De gezondheidsvoordelen van het ontbijt: wat is ervan aan?

Is het ontbijt de belangrijkste maaltijd van de dag, zoals voedingsadvies vaak voorhoudt? Niet per se, het is maar hoe je het bekijkt. Al kan goed ontbijten absoluut geen kwaad.

Goed ontbijten lijkt gezond. Mensen die het systematisch doen, hebben minder last van chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en andere belangrijke doodsoorzaken. Maar is het ontbijt daarom de belangrijkste oorzaak van die goede gezondheid? Toch niet. Goede ontbijters houden over het algemeen betere leefgewoonten aan. Ze maken gezondere voedingskeuzes, houden hun gewicht beter onder controle, drinken minder alcohol, bewegen meer, enzovoort. Aandacht voor het ontbijt is slechts 1 element van een veel groter pakket gezonde leef- en voedingsgewoonten. En sommige beweringen over de deugden van het ontbijt moet je beslist met een korrel zout nemen.

Gewichtscontrole

Een van de belangrijkste redenen om te ontbijten is volgens het internet, maar evengoed volgens veel voedingsspecialisten en artsen, gewichtscontrole. Wie stelselmatig het ontbijt overslaat, zou makkelijker bijkomen, onder meer omdat hij het tekort zou compenseren door in de loop van de dag meer te eten. Maar daar is nooit degelijk bewijs voor geleverd.

Goede ontbijters zijn inderdaad vaak slanker dan ‘skippers’, maar dat bewijst nog niet dat goed ontbijten helpt om op gewicht te blijven. Nochtans krijgen mensen in programma’s voor gewichtscontrole of vermagering steevast te horen: beter ontbijten. Er zijn aanwijzingen dat dat niet altijd een goed idee is. Slanke mensen lijken anders te reageren op de wijziging van ontbijtgewoonten dan mensen met overgewicht.

Schrale ontbijters zonder overgewicht gaan gespreid over de hele dag niet meer eten (= energie opnemen) bij de overschakeling naar een rijker ontbijt. Op de een of andere manier compenseren ze de grotere opname van energie bij het ochtendmaal door gedurende de rest van de dag wat minder te eten – of misschien wat meer te bewegen. Zo blijft hun energieopname in evenwicht met het verbruik. Bij mensen met overgewicht werkt dat mechanisme blijkbaar niet. Zij blijven even rijkelijk eten als voordien, en dan komt de energie van het ontbijt er gewoon extra bij. Een zwaarlijvige niet-ontbijter aanzetten tot het nuttigen van een deftig ontbijt, dreigt de toestand net erger te maken en hen tot extra gewichtstoename te drijven.

Weinig bewijs

Veel beweringen in het voedingsadvies over het ontbijt zijn gebaseerd op volkswijsheden en veronderstellingen. Spreekwoorden als ‘eet ’s morgens als een keizer, ’s middags als een koning en ’s avonds als een bedelaar’ klinken mooi, en mee daardoor zijn we geneigd ze te geloven. Maar zijn ze waar? Vaak niet. Gaat je lichaam zuiniger met energie omspringen als je niet ontbijt? Ga je meer eten? De bewijzen voor zulke uitspraken zijn meestal flinterdun tot onbestaande.

Klopt het dat je energievoorraden leeglopen als je ’s morgens niet ontbijt? Neen. Het lichaam van mensen met overgewicht zit op een berg energie. Veel mensen kunnen wekenlang overleven op het vet in hun lichaam. Omgekeerd zijn er duurtrainers die bewust op een nuchtere maag trainen om hun vetverbranding te stimuleren. De eerste weken gaat dat erg moeilijk, maar daarna wordt het makkelijker, laten ze bijna allemaal weten.

Omdat de meeste mensen in onze omgeving ’s morgens ontbijten, denken we spontaan dat niet ontbijten abnormaal is. Als iemand dan beweert dat je er ook je bioritme mee ontregelt, zijn we geneigd ook dat voor waar aan te nemen. Het ene lijkt logisch uit het andere te volgen. Maar denk even aan de primitieve plukker- jagers, lang geleden in de ontwikkeling van de moderne mens. De kans dat zij ’s morgen aan een rijk ontbijt konden aanschuiven, is zo goed als onbestaande. Waarschijnlijk moesten ze eerst op zoek naar iets eetbaars, en we hebben er het raden naar hoe snel ze iets vonden en hoe energierijk dat was. Zouden we durven te beweren dat de primitieve plukker-jagers door niet te ontbijten hun bioritme ontregelden? Ook dat lijkt weinig waarschijnlijk. Als iemand op het ritme van de natuur leefde, waren zij het wel.

Iedereen is anders

We redeneren vanuit de omgeving die we kennen en nemen die voor waar en onveranderlijk. Maar dat is fout. We hoeven maar een kast open te trekken om te kunnen eten, en redeneren vervolgens dat we niet meer mogen eten dan we nadien weer uitgeven om de energiebalans in evenwicht te houden. Vanuit een overlevingsperspectief binnen onze historische evolutie was het omgekeerde misschien waar: je moest eerst energie investeren om voedsel te vinden (en hopen dat je genoeg vond om je energiebehoefte te dekken).

Voedingsonderzoek is immens moeilijk. Er spelen zo veel details mee die het effect van voeding op onze gezondheid bepalen, en het effect van langdurig aangehouden voedingsgewoonten wordt pas na vele jaren duidelijk. Bovendien zijn we allemaal verschillend. We eten anders, leven anders en reageren anders op allerhande omstandigheden. Eén regel voor iedereen – ‘je moet elke ochtend ontbijten – werkt niet. Elk advies hoort individueel aangepast te zijn.

Kritisch oog

Het ontbijt is niet noodzakelijk de belangrijkste maaltijd van de dag. We moeten breder kijken, naar het geheel van onze voedingsgewoonten, en vooral met een kritisch oog voor waar het misloopt. Daar moeten we vervolgens iets aan doen.

Ontbijt je nooit of hooguit licht, maar ben je verder gezond, met een mooi lichaamsgewicht, en houd je er goede eet- en leefgewoonten op na, maak je dan geen zorgen. Je gezondheid hoeft er niet onder te lijden. De volgende voedingstips zijn veel belangrijker dan het tijdstip waarop je eet. Goed voedsel is cruciaal voor het lichaam. Ga voor kwaliteit, en het liefst voor eenvoudige, onbewerkte voedingsmiddelen. Eet zo weinig mogelijk junk en industrieel voedsel. En eet niet te veel, zodat je gewicht onder controle blijft.