De menopauze-revolutie: hoe de overgang een nieuwe miljardenindustrie wordt

De menopauze is de laatste tijd niet uit de media weg te slaan. Maar leidt die grote aandacht voor de overgang ook tot betere zorg voor vrouwen? ‘Het vrouwenlichaam hoeft heus niet na 50 jaar versneld af te takelen.’

Je kunt als vrouw maar beter nu in de overgang zitten: elke maand ontdekt de wetenschap nieuwe inzichten over die belangrijke transitiefase, die de helft van de wereldbevolking treft. We snappen steeds beter wat er vanaf de leeftijd van 40 jaar met het vrouwenlichaam gebeurt. Dat was in de jaren 1970 wel anders. Toen werden vrouwen die tijdens de overgang uit hun normale doen waren naar een psychiatrische kliniek gestuurd.

Het is mede dankzij een generatie empowerde vrouwen dat het onderwerp eindelijk bespreekbaar is gemaakt. ‘Wereldwijd zit een grote groep vrouwen nu in de overgang’, zegt Leen Steyaert, verpleegkundig menopauzeconsulent en auteur van zeven menopauzeboeken, waaronder de bestseller Menokilo’s.

‘Die vrouwen moeten tegenwoordig tot hun 67^e aan de slag blijven, vaak in stressvolle jobs. Ze vervullen heel wat rollen met kleinkinderen, ouders en schoonouders die hulpbehoevend zijn. Ze willen er jeugdig blijven uitzien en vooral niet te veel klachten ervaren. Dat is een belangrijke groep vrouwen die ontdekt dat de samenleving nog altijd niet op hun behoeften is afgestemd. Het is nochtans essentieel dat ze die transformatie fysiek en geestelijk goed doormaken.’

Tegelijk is de kennis over de menopauze niet optimaal. Veel klachten worden vaak door vrouwen zelf niet aan de overgang gekoppeld, zoals concentratie- en slaapproblemen, depressieve gevoelens, gewichtstoename, hartkloppingen, libidoverlies, droge vagina, urogenitale klachten, insulineresistentie, spierkrachtverlies, brainfog, droge slijmvliezen van de neus en ogen, brandende mond, bloedend tandvlees, elektrische schokjes… We kunnen helaas nog wel even doorgaan.

Verdwenen gêne

In Vlaanderen duiken ondertussen overal (kook)boeken, podcasts, workshops, lezingen, apps, vrouwencirkels en zweethutceremonies op. Bekende vrouwen als Gwendolyn Rutten, Kim Clijsters, Evi Hanssen en Katja Retsin vertellen openlijk over hun menopauze. En in het najaar duikt Tine Embrechts in de VRT-reeks Menopauzia in haar eigen overgang.

Overdreven? Toch niet. Eindelijk verdwijnt bij vrouwen de gêne om het te hebben over de problemen die hun veranderende lichaam ondervindt. ‘Maar kunnen we het nog over iets anders hebben?’ vroeg een vriendin zich onlangs af. ‘Het doet me denken aan mijn zwangerschap, die mateloos werd geproblematiseerd. Plots werden mij van alle kanten allerlei “oplossingen” aangereikt voor een fase die heel natuurlijk is in het leven van een vrouw.’

‘We moeten inderdaad niet alle mogelijke kwaaltjes aan de menopauze toeschrijven’, waarschuwt Steyaert. ‘Er is ook nog zoiets als het verouderingsproces. Het is niet meer dan normaal dat een vrouw op haar 50^e een vijftal kilootjes bijkomt, al eens wat vermoeider is of minder zin heeft in seks dan toen ze 20 was. Een vrouw kan ook een dip ervaren door te veel stress op het werk, of door een emotionele gebeurtenis.’

Verkoelende armbandjes

Toch is er voor elk kwaaltje wel een product. Een rondje op bol.com levert menopauzezelftests, -crèmes, -thees en -supplementen op. Hormooncoaches op sociale media verkopen handleidingen met voedingstips en de magische menopause bracelet zou verkoeling brengen voor wie opvliegers heeft.

‘Je houdt het niet voor mogelijk wat ik soms voorbij zie komen’, zegt Chris Van Gaver, menopauzeconsulente bij multidisciplinair centrum Cura-mc en bestuurslid van de vereniging van Belgische menopauzeconsulenten. ‘Onlangs toonde een vrouw mij de supplementen die ze online had gekocht: oestrogeen, progesteron én testosteron. Ook boeken kunnen zeer misleidend zijn, waardoor vrouwen ongecontroleerd supplementen beginnen te nemen en hun hormonen nog meer uit balans raken. Het is goed dat de overgang beter bespreekbaar is in de samenleving, maar we moeten waakzaam zijn voor misbruik.’

‘De slinger slaat inderdaad soms wat door’, bevestigt Steyaert. ‘Wie met een zelfbenoemde hormooncoach haar hormonen in balans wil brengen, wens ik veel succes. Veel van die coaches hebben een beperkte opleiding. Toch is het niet per se negatief dat de industrie commercieel inspeelt op de menopauze. Ik ben vooral blij dat er eindelijk aandacht voor is. Toen ik mij 15 jaar geleden specialiseerde in de overgang, brak ik me nog het hoofd over waarom bedrijven zich niet toelegden op die grote groep vrouwen. Gelukkig kunnen vrouwen vandaag wél kiezen hoe ze hun klachten aanpakken: via voeding, supplementen, psychologische ondersteuning of hormoontherapie.’

Dat een groeiend aantal commerciële organisaties en gezondheidscoaches zich in de strijd werpt, is niet onlogisch. Vrouwen van 40 zijn kapitaalkrachtiger dan pubers. Volgens schattingen zal de menopauzemarkt tegen 2030 wereldwijd meer dan 22 miljard euro waard zijn. Tegen die tijd zullen er elk jaar 47 miljoen vrouwen ter wereld de menopauze ingaan.

Van happy few naar mainstream

De menopauzemarketing draait op volle toeren, maar vrouwen moeten nog altijd stevig aan de boom schudden om de juiste zorg te krijgen, vindt gynaecoloog Herman Depypere (UZ Gent), die onlangs Hoe blijf ik gezond tijdens de menopauze schreef. ‘Sommige artsen sturen patiëntes nog altijd naar huis met de bewering dat een vrouw geen menopauzeklachten kan hebben omdat ze nog menstrueert. Ze gaan voorbij aan het feit dat er ook vóór de menopauze al duidelijke klachten van warmteopwellingen, lusteloosheid, vermoeidheid en slecht slapen kunnen optreden. Vrouwen krijgen dan onterecht antidepressiva en slaapmiddelen, maar ook medicatie tegen hartkloppingen. De perceptie blijft bovendien hardnekkig aanwezig dat de menopauze “er nu eenmaal bij hoort” en dat je met de klachten maar “moet leren leven”, want het is toch “het einde van de wereld niet”.’

‘Dat de menopauze zo oud is als de vrouw en het “natuurlijke” proces overdreven gemedicaliseerd wordt, zoals sommige critici beweren, klopt niet’, zegt Depypere. ­‘Eigenlijk is de overgang nog maar een recent fenomeen. Een paar honderd jaar geleden was de menopauze weggelegd voor de happy few. Vandaag leven vrouwen langer dan de natuur heeft voorzien. In 1880 was de levensverwachting in België 46 jaar, vandaag is dat 83. De natuur heeft die snelle, recente evolutie van de levensverwachting niet bijgebeend door de leeftijd van de menopauze mee op te schuiven. In tegenstelling tot de man, die wel zijn hele leven testosteron en zaadcellen blijft aanmaken, valt er voor vrouwen vanaf de leeftijd van 50 een essentiële schakel zo goed als volledig weg: de oestrogenen. Het lichaam van een vrouw is dus genoodzaakt om meer dan een derde van haar leven actief te blijven zonder oestrogenen. Het betaalt daar ontegensprekelijk een prijs voor. Dat zijn geen zaken waar vrouwen maar mee moeten “leren leven”.’

Op zoek naar kwijtgespeelde hormonen

Terwijl een groep jonge vrouwen zich op sociale media distantieert van hormonale anticonceptie, kijken steeds meer menopauzale vrouwen naar de medische wetenschap om hun verloren hormonen terug te krijgen via hormonale substitutietherapie (HST). Zelfs voor vrouwen die zorgeloos door de menopauze fietsen, kan een oestrogeenloos lichaam voor problemen zorgen. Het risico op osteoporose, waarvan de mortaliteit bij vrouwen groter is dan die van borstkanker, stijgt. Daarnaast hebben vrouwen vanaf hun 50^e door het verlies van beschermende oestrogenen meer kans om te sterven aan een hartziekte dan een man.

‘In een recente studie toonden we nog aan dat vrouwen met menopauzeklachten meer kans hebben op burn-out’, merkt Depypere op. ‘Andere vrouwen hebben het moeilijk om hun gewicht op peil te houden, en er is een toename van vetopstapeling ter hoogte van de buikgordel. Daarnaast komt dementie bij vrouwen vaker voor dan bij mannen, zelfs als men corrigeert voor leeftijd.’

Moeten alle vrouwen vanaf hun 45^e dan systematisch aan de hormoontherapie om zichzelf te beschermen tegen al die gezondheidsrisico’s? Voor Depypere is die keuze uiterst individueel en persoonlijk. Elke vrouw ervaart de menopauze anders.

‘Om uit te maken of bijsturing nodig is, moeten we kijken naar de risicofactoren’, zegt de gynaecoloog. ‘Uit een gerandomiseerde studie bij meer dan 40.000 vrouwen blijkt dat hormoontherapie kort na de start van de menopauze de sterfkans met gemiddeld 30 procent doet dalen. Sportieve vrouwen zonder klachten, met een lage cholesterol en normale bloeddruk, zullen er maar weinig voordeel uit halen. Een gezonde levensstijl is uiterst bepalend voor de preventie van osteoporose, hart -en vaatlijden en dementie. Maar je kunt niet alles oplossen met een gezonde levensstijl. Ernstige menopauzeklachten moeten worden behandeld, en daarvoor zijn hormonen uiterst geschikt. Ook zijn tengere vrouwen zeer gevoelig aan osteoporose en uitdroging van de slijmvliezen. Dat laatste geeft vaak aanleiding tot pijn tijdens penetratie. Daarnaast zijn nog veel studies aan de gang om de invloed van oestrogenen op hersenen, spieren, hart, bloedvaten en bot te bestuderen. Op die manier zullen we almaar meer voor iedere vrouw individueel kunnen beslissen bij wie hormonen nuttig zijn, of er nu menopauzeklachten zijn of niet.’

Hormonen in een slecht daglicht

Ondanks alle voordelen is de markt van de hormoonsuppletie in België (nog) niet geëxplodeerd. 20 procent van alle vrouwen in de overgangsleeftijd in ons land ondergaat een hormoonbehandeling. In 2001 was dat nog 31 procent. En dat terwijl 60 tot 80 procent van menopauzale vrouwen overgangsklachten heeft.

De opmerkelijke daling is te wijten aan een beruchte Amerikaanse gerandomiseerde studie uit 2002 naar hormoontherapie bij 27.000 vrouwen, van wie sommigen borstkanker en trombose ontwikkelden. Maar het onderzoek bleek fout opgezet, met synthetische, hoog gedoseerde, oraal ingenomen hormonen bij vrouwen die veel ouder waren dan een typische hormoontherapiepatiënt. Bovendien werden vrouwen met overgangsklachten uitgesloten van de studie.

‘Ondertussen hebben we meer dan 60 jaar ervaring opgebouwd met hormonen en is het duidelijk dat de nieuwe generatie natuurlijke bio-identieke hormonen veiliger zijn voor de bloedvaten en voor de borst’, weet Depypere. ‘Ze komen in de vorm van een pil, gel, spray of pleister en kosten amper een paar euro voor drie maanden. Bio-identieke hormonen, die via de huid worden opgenomen, veroorzaken bovendien geen klontervorming in de bloedvaten en kunnen dus veilig worden gesmeerd op de leeftijd van 50 jaar en ouder.’

Toch waarschuwen de Centers for Disease Control and Prevention (CDC), het Amerikaanse gezondheidsagentschap, dat hormoontherapie in verband kan worden gebracht met een hoger risico op borstkanker als het minstens vijf jaar wordt gebruikt. Leen Steyaert pleit daarom voor meer wetenschappelijk onderzoek zodat de neuzen in dezelfde richting staan. ‘Vrouwen nemen 40 jaar lang synthetische hormonen om hun reproductiesysteem stil te leggen. Maar als ze het ineens zonder hormonen moeten stellen – waaronder oestrogeen, dat meer dan 400 functies heeft – mogen die niet worden aangevuld? Het kan werkelijk een wereld van verschil maken. Vrouwen die dachten dat hun leven voorbij was, hebben dankzij hormoontherapie een nieuw elan gevonden.’

Al is hormoontherapie niet de heilige graal, zegt zowel Steyaert als Van Gaver. ‘Gezonde voeding, beweging, mindset en slaap zijn ontzettend belangrijk’, benadrukt Van Gaver. ‘Als een van die pijlers uit balans is, zul je klachten ervaren. Het is erg belangrijk om tijdens de overgang stress onder controle te houden. De bijnieren maken niet alleen stresshormonen aan, maar zetten ook testosteron om in een hormoon dat heel erg lijkt op het lichaamseigen oestrogeen. Als de bijnieren overuren moeten draaien om stresshormonen te produceren, zal die omzetting uit testosteron te wensen overlaten.’

Vrouwen kunnen daarnaast kiezen voor niet-hormonale voedingssupplementen of voeding die rijk is aan fyto-oestrogenen, zoals soja, miso en tempeh. Stoppen met roken heeft een onmiddellijke impact op het aantal zweetaanvallen. Ook van lichaamsbeweging is gebleken dat het bepaalde menopauzeklachten kan inperken.

‘Sinds kort is fezolinetant bij ons op de markt’, vermeldt Depypere nog. ‘Ook elinzanetant wordt nu getest bij vrouwen die borstkanker hebben. Fezolinetant en elinzanetant zijn twee niet-hormonale stoffen die opvliegers effectief aanpakken door in te grijpen op de interne thermostaat. Het zijn zeer doeltreffende stoffen.’

Mogen vrouwen nog wel oud worden?

Dat al deze strategieën de levenskwaliteit aanzienlijk verbeteren, valt alleen maar toe te juichen. Maar evolueren we daarmee niet naar een samenleving waarin vrouwen vanaf hun 50^e ‘sappig, slank en snel’ moeten blijven zijn om tijdens de overgang te kunnen wedijveren met jongere collega’s?

Depypere wil vooral vermijden dat vrouwen kansen missen. ‘In het Verenigd Koninkrijk heeft 10 procent van de werkzame menopauzale vrouwen haar job opgezegd omdat ze slecht slapen, geheugen- en concentratiestoornissen hebben en het werktempo niet meer aankunnen. Toch zijn juist die vrouwen de geschiktste kandidaten voor hun job. Dat is toch zonde? Uit onze studie met Securex blijkt dat vrouwen die geen klachten hebben, het minst absenteïsme en burn-out vertonen en het meest een verbindende positie innamen op de werkvloer in vergelijking met de referentiepopulatie van jonge mannen. En ja, hormoontherapie mag dan wel de heel fijne bijwerking hebben dat het de huidveroudering vertraagt en dat sommige vrouwen minder hoofdhaar verliezen, maar het is absoluut niet zo dat we oudere vrouwen er willen laten uitzien als 25-jarigen. De bedoeling is dat vrouwen dankzij een kleine natuurlijke bijsturing goed in hun vel zitten, weinig last hebben van haarverlies of ongewenste kilo’s en een bevredigend libido ervaren zodat ze meer sociale contacten hebben en meer gaan bewegen. Het vrouwenlichaam hoeft heus niet na 50 jaar versneld af te takelen.’

Nieuwe levensfase

De boodschap dat de menopauze het begin van het einde is, moet dus de wereld uit. Voor sommigen is het zelfs een periode van nieuwe inzichten, levenswijsheid, hernieuwde zelfverzekerdheid en misschien wel onconventionele keuzes. ‘Konenki’, het Japanse woord voor menopauze, betekent letterlijk ‘vernieuwing’ of ‘een nieuwe levensfase’. In Japan wordt de menopauze veel minder als een probleem benaderd en hebben vrouwen beduidend minder klachten.

Ook Van Gaver focust op de lichtpuntjes van de overgang in plaats van de lasten. ‘Ik spreek nooit over “patiënten”, maar over “cliënten”. De menopauze is geen ziekte, wel een fysiologisch gegeven. Het is belangrijk dat vrouwen geïnformeerd stilstaan bij het feit dat ze in een nieuwe fase van hun leven komen en, vooral, dat ze met die veranderingen aan de slag gaan. Hoe meer je je verzet tegen ouder worden, hoe erger de klachten. De boodschap moet zijn: na de menopauze word je een betere versie van jezelf.’