Nog lang na een besmetting met het coronavirus kunnen mensen last hebben van allerlei aandoeningen. Het blijft onduidelijk hoe die ‘lange covid’ kan worden bestreden.
Een regelmatig versnellende hartslag. Duizeligheid. Een veel te licht gevoel in het hoofd met een wazig zicht. Het zijn symptomen van wat artsen het ‘posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom’ (POTS) noemen: een aandoening die lang kan aanslepen en zich vooral manifesteert bij het opstaan. De oorzaak is doorgaans onbekend. Een case report in The Journal of the American College of Cardiology linkt het syndroom nu ook aan een coronabesmetting.
Een recente analyse in het vakblad Nature klokte af op een honderdtal uiteenlopende symptomen en syndromen die gekoppeld zijn aan het herstel na een besmetting met het coronavirus. Vermoeidheid, koorts, ademhalingsproblemen, concentratiestoornissen, angstaanvallen, depressies… De lijst wordt steeds langer. Zo goed als alle organen in een lichaam kunnen worden getroffen, hoewel niet bij iedereen even erg. Er is een grote individuele variabiliteit in de ernst van de lichaamsreacties.
De gevolgen van wat ‘lange covid’ is gaan heten – langetermijngevolgen van een coronabesmetting – zijn zo opvallend geworden dat de Amerikaanse gezondheidsautoriteiten beslist hebben meer dan 1 miljard dollar uit te trekken voor het onderzoek ervan. Veel meer mensen dan aanvankelijk gedacht (of gehoopt) krijgen ermee te maken. Met ondertussen meer dan 120 miljoen geregistreerde coronabesmettingen wereldwijd kan lange covid miljoenen mensen in de problemen brengen.
Symptomen van lange covid duiken soms pas weken na de virale infectie op, zelfs bij mensen die amper last hadden van het virus.
Zelfs kinderen kunnen met lange covid te kampen krijgen, meldde New Scientist, hoewel ze zelden ziek worden van een coronabesmetting. De vaststelling leidde tot een fikse rel in het Britse parlement, omdat ouders van zieke kinderen het niet eens waren met de stelling dat kinderen niet hoeven te worden gevaccineerd omdat ze toch niet vatbaar zijn voor het coronavirus. Minder vatbaar is niet hetzelfde als niet vatbaar.
Long- en/of nierschade
Liefst driekwart van de inwoners van de Chinese stad Wuhan die na een corona- besmetting in het ziekenhuis belandden, had zes maanden na hun ontslag uit het ziekenhuis nog altijd gezondheidsproblemen. Vooral vermoeidheid, spierpijn, slaapproblemen en angstgevoelens werden gerapporteerd, meldde het medische vakblad The Lancet onlangs. Een klein aantal patiënten worstelde met long- en/of nierschade. Hoe zwaarder iemand ziek was geweest, hoe erger de symptomen van lange covid waren.
Een kleinere studie van Amerikaanse patiënten, gepubliceerd in JAMA Open Network, rapporteerde vergelijkbare resultaten. Negen maanden na een infectie kampte een derde van de patiënten nog altijd met minstens één ernstig postcoronasyndroom. Hoe ouder iemand was, hoe groter de kans op problemen. Vrouwen lijken ook meer te lijden te hebben van lange covid dan mannen, mogelijk omdat ze minder gemakkelijk sterven aan de ziekte, zodat er meer verzwakte vrouwen uit het ziekenhuis komen.
Een studie in Annals of Internal Medicine uit Zwitserland concludeerde dat zelfs een derde van de besmette mensen die niet naar het ziekenhuis hoefden, met symptomen van lange covid te maken krijgt, zoals vermoeidheid, ademtekort of verlies van smaak en geur. Een lichte virale infectie kan volstaan om maandenlang gezondheidsproblemen te krijgen. De angst voor blijvende problemen kan mensen bovendien ook mentaal raken.
De gevolgen van corona kunnen ook worden verergerd door andere gezondheidsproblematieken. Zo veroorzaakt de luchtvervuiling wereldwijd een verhoging met 15 procent van het aantal coronadoden, berichtte Cardiovascular Research. Voor ons land zou het zelfs om 21 procent gaan, wat impliceert dat luchtvervuiling ons tot dusver zo’n 4400 extra coronadoden zou hebben gekost – op een totaal van meer dan 22.000 coronadoden. Fijnstof en andere polluenten kunnen sluipende schade aan de longen aanrichten, zodat die al kwetsbaar zijn voor ze een aanval van het coronavirus te verwerken krijgen.
Niet alleen de longen kunnen extra kwetsbaar zijn. De European Heart Journal laat weten dat mensen met covid-19 – zo heet de coronaziekte officieel – een verhoogd risico lopen om na een hartstilstand te sterven. Overbelasting na een corona-aanval kan maken dat je hart het begeeft onder een druk die het anders wel zou aankunnen. Om redenen die niet werden toegelicht, bleek het euvel ook hier meer vrouwen dan mannen te treffen. Opnieuw is het mogelijk dat het coronavirus meer mannen dan vrouwen elimineert, zodat er minder zieke mannen in de langecovidtabellen terechtkomen.
Niet door de moederkoek
Lopen zwangere vrouwen een hoger risico op problemen met corona of covid? Die prangende vraag stelde het tijdschrift Nature. Het antwoord is positief: zwangere vrouwen die worden besmet door corona komen vaker in het ziekenhuis terecht, hoewel een jongere leeftijd doorgaans een sterk beschermende factor is. De longen van zwangere vrouwen moeten harder werken dan normaal, zeker in de tweede helft van een zwangerschap wanneer de groeiende baby er letterlijk druk op uitoefent. Hun immuunsysteem wordt ook wat onderdrukt om de baby te beschermen, waardoor hun kwetsbaarheid verhoogt.
Zwangere vrouwen lopen een hoger risico op problemen met corona, maar er zijn geen aanwijzingen dat het virus hun baby bereikt.
Goed nieuws is dat er geen aanwijzingen zijn dat het coronavirus door de moederkoek tot bij de foetus raakt. Er zou dus geen besmettingsrisico voor het groeiende kind zijn. Artsen raden aan om zwangere vrouwen voorrang te geven in de vaccinatiecampagnes, ook omdat vaccinatie mogelijk bescherming biedt tegen het risico op symptomen van lange covid, meldde New Scientist. Het betreft hier weliswaar resultaten gebaseerd op een internetenquête en niet op gedegen wetenschappelijk onderzoek, maar ze verdienen nader onderzoek.
De zoektocht naar geneesmiddelen tegen het coronavirus en de symptomen die het veroorzaakt, heeft nog niet dezelfde resultaten opgeleverd als de speurtocht naar vaccins. De vaccins leveren uitstekend werk tegen een besmetting met het virus. Ze verhinderen volgens de eerste resultaten ook een verdere transmissie van het virus, wat veel wetenschappers hadden gehoopt. Maar het onderzoek naar geneesmiddelen die de symptomen van een besmetting bestrijden, loopt minder vlot.
Het vakblad Science rapporteerde dat het grootste screeningsprogramma voor anticovidmiddelen wereldwijd, het Solidarity-project van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), momenteel zelfs stilligt in afwachting van nieuwe targets voor onderzoek. Vorige herfst werd nog de lof van het project gezongen, omdat het onomstotelijk aantoonde dat het gehypete antimalariamiddel hydroxychloroquine en enkele aidsremmers geen effect hadden op het herstel na een coronabesmetting. Alleen de virusremmer remdesivir toonde een, weliswaar licht, gunstig effect. Het gebrekkige succes van het titanenwerk zou de hoofdoorzaak zijn van de ver- traging: wetenschappers raken het niet eens over wat nuttige sporen voor succesvol onderzoek zouden kunnen zijn.
In het grootschalige Britse Recovery-project, dat het gunstige effect bewees van de reumaremmer dexamethason op de overlevingskansen na een coronabesmetting, wordt wel volop verder gezocht. Zelfs het klassieke aspirientje wordt tegen het licht gehouden om te kijken of het nuttig kan zijn in de strijd tegen het virus en zijn langetermijngevolgen, naast geneesmiddelen die nu gebruikt worden in de strijd tegen ziektes als artritis, multiple sclerose en kanker.
Meer kwaad dan goed
Ons land laat zich niet onbetuigd in de zoektocht naar geneesmiddelen. Longarts Bart Lambrecht (VIB/UGent) en zijn collega’s rapporteerden op een gespecialiseerde site voor klinische tests dat het geneesmiddel leukine in staat is de overleving van coronapatiënten te verhogen, omdat het de zuurstofopname in de longen stimuleert en de afweer bijstuurt. Viroloog Johan Neyts (KU Leuven) en zijn collega’s schreven in Proceedings of the National Academy of Sciences dat het antivirale middel favipiravir hamsters beschermt tegen de gevolgen van een coronabesmetting. Die vaststellingen leidden evenwel nog niet tot succes in de behandeling van mensen, hoewel het middel al is goedgekeurd voor gebruik bij mensen.
Ons land zet af en toe eveneens in op een wat grotere schaal. Het Contagious-project van de KU Leuven bundelt de krachten in het onderzoek naar factoren die de kans op een ernstig ziektebeeld bij corona verhogen. Intensivist Joost Wauters en zijn collega’s presenteerden in Cell Research resultaten van dat werk. Ze legden enkele aspecten bloot van de overdreven reactie van het afweersysteem. Analyse van het longvocht van patiënten wees uit dat zogenaamde T- en B-cellen uit de afweer na een coronabesmetting dikwijls niet meer op een normale manier kunnen functioneren, waardoor ze meer problemen veroorzaken dan ze er oplossen. Er was ook een probleem met de monocyten: witte bloedcellen die zich in normale omstandigheden na een besmetting ombouwen tot macrofagen die dode of zieke cellen opruimen en een rol spelen in de vorming van antistoffen. Maar de omvorming sputtert, waardoor de monocyten in het geval van een coronabesmetting ook vaak meer kwaad dan goed doen.
Mannen krijgen te kampen met een vroegere genetische aftakeling van hun immuunsysteem.
Immunoloog Michel Goldman (ULB) werkte mee aan een verslag in Nature over hoe antistoffen zelf in de fout kunnen gaan. Antistoffen moeten ‘herinneringen’ aan een virale besmetting opslaan, zodat het lichaam een virus bij een volgende aanval snel kan herkennen en opruimen voor het te laat is. Maar soms kunnen antistoffen compleet de mist ingaan en lichaamseigen cellen aanvallen – ze worden dan auto-antistoffen genoemd. Ze kunnen het hart ontregelen, de bloedvaten, de bloedstolling en zelfs de hersenen.
Deze vrijbuiters uit de afweer zouden wel eens de belangrijkste oorzaak van veel symptomen van lange covid kunnen zijn. Misschien zien ze de afvalresten van door het virus geïnfecteerde en vernietigde cellen ten onrechte als vijandig materiaal. Ze zouden ook verklaren waarom symptomen van lange covid soms pas weken na de virale infectie opduiken, inbegrepen bij mensen die amper last hadden van het virus. Want er zou tijd nodig zijn voor ze zo talrijk zijn geworden dat ze een merkbaar effect op organen of lichaamsfuncties kunnen hebben.
X-geslachtschromosoom
Misschien is niet iedereen even gevoelig voor de productie van auto-antistoffen. Dat zou mee verklaren waarom sommige mensen zwaar lijden onder lange covid en andere niet. Het kan niet anders dan dat er genetische factoren in het spel zijn. Zo meldde het vakblad Genetics in Medicine dat bij 4 procent van de onderzochte coronapatiënten een signaaleiwit op het celoppervlak ontbreekt, waardoor afweerstoffen cellen niet uitschakelen als ze met een virus besmet zijn geraakt. Dat genetisch mankement bevordert de virale verspreiding in een lichaam.
Lange artikels in Nature en Science gaan dieper in op de werking van het afweersysteem bij mannen en vrouwen om de overduidelijke geslachtsgebonden verschillen in reactie op het virus te verklaren. Mannen zouden vatbaarder zijn voor de productie van auto-antistoffen dan vrouwen, wat mee zou verklaren waarom ze gemakkelijker sterven aan de gevolgen van de infectie.
Mannen zijn over het algemeen gevoeliger voor infecties dan vrouwen. Dat is ook bij dieren zo. Hun afweer reageert doorgaans trager en minder heftig, waardoor ze overweldigd kunnen worden door een aanval voor ze een efficiënte defensie hebben opgebouwd. Bij vrouwen gaat de immuunrespons sneller, wat nuttig is om een virale aanval af te slaan. Een factor van belang is ook dat het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen een extra beschermende rol tegen infectie zou bieden.
Op het X-geslachtschromosoom liggen belangrijke genen die een rol spelen in het coördineren van de afweer. Vrouwen hebben twee van die X’en (van hun moeder en hun vader), mannen slechts één (van hun vader krijgen ze een Y). Van een aantal belangrijke afweergenen hebben vrouwen een dubbele kopie, waardoor ze een hogere productie van essentiële componenten krijgen. Zo wees onderzoek uit dat vrouwen een veel sterkere reactie van cruciale T-cellen op een corona-infectie hebben dan mannen.
Mannen krijgen bovendien te kampen met een vroegere genetische aftakeling van hun immuunsysteem. Tussen gemiddeld 62 en 64 jaar oud verandert hun immunologisch landschap drastisch, waardoor ze minder efficiënt weerstand kunnen bieden tegen een virale aanval of een ontsteking, en waardoor hun immuunsysteem gemakkelijker in de fout gaat. Bij vrouwen vindt die verandering doorgaans vijf tot zes jaar later plaats – het is een van de elementen die mee bepalen waarom vrouwen gemiddeld een stuk ouder worden dan mannen. Sommige wetenschappers pleiten er bijgevolg voor om vrouwen en mannen anders te behandelen na een corona-infectie. De biologische verschillen tussen beide geslachten zijn te groot voor een uniforme aanpak.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
