Covid-19 is meer dan enkel alleen een respiratoire ziekte, zo blijkt uit steeds meer onderzoek naar de gevolgen van SARS-CoV-2 op de hersenen. Zelfs wie de ziekte in alle stilte thuis doormaakte, ervaart soms lang daarna nog steeds klachten.
De meeste mensen maken covid-19 door als een kortstondige ziekte van zo’n twee weken. In zware gevallen kan dat oplopen tot zes weken. Eens de infectie is bestreden, is het overgrote deel van de patiënten opnieuw de oude. Maar dat is niet het hele verhaal.
Chronischevermoeidheidssyndroom
Zelfs een milde infectie met covid-19 kan bij een kleine minderheid, ook nadat het virus uit het lichaam verdwenen is, weken tot maanden later nog steeds gevolgen hebben. Vooral klachten als kortademigheid (door littekens in de longen), algemene zwakheid, vermoeidheid, concentratieproblemen en spierpijn blijven in sommige gevallen voortduren. Dat blijkt uit de verhalen op Facebookgroepen als ‘Coronapatiënten met langdurige klachten‘ in Nederland en Vlaanderen. Uit een bevraging van de Universiteit Hasselt en Universiteit Maastricht blijkt dat negen op de tien van de leden uit de Facebookgroep drie maanden na de eerste symptomen nog steeds problemen heeft met simpele dagelijkse activiteiten. De meesten hadden voor covid-19 geen enkel gezondheidsprobleem.
Ook na de SARS-uitbraak, veroorzaakt door een ander coronavirus, hadden mensen maanden later nog steeds last van postvirale vermoeidheid, zelfs nadat hun longfunctie was hersteld.
Wat de oorzaak van dit postviraal vermoeidheidssyndroom is, is nog niet duidelijk. Is het een rechtstreeks gevolg van SARS-CoV-2 of zijn een overprikkeld immuunsysteem of geïnfecteerde hersenen de oorzaak? Of liggen de geleden sociale isolatie en angst aan de basis?
Eenzelfde discussie woedt al jaren over bijvoorbeeld de ziekte van Lyme, veroorzaakt door de Borrelia-bacterie, waarbij eveneens aanhoudende klachten worden gerapporteerd zonder dat er aanwijzingen zijn dat de bacterie nog steeds in het lichaam sluimert.
Wetenschappers hopen dankzij dit postvirale vermoeidheidssyndroom meer inzicht te krijgen in de biologische factoren van de meer bekende, maar evenzeer onbegrepen aandoening myalgische encefalomyelitis (ME) of chronischevermoeidheidssyndroom (CVS), een aandoening die gelinkt wordt aan een verstoring van het immuunsysteem, de hormonen en de stofwisseling, maar ook aan infectieziektes zoals het Epstein-barrvirus (dat klierkoorts veroorzaakt) en de Q-koorts. Omdat de oorzaak van de vermoeidheid bij covid-19 al bekend is, is het makkelijker om na te gaan wat er precies gebeurt in het lichaam.
Psychische klachten
Dat een ‘genezing’ niet altijd het einde van de ziekte betekent, blijkt ook uit andere klachten zoals verwardheid, een veranderde gemoedstoestand, angst en het posttraumatisch stresssyndroom.
Heel wat ex-covid-patiënten klagen bijvoorbeeld over de aanhoudende cognitieve problemen die ze ondervinden zoals focus- en geheugenproblemen na een opname in het ziekenhuis. Vooral symptomen van het posttraumatisch stresssyndroom mogen niet onder de mat worden geveegd, menen experts. Wie op intensieve zorg lag, ervaarde immers bange en eenzame momenten, werd verzorgd door personeel dat eruit zag als marsmannetjes, had geen uitzicht op een doeltreffende behandeling en zag misschien andere mensen sterven.
Het is dan ook niet ondenkbaar dat deze patiënten na hun ontslag uit het ziekenhuis daarvan een weerslag ondervinden in de vorm van stressgerelateerde slaapproblemen en angstgevoelens ontwikkelen.
Psychose
Maar het virus kan ons ook létterlijk psychisch ziek maken en bijvoorbeeld een depressie of psychose uitlokken. Het Universitair Psychiatrisch Centrum (UPC) Duffel kreeg de laatste tijd naar eigen zeggen bijzonder alarmerende berichten over het toenemende aantal psychiatrische klachten, in het bijzonder van psychoses. De ernst van het ziektebeeld van de opgenomen patiënten is ook veel groter dan in normale omstandigheden.
Daarom zullen UPC Duffel en de onderzoeksgroep psychiatrie CAPRI van de UAntwerpen het komende jaar het aantal opnames binnen het psychiatrische zorgnetwerk Antwerpen nauwgezet in kaart brengen. Alle patiënten zullen bijvoorbeeld getest worden op de aanwezigheid van antistoffen tegen het coronavirus.
Hersenontsteking
Zwaardere complicaties zoals beroertes en psychoses zijn dan weer mogelijk te verklaren door een gebrek aan zuurstof in de hersenen, bloedklontering of een overdreven reactie van het immuunsysteem waarbij ons lichaam na een covid-19-besmetting ook de hersen- en zenuwcellen aanvalt en er een ontsteking ontstaat. Dit komt vooral voor bij patiënten die in het ziekenhuis werden opgenomen.
Al hoeft de ernst van de neurologische schade niet per se overeen te komen met de ernst van de doorgemaakte longziekte. Ook mensen die een milde vorm van covid-19 vertoonden en bijvoorbeeld thuis konden uitzieken, lijken niet uit de gevarenzone. In het vakblad Brain waarschuwen neurologen ook voor hersenschade bij milde symptomen van de longziekte. Ze zien een opvallende stijging van het aantal gevallen van de zeldzame auto-immuunziekte acute gedissemineerde encefalomyelitis (Adem), een kinderziekte waarbij de hersenen en het ruggenmerg een ontsteking vertonen en bepaalde lichaamsfuncties uitvallen.
De boodschap moet zijn dat dit niet allemaal te wijten kan zijn aan het herstelproces en de psychologische aspecten van een genezing.
‘Covid-19 tast het brein aan op een manier die we nooit eerder zagen,’, zegt neuroloog Michael Zandi van het University College London, een van de auteurs van de studie, aan The Guardian. ‘Zelfs al lijk je een lichte verkoudheid te hebben, toch kan je zware neurologische problemen ontwikkelen. Sommige patiënten blijven achter met een chronische aandoening, anderen herstellen.’
Zandi roept neurologen op om alert te zijn voor complicaties zoals geheugenproblemen, vermoeidheid en slapheid na een covid-infectie. ‘De boodschap moet zijn dat dit niet allemaal te wijten kan zijn aan het herstelproces en de psychologische aspecten van een genezing’, aldus Zandi. ‘De hersenen lijken hier echt wel iets mee te maken te hebben.’
Nieuwe epidemie van hersenaandoeningen?
Het kan jaren duren voor de hersenschade die SARS-CoV-2 bij een miniem aandeel van de bevolking veroorzaakt, zich manifesteert. Daarom is het nog te vroeg om te spreken van een mogelijke nieuwe pandemie. Daarvoor is meer onderzoek nodig.
Toch is het niet ondenkbaar dat er een golf in aantocht is van hersenziekten en ernstige psychiatrische ziektebeelden, zo blijkt ook uit het verleden. Zo zouden na de historische grieppandemie van 1918 tot een miljoen mensen jaren later de mysterieuze ziekte ‘encephalitis lethargica’ (slaapziekte) ontwikkeld hebben. Al is het tot op de dag van vandaag niet zeker dat dit echt aan het griepvirus te wijten was, aangezien de aandoening al in 1915 begon en duurde tot in de jaren 30.
Maar aangezien SARS-CoV-2 geen virus als een ander is, is dit toch iets waar we in de toekomst best rekening mee houden en via wetenschappelijk onderzoek tijdig aan de alarmbel trekken.
Op covidbrainstudy.com kunnen covid-patiënten een aantal cognitieve tests doen om te zien of hun hersenfuncties sinds covid-19 zijn veranderd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
