaccin. Verschillende farmabedrijven werken zelfs al aan een combinatievaccin voor covid en griep.
De beste optie is nog steeds een universeel vaccin. Dat is een breedspectrumvaccin dat werkt tegen alle coronavirussen, ook de virussen die we nog niet eens kennen. Coronavirussen gebruiken immers een stekeleiwit om cellen te infecteren. Door zoveel mogelijk elementen uit die stekeleiwitvarianten op te nemen in het coronavaccin, zou het tegen verschillende virussen actief zijn. Dat universeel vaccin is vandaag nog niet beschikbaar en dat zal ook nog niet voor meteen zijn.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier