‘De impotente maatschappij: hoe beïnvloedt jouw werk je seksleven?’

‘Burn-out dooft ook de vlam van de liefde’, stelt dokter Staf Henderickx vast in zijn praktijk. Want seksuele en relatiestoornissen zijn vaak meer dan alleen geïsoleerde aandoeningen van het individu.

Op consultatie zie ik meer en meer patiënten met klachten van vermoeidheid, burn-out en depressie, die dikwijls gerelateerd zijn met hun werksituatie. De statistieken bevestigen deze trend. In 2018 bleek 16,4% van de mannelijke werknemers en 18,1% van de vrouwelijke werknemers burn-outklachten te ervaren. In totaal zijn dat 1,2 miljoen werknemers. Bovendien gaf 35,3% van de werknemers aan dat werkstress de belangrijkste oorzaak was van werkgerelateerde verzuim. Dit blijkt uit de zelfrapportage van werknemers in de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden onder werknemers.

Patiënten met burn-out vertonen tekenen van uitputting, concentratiestoornissen, prikkelbaarheid, depressieve stemming en onzekerheid. Op consultatie klagen ze over moeheid, maar ook slapeloosheid, spierpijnen, maag- en darmklachten, hartkloppingen en andere psychosomatische klachten. Zelden zullen ze hun seksuele problemen aankaarten. En toch brengt burn-out ook seksuele problemen mee.

Burn-out dooft ook de vlam van de liefde

Bij elke vorm van stress stijgt de cortisolspiegel in het bloed. Bij langdurige stress zoals bij burn-out blijft cortisol pieken waardoor gelukhormonen zoals oxytocine en dopamine geen kans krijgen. De overproductie van cortisol verhindert bovendien de aanmaak van testosteron, het mannelijk hormoon dat zowel bij mannen als vrouwen essentieel is om de seksdrive aan te stuwen. Het stresshormoon dwingt je te focussen op je werk, maar blokkeert de interesse voor andere zaken en mensen. Ook je partner en kinderen. Zelfs als ze aandacht vragen, wordt dit al snel als storend ervaren. Het relaxgevoel dat essentieel is voor knuffels, vrijen en een orgasme krijgt geen kans.

Een Griekse studie over de impact van burn-out en beroepsmatige stress op de seksuele functie bevestigt deze bevindingen. (Pubmed sept 2020, Efstathios Papaefstathiou en anderen) Daaruit blijkt dat burn-out inderdaad geassocieerd is met seksuele disfunctie bij mannen, terwijl bij vrouwen werkstress correleerde met seksuele problemen.

Maar de invloed van de huidige organisatie van de arbeid in de bedrijven en de dienstensector op het privéleven van werknemers is veel groter dan men vaak toegeeft. De files bij verplaatsing naar het werk, de flexibele werktijden, de isolatie door thuiswerk, ploegen- en nachtarbeid, het hoge werkritme … het zijn allemaal situaties die het gezins- en seksleven kunnen verstoren.

Laat mij dat illustreren met een voorbeeld uit mijn dokterspraktijk. Ilse komt bij mij op consultatie en vertelt dat ze van Bert wil scheiden: ‘Ik kan niet met hem praten en in bed botert het ook niet meer’. Ik nodig Bert uit voor een gesprek. Hij vertelt me dat hij doodop is. Hij heeft een voltijdse job in de bouw en na zijn uren gaat hij nog bijklussen, want ze moeten het huis afbetaald krijgen. Slapen is zijn hoofdbekommernis. Bij hoeveel Belgen leidt een gelijkaardige situatie tot seksuele ontgoochelingen en echtscheidingen? Ook werkloosheid en interim-arbeid verlagen de kansen voor jonge mensen om een stabiele relatie uit te bouwen.

Pijnstillers en sekskillers

In onze maatschappij worden vele maatschappelijke problemen zoals ziekten door werkstress, burn-out en depressie geïndividualiseerd en gemedicaliseerd. Geïndividualiseerd in de zin dat een werknemer die psychisch breekt vaak met schuldgevoelens wordt overladen: ‘Je bent niet assertief genoeg, je hebt ook thuis problemen, je moet je meer ontspannen, enz.’ Gemedicaliseerd in de zin dat de behandeling eenzijdig focust op medicatie, kine, relaxatie zonder te bekijken wat er aan de oorzaak kan gedaan worden. Het voorschrijven van verdovende pijnstillers, slaap- en kalmeerpillen en antidepressiva kan het probleem nog vergroten.

De enorme toename van het voorschrijven van antidepressiva is erg verontrustend. Ongeveer één op de tien Belgen neemt antidepressiva. In absolute cijfers ging het in 2015 om 1,2 miljoen mensen die minstens één soort voorgeschreven kregen. Op tien jaar tijd is het aantal patiënten met 16,5 procent gestegen. Antidepressiva trachten het serotonine-systeem op te peppen, maar daarmee onderdrukken ze het dopamine-circuit, de motor voor gevoelens van empathie en liefde. Antidepressiva zijn notoire sekskillers: verminderd libido, genitale gevoelloosheid en bij mannen daarenboven erectiestoornissen.

Werknemers onder stress grijpen ook makkelijker naar pepmiddelen zoals cafeïne, nicotine en speedtabletten en naar pijnstillers en drugs zoals alcohol en cocaïne. Ook deze producten zijn verantwoordelijk voor heel wat liefdesleed.

Artsen die echt wetenschappelijk tewerk gaan, vertrekken van een holistische visie op de mens. Dat betekent dat ze een bio-psycho-sociaal model hanteren in het beoordelen van klachten van hun patiënten. Dat betekent in dit geval dat we klachten van seksuele en relatiestoornissen in dat brede kader moeten bekijken en niet als geïsoleerde aandoeningen alleen biologisch benaderen en behandelen.