Een pandemie kan soms ook gunstige effecten hebben. Zo circuleren er dit jaar opvallend weinig griep- en andere virussen van de luchtwegen. Maar krijgen we daardoor de komende winters minder efficiënte griepvaccins?
Net als zo veel elementen in de natuur functioneren ook ziektes in een soort ecologische context, in het lichaam zelf en in de wereld daarbuiten. Zo wordt aangenomen dat mooi weer het risico op een coronabesmetting beperkt. Hoge pollenconcentraties in de lucht kunnen dan weer een verzwarend effect hebben: door de overbelasting van de afweer zouden ze de kans op een infectie met het coronavirus met 44 procent verhogen, meldt het vakblad Proceedings of the National Academy of Sciences. Bovendien kunnen pollenkorrels samen met virusdeeltjes worden ingeademd, wat als een soort paard van Troje kan fungeren: de afweer focust te weinig op het virus en te veel op het stuifmeel.
Een ziekte heeft soms effect op andere aandoeningen. De plotse opmars van het coronavirus en de ziekte die het kan veroorzaken – SARS-CoV-2 – biedt mogelijkheden om de invloed van een nieuwe ziekte te onderzoeken. Het is bekend dat mensen met zogenaamde onderliggende ziektes, comorbiditeiten in het jargon, kwetsbaarder zijn voor covid-19 dan anderen. JAMA Network Open vatte de vergaarde inzichten samen. Veel andere ziektes, van kanker tot chronische problemen met longen, nieren en hart, kunnen de symptomen van covid-19 verergeren. Een lichaam dat al onder druk staat, verdraagt niet veel extra belasting.
Het aantal mensen met klachten over slapeloosheid is bijna verviervoudigd. Van 8 procent voor corona tot 29 procent in de tweede golf van de pandemie.
Een artikel in The American Journal of Medicine waarschuwt ervoor dat alleen al de angst voor covid-19 dodelijk kan zijn, als mensen behandelingen voor andere ziektes uitstellen uit vrees om in het ziekenhuis een coronabesmetting op te lopen. Dat kan als een contraproductieve reactie beschouwd worden, omdat de kans op besmetting in een ziekenhuis doorgaans kleiner is dan elders. Mensen wachten bij indicaties van ernstige hart- en longproblemen vaak te lang om naar het ziekenhuis te gaan. De studie stelde vast dat een derde van de opgenomen patiënten consultatie rond palliatieve zorgverlening kreeg, terwijl dat in normale omstandigheden amper nodig is. De angst voor het coronavirus kan dodelijker zijn dan het virus zelf.
Lepralijders
Vergelijkbare verschijnselen spelen op het niveau van internationale campagnes tegen dodelijke ziektes. Er zijn wereldwijd al meer dan 3 miljoen geregistreerde coronadoden, maar de collateral damage als gevolg van de angst voor het virus mag niet worden onderschat. Volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zou malaria vorig jaar in Sub-Saharisch Afrika 40.000 extra doden hebben veroorzaakt, omdat een derde van de patiënten uit vrees voor het coronavirus niet tijdig in een ziekenhuis raakte. In normale tijden doodt malaria er 400.000 mensen per jaar.
Tuberculose is een nog grotere doder. In 2019 stierven er volgens de WHO wereldwijd 6,3 miljoen mensen aan de ziekte. In 2020 waren dat er ‘slechts’ 4,9 miljoen, maar er werden veel minder mensen als tbc-lijder geregistreerd omdat ze geen toegang hadden tot de gezondheidszorg. Veel gezondheidsvoorzieningen werden exclusief voorbehouden aan de strijd tegen covid-19. De WHO raamt dat vorig jaar een half miljoen mensen aan tbc zijn gestorven omdat ze niet tijdig een behandeling kregen.
Tuberculose en covid-19, twee ziektes die de luchtwegen treffen, versterken elkaar ook. De kans om aan tbc te sterven verdrievoudigt als je een besmetting met het coronavirus hebt. De angst voor covid-19 zou de campagnes rond de strijd tegen tbc minstens tien jaar in de tijd teruggezet hebben. Hetzelfde is, volgens de Damiaanactie, gebeurd met campagnes tegen melaatsheid. In 2020 is een derde minder diagnoses van lepra gesteld dan de jaren voordien. Ook wat de strijd tegen die ziekte betreft, zal de komende jaren een inhaalbeweging moeten worden gemaakt. Het is belangrijk dat lepralijders vroeg worden opgespoord als ze kans willen hebben op een succesvolle behandeling.
Bore-out
Wat momenteel nog moeilijk in te schatten is, is de tol die covid-19 op het mentale vlak zal eisen. The Lancet Psychiatry liet twee weken geleden weten dat het nu al duidelijk is dat de ziekte ook de hersenen zwaar kan treffen. Een op de drie overlevers van covid-19 krijgt binnen het halfjaar na zijn of haar ziekte met neurologische of psychiatrische problemen te kampen. Angst- en stemmingsstoornissen komen het frequentst voor, maar ook een beroerte en zelfs symptomen van dementie zijn niet uitgesloten. Hoe langer je in een ziekenhuis hebt gelegen, hoe groter de kans op problemen in de hersenen.
Een overzichtsstudie in Frontiers in Psychology concludeerde dat de coronapandemie wereldwijd een effect heeft op het welzijn van mensen. De maatregelen om het virus te bestrijden én de angst op een besmetting wegen zwaar. Vooral voor mensen die hun normale leefroutine drastisch moeten aanpassen, kunnen de mentale gevolgen voelbaar zijn. Eén pluspunt in het verhaal: mensen die fysieke activiteit in hun lockdownroutine inbouwen, vertonen een hogere mentale weerstand tegen de gevolgen van de pandemie dan anderen.
Alleen al de angst voor covid-19 kan dodelijk zijn, omdat mensen behandelingen uitstellen.
Maar de individuele reacties zijn uiteenlopend: de ene reageert door een verhoging van de fysieke activiteit, de andere zinkt weg in lethargie. De ene reageert door boosheid ten aanzien van de rest van de wereld, de andere put zich uit in lof voor zorgverleners en levert maatschappelijk nuttige inspanningen, zoals mondmaskers maken. New Scientist wees erop dat de angst voor een coronabesmetting zo veel extra druk kan leggen op mensen die al kwetsbaar zijn, zoals gezinnen met jonge kinderen, dat de kans op een met burn-out vergelijkbaar syndroom verhoogt. Anderen krijgen te kampen met een bore-out: een mentaal pijnlijke conditie die te wijten is aan oeverloze verveling en een gebrek aan zingeving in het leven.
Nachtmerries
Een studie van de VUB op basis van een internationale enquête waaraan meer dan drieduizend mensen deelnamen, legde een bijna verviervoudiging van het aantal slaapklachten bloot. Het betrof vooral problemen met slapeloosheid: ze stegen van 8 procent van de mensen tot liefst 29 procent in de tweede golf van de pandemie. Stress uit angst om besmet te raken was een belangrijke factor. Een tekort aan lichamelijk contact door de coronamaatregelen verergerde de problematiek. Het slaapritme verschoof naar later slapen en later opstaan. Er waren problemen met inslapen en nare dromen.
Een studie in Frontiers in Psychology onderzocht het effect van covid-19 op onze dromen. Het aantal nachtmerries nam toe, en bij een aanzienlijk aantal speelden daarin elementen uit de coronacrisis mee, zoals per ongeluk andere mensen omhelzen en vergeten een mondmasker te dragen. In extreme gevallen mondden de dromen uit in apocalyptische ervaringen.
Ook jongeren kunnen te kampen krijgen met extra mentale problemen. Het vakblad Psychiatric Research concludeerde op basis van onderzoek van Britse studenten dat ze een verhoogd risico hebben op klinische depressies. Gevoelens van eenzaamheid en isolement zijn een belangrijke factor in dit verhaal: jongeren die zich eenzaam voelen, hebben drie keer meer kans op een depressie dan anders. Er was één lichtpuntje: het alcoholverbruik nam fors af tijdens de pandemie, omdat er minder gelegenheid was om te gaan feesten.
Een ander schaars positief punt kwam naar voren in een studie in Research in Developmental Disabilities: voor jongeren met autisme zou de pandemie een zegen zijn, want ze worden meer in de familiekring opgevangen en minder blootgesteld aan onrustig makende prikkels. In alle situaties zijn er naast verliezers ook winnaars, hoe relatief dat begrip in deze context ook is.
Zieke kinderen
Het is trouwens een hardnekkig misverstand dat kinderen niet gevoelig kunnen zijn voor een coronabesmetting. Bijna 15 procent van de Britse tieners die een corona-infectie opliepen, worstelt meer dan een maand later nog met symptomen van covid-19, zoals spierpijn en vermoeidheid. Meer dan de helft van besmette Italiaanse kinderen heeft na vier maanden nog altijd last van minstens één syndroom. Bij 43 procent daarvan is het zo ernstig dat het een normaal leven hindert.
Een ander misverstand is dat mensen die met een lichte corona-infectie te maken krijgen geen langetermijnsymptomen van covid-19 ondervinden. Een studie in The Journal of the American Medical Association stelt dat 10 procent van de mensen die een lichte besmetting (zonder ziekenhuisopname) opliepen, acht maanden later nog altijd worstelt met minstens één symptoom van de ziekte, vooral vermoeidheid en problemen met geur en smaak. De ziekteverschijnselen verdwijnen soms slechts heel geleidelijk. Een analyse in Circulation waarschuwde in die context voor een ’tsunami’ aan chronische gezondheidsproblemen ten gevolge van covid-19.
Neveneffecten
Een positief effect van de maatregelen rond social distancing om de verspreiding van het coronavirus te bestrijden, is dat andere virale ziektes minder floreren. Het betreft zowel gewone verkoudheidsvirussen (inbegrepen de vier coronavirussen die al in de mensenwereld circuleren) als het respiratoir syncytieel virus (rsv), dat vooral kinderen treft, en de griep. Een analyse van de mondiale griepcijfers in Science besloot dat er zo goed als geen griep circuleert in de coronawereld. Het coronavirus heeft andere virussen van de luchtwegen in de coulissen gejaagd.
Helaas zal dat effect tijdelijk zijn. De vraag is ook of er geen onverwachte neveneffecten zullen zijn. Door een griepwinter over te slaan, kunnen mensen hun natuurlijke weerstand tegen griep verliezen. Kinderen kunnen een geringere weerstand tegen klassiekeverkoudheidsvirussen opbouwen.
Het griepvirus kan misschien ongezien muteren tot nieuwe vormen, waar de volgende winters minder efficiënte vaccins tegen zullen bestaan. Wetenschappers hebben namelijk voldoende stalen van het griepvirus uit besmette patiënten nodig om de vaccins voor het volgende seizoen klaar te kunnen stomen. Met een of enkele jaren uitstel kunnen ze hun greep op het griepvirus tijdelijk verliezen.
Gelukkig zag Nature een laatste voordeel van de coronapandemie in de strijd tegen infectieziekten: er is zo veel inzicht vergaard in nieuwe vaccinatiestrategieën, en veel mensen zijn zich zo bewust geworden van het belang van vaccinatie, dat het vaccinatieonderzoek in de lift zit. Zoals een wetenschapper het in het blad verwoordde: ‘Vaccinatie heeft het voorbije jaar een kwantumsprong gemaakt.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
