De e-sigaret: een rookstopmiddel of het nieuwe wapen van de tabakslobby?

E-sigaretten zijn een mistig fenomeen. Zijn ze een middel om te stoppen met roken, of een alibi van de grote tabaksproducenten om ‘vervangrokers’ te kweken? Experts zijn verdeeld, ook binnen de Belgische Hoge Gezondheidsraad.

Vrijdagmiddag. De DampShop in de Mechelse Bruul draait op volle toeren. Aardbei, bosvruchten, menthol, koffie, kers, hazelnoot: de bestellingen hadden evengoed in een ijssalon of snoepwinkel kunnen weerklinken. ‘Doe maar meteen vijf tuttifrutti’, zegt een klant. ‘Daar komen we het weekend mee door.’ Het gaat om een jonge twintiger, volgens uitbater Kristof de gemiddelde leeftijd van zijn clientèle. ‘Een kleine helft zijn 18- tot 25-jarigen’, zegt hij. ‘De rest zijn vooral dertigers en veertigers. Boven de zestig wordt er nauwelijks gevapet.’

Kristof steekt er zijn hand voor in het vuur: het toegangsverbod voor min-18-jarigen wordt hier scrupuleus gehandhaafd. Op het etalageraam hangt, in veel grotere letters dan de verbodsmelding, een wervende boodschap: ‘2 miljoen Belgen helpen stoppen met roken.’ De slogan vat de dubbelzinnigheid van het vapen helemaal samen. Natuurlijk is DampShop, een keten met veertig winkels in België, een winstgedreven onderneming. Tegelijk handelt ze onder de vlag van de volksgezondheid: hier worden geen e-sigaretten met toebehoren verkocht, maar een rookstopmethode. Op de website wordt die claim met getuigenissen van ex-rokers onderbouwd. Maaike is anderhalf jaar geleden dankzij de elektronische sigaret van de tabak verlost, Jelle voelt zich sinds zijn overstap veel beter, terwijl leukemiepatiënt Ronny op advies van zijn dokter is gaan vapen, met betere bloedwaarden tot gevolg. Nog op de site zingen experts en tabacologen de lof van de e-sigaret als efficiënt rookstopmiddel. ‘Bijna al onze klanten zijn rokers of gewezen rokers’, bevestigt Kristof. ‘Niet-rokers raad ik af om ermee te beginnen, zeker met nicotinehoudende liquids (de vloeistof die wordt verdampt, nvdr). Dat is een kwestie van geloofwaardigheid als je beweert een alternatief voor sigaretten te bieden.’

Rookstopmiddel

Foto’s van uitgeteerde longen, door staar verduisterde oogbollen of grafisch voorgestelde erectieproblemen vallen hier niet te bespeuren. Wel alomtegenwoordig is de waarschuwing voor sterk verslavende nicotine – dat is wettelijk verplicht onder de Belgische tabakswetgeving die sinds maart 2016 op de e-sigaretten van toepassing is. Verkoop aan minderjarigen, online handel, promotie via sponsoring en alle vormen van reclame – ook in verkooppunten zoals vapeshops of krantenwinkels – zijn verboden, net zoals dampen in publiek toegankelijke ruimtes. De restricties kwamen er op advies van de Hoge Gezondheidsraad (HGR), al maakte die in 2015 wel een belangrijk onderscheid met tabak. De e-sigaret kan als een efficiënt rookstopmiddel worden ingezet, zo valt in de conclusies van het 90 pagina’s tellende document te lezen. Aangezien bij dampen geen verbrandingsproducten vrijkomen, staat de gebruiker volgens de HGR ‘aanmerkelijk minder’ bloot aan toxische stoffen dan bij roken. Het risico op nicotineafhankelijkheid wordt een secundair probleem genoemd, ondergeschikt aan het terugdringen van veel schadelijker tabaksgebruik. Sterker nog, impliciet erkent de HGR nicotine als essentieel voor het doelmatig gebruik van de e-sigaret als tabaksalternatief. Van e-sigaretten zónder nicotine is namelijk niet bewezen dat ze rokers van hun ongezonde gewoonte afhelpen. ‘Toch is er vraag naar’, zegt Kristof. ‘Een derde van onze verkoop is nicotinevrij. Veel klanten proberen af te bouwen: ze beginnen met 20 milligram nicotine, en zakken trapsgewijs af naar pods of navullingen met geen of bijna geen nicotine. Zo heb ik het zelf gedaan, ik damp al een poosje nicotinevrij.’ Vraag is wat je er dan nog aan hebt, behalve een snoepsmaak in je mond. Het is nicotine die als pseudo-neurotransmitter de verhoogde vrijgave van dopamine uitlokt, hetzelfde mechanisme dat tot rookverslaving leidt. ‘Het placebo-effect’, verklaart Kristof. ‘Dampen is een soort ritueel. Als ADHD’er moet ik sowieso wat om handen hebben.’

Worden de restricties nog aangescherpt? Over die kwestie wordt al ruim twee jaar vergaderd door de commissie e-sigaretten van de HGR. Het advies had er al moeten liggen, maar de expertencommissie is verdeeld in twee kampen. Sommige experts omarmen de e-sigaret als de beste bondgenoot in het antitabaksbeleid. Het verst gaat professor psychologie Frank Baeyens (KU Leuven), die zijn visie via interviews en opiniestukken breed verkondigt. Zo reageerde hij in maart 2021 in de krant Het Laatste Nieuws op de berichtgeving over een Sciensano-studie die waarschuwde voor de gezondheidsrisico’s van sommige vapesmaakjes. Met de overgrote meerderheid van de intussen al honderden additieven is niets mis, zei Baeyens relativerend. In één moeite door somde hij nog eens alle pro’s van de e-sigaret op. Dampen is 95 procent minder schadelijk dan roken, een cijfer waarvoor hij naar Public Health England en de Britse artsenvereniging The Royal College of Physicians verwijst. Tegelijkertijd is vapen veel efficiënter dan klassieke rookstopmethodes, zo moet uit een metastudie van Cochrane Collaboration blijken. Eigen onderzoek in Leuven wijst volgens Baeyens in dezelfde richting: tabacologen slagen er dankzij de e-sigaret in om 40 procent van hun cliënten van de tabak af te helpen. Conclusie van de Leuvense professor: we moeten de e-sigaret niet ontraden maar juist krachtig promoten bij alle rokers. Baeyens beweert al meer dan 8000 studies over vapen te hebben gelezen en is zelf een trotse damper.

Verslaving

Ook in het andere kamp zwaaien experts met studies en rapporten van gezaghebbende internationale gezondheidsinstanties en onderzoeksinstellingen. Kort samengevat komen de argumenten voor terughoudendheid hierop neer. Dat dampen veel minder ongezond is dan roken wordt door niemand betwist, maar het betekent niet dat dampen onschadelijk is. Vooral de langetermijneffecten blijven een groot vraagteken, ook al omdat de eindeloze lijst van additieven het nagenoeg onmogelijk maakt om de toxicologische gevolgen in kaart te brengen.

Sceptici hebben bovendien grote twijfels bij de effectiviteit als rookstopmiddel. Heel wat gebruikers vervallen in hun rookgewoonten, of combineren dampen met roken – dual use, zoals dat in het jargon heet. Een ander bezwaar gaat over de doelgroep van de vapesector. De online marketing is nadrukkelijk op jongeren gericht, ook op jongeren die niet noodzakelijk ervaring hebben met tabak. Daarin schuilt volgens tegenstanders een groot gevaar. ‘Studies wijzen uit dat vapers een aanzienlijk hogere kans hebben om te beginnen roken dan niet-vapers’, zegt professor Filip Lardon, diensthoofd van het Centrum voor Oncologisch Onderzoek en vicerector van de Universiteit Antwerpen. Lardon neemt naar eigen zeggen binnen de HGR een gematigd sceptische positie in. ‘Dampen is niet onschuldig’, zegt de kankerspecialist en medisch fysioloog. ‘Het blijven chemische stoffen die niet in de longen thuishoren. ” So what,” roepen de voorstanders tijdens discussies, “door het verkeer en de industrie ademen we toch al constant chemische stoffen in.” Klopt, antwoord ik dan, maar dat is reden te meer om er geen schep bovenop te doen. Zeker als je bedenkt dat er bij dampen diep geïnhaleerd wordt.’

Heel wat discussies draaien rond de toelaatbaarheid van aromatische additieven. In Nederland zijn smaakjes sinds 2020 verboden. De landelijke Vereniging van Longartsen pleit er zelfs voor een totaalverbod op e-sigaretten. Een dom idee, betoogde professor Frank Baeyens in een opiniestuk in de krant Het Parool, dat op de website van DampShop staat. Smaakjes verbieden vermindert de aantrekkelijkheid als rookstopmiddel en dreigt vapers te laten vervallen in veel schadelijker tabaksgebruik. Vapebel, de federatie van Belgische vapeverkopers en distributeurs, zit weinig verrassend op dezelfde golflengte. ‘Smaakjes zijn noodzakelijk om rokers te doen stoppen’, zegt voorzitter Félix Rijkers. ‘De meesten beginnen met een tabakssmaakje, om de breuk met de echte sigaret te verzachten. Na een poosje verkennen ze andere smaken en drijven ze verder af van hun tabaksverslaving.’ Filip Lardon is niet onder de indruk. ‘Kom mij niet vertellen dat smaakjes zoals pannenkoek, bubblegum of suikerspin dienen om volwassenen van een rookverslaving af te helpen. Het is duidelijk dat daarmee resoluut op jongeren wordt gemikt.’ Maar hoeft dat een probleem te zijn? Jongeren experimenteren nu eenmaal met roesmiddelen. Dan kunnen ze toch beter dampen dan roken? ‘Een bekend argument, dat ik verwerp’, reageert Lardon, die op middelbare scholen lezingen geeft over de gevaren van roken én dampen. ‘Er zijn betere methodes om pubers van de sigaret af te houden, bijvoorbeeld door tabaksproducten veel moeilijker bereikbaar en duurder te maken.’ Ironisch genoeg zullen vapeverkopers die laatste suggestie niet verwerpen. Hoe duurder tabak, hoe aantrekkelijker hun alternatief, zeker voor jongeren. Een gemiddelde roker bespaart met dampen 1500 euro per jaar, zo rekent DampShop voor op zijn website.

Dampverbod

De Stichting tegen Kanker heeft het in haar pas gepubliceerde rookenquête 2021 gepeild: 10 procent van de respondenten gaf aan te dampen, van wie een op de drie dagelijks. Bij een eerdere enquête in 2018 lag het percentage op 8 procent. Het vaak geciteerde cijfer van 300.000 vapers in België is moeilijk hard te maken, maar feit is dat de e-sigaret sinds haar lancering tien jaar geleden aan een gestage opmars bezig is bij de leeftijdsgroep van de 18- tot 34-jarigen. Toch blijft het goed om de vergelijking te maken: het aantal rokers schommelt in België al jaren rond de 23 procent, een hoog cijfer in West-Europa.

Vapen aanmoedigen om dat percentage te drukken? Het is niet de remedie die CD&V-Kamerlid Els Van Hoof voorstaat. Net voor Kerstmis diende ze een wetsvoorstel in om de aantrekkelijkheid van e-sigaretten bij jongeren te verminderen – een effect dat ze hoopt te verkrijgen door smaakjes streng te reguleren. Ze verwees naar cijfers van Sciensano die aantonen dat een op de vier jongeren tussen de 15 en 24 jaar al heeft gevapet. Belangrijk detail: een derde van die omvangrijke groep had geen rookervaring. De e-sigaret schiet haar doel als rookstopmiddel voorbij, concludeert Van Hoof, die zich extra zorgen maakt over minderjarigen. Hoe zwaar zij wegen in de Sciensano-cijfers valt indirect af te leiden uit de leerlingenenquête van het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en Andere Drugs (VAD). In het schooljaar 2018-2019 verklaarde 22 procent van de ondervraagde scholieren al te hebben gevapet, zij het in grote meerderheid occasioneel.

Dat het dampverbod voor minderjarigen, net zoals het rookverbod, vlot te omzeilen valt, zal niemand verbazen. Knack stak zijn licht op bij enkele jeugdbewegingen. ‘De grote meerderheid van onze 16- tot 18-jarigen dampt tijdens de activiteiten’, vertelt een leidster, van wie de identiteit bij de redactie bekend is. ‘Sommigen zijn eraan verslaafd, anderen doen het voor de kick of om erbij te horen. Er wordt opgeschept met nicotinegehaltes, want blijkbaar kun je online hogere concentraties dan 20 milligram vinden. Vooral jongens vapen, maar ook bij meisjes is het populair.’

Levi (17) is er in het derde middelbaar mee begonnen. ‘Eerst sporadisch,’ zegt hij, ‘maar intussen damp ik dagelijks. Ik doe het voor de smaak van de vape, maar ook voor de nicotinekick: ik ga altijd voor de 20 milligram. Slecht voor de gezondheid, maar ik vertrouw erop dat ik kan stoppen als ik dat wil.’

Jeroen Van der Auwera, directeur van GO! Busleyden Atheneum Campus Pitzemburg in Mechelen, kijkt er niet van op. ‘Ik kan stilaan zelf een dampwinkel openen’, zegt hij. ‘De lade van mijn bureau puilt uit van de in beslag genomen vapers. Leerlingen maken er een sport van: stiekem dampen op de speelplaats of in de toiletten.’

‘Natuurlijk houden we toezicht, maar dampen is anders dan roken. Je kunt het wel ruiken, maar de oorsprong valt moeilijk te achterhalen. Het kruipt niet in de kleren, en van de wolk valt na een paar seconden niets meer te zien. Niet alleen laatstejaars doen het, dampen is minstens even populair in de tweede en zelfs de eerste graad.’ Van der Auwera maakt zich sterk dat het er in andere scholen net zo toegaat, en niet alleen in Mechelen. ‘Traditioneel wordt in het tso en bso meer gerookt’, zegt hij. ‘Dat zal bij vapen niet anders zijn.’

Big tobacco

De school heeft dampen bijgeschreven in het tuchtreglement. Wie betrapt wordt, verliest zijn vaper, maar er volgt ook een confrontatie met de vaak onwetende ouders. Ook dat is vapen: tieners doen het op hun kamer zonder dat de ouders onraad ruiken. Dat weet ook Sil Imberechts, jongerencoach bij VIDA, de Mechelse dienst VroegInterventie Drugs en Alcohol in het secundair onderwijs. ‘We werken outreachend met de leerlingen, op basis van vertrouwen’, zegt ze. ‘Zo weet ik uit goede bron dat hoody’s ideaal zijn om op de speelplaats ongemerkt te vapen.’ De meeste interventies draaien rond alcohol, drugs, tabak of problematisch gamegedrag, maar de voorbije jaren krijgt VIDA steeds meer vragen over vapen. Imberechts klinkt genuanceerd positief. ‘Ik heb verschillende jongeren zien afkicken van de sigaret door te vapen. Als gewezen roker weet ik hoe moeilijk dat is. Vapen kan echt het verschil maken, als het tenminste past in een rookstopprogramma waarbij ook de nicotineconcentratie wordt afgebouwd. Het probleem is dat ook niet-rokers gaan dampen, en dat de tabaksindustrie vapen als wingewest heeft ontdekt.’

Daarmee raakt ze een heikel punt aan. Big tobacco, de bijnaam voor zes grote multinationals die de wereldwijde tabaksmarkt domineren, heeft de voorbije jaren zwaar geïnvesteerd in alternatieve nicotineproducten zoals e-sigaretten maar ook in de steeds populairdere, dampvrije nicotine pouches – kleine zakjes met een dosis nicotine. De Amerikaanse marktleider JUUL zit in de portefeuille van Altria, de holding waaronder nog altijd de Amerikaanse activiteiten van het in 2008 afgesplitste Philip Morris International (PMI) worden gesorteerd. Ook de andere multinationals hebben populaire vapemerken en andere ‘reduced risk’-producten in hun gamma. PMI zet de toon. ’s Werelds grootste tabaksbedrijf verkondigt dat het de mensheid naar een rookvrije toekomst wil leiden. Greenwashing, noemen internationale antitabaksorganisaties deze metamorfose, die met enorme budgetten voor marketing en lobbying wordt ondersteund. Volgens onderzoekers van de University of Bath willen tabaksbedrijven beschouwd worden als ‘deel van de oplossing, niet als deel van het probleem’. Je hoeft geen cynicus te zijn om andere motieven te vermoeden. Tabaksbedrijven zien in de zogenaamde next-generation products een manier om de teruglopende tabaksverkoop in de geïndustrialiseerde wereld te compenseren. Zonder schadelijke teer, maar met nicotine als instrument voor levenslange klantenbinding. Mikken op jongeren is daarbij vanzelfsprekend, want er is overvloedig bewijs dat nicotineverslavingen voor het 25e levensjaar ontstaan. Het belet hen overigens niet om hun gewone sigaretten agressief te blijven slijten in Afrika en Azië, noch om wereldwijd te lobbyen tegen overheidsmaatregelen om roken aan banden te leggen. Toch blijft het kras dat PMI in september Vectura kon overnemen, een beursgenoteerd Brits farmabedrijf gespecialiseerd in puffers tegen astma en de rokersziekte COPD (obstructief longlijden). Een mijlpaal in de transitie naar een beyond nicotine-toekomst, luidde het in de PMI-communicatie. ‘Het toppunt van hyprocrisie’, vindt Filip Lardon. ‘Zo passeren ze twee keer via de kassa. Eerst verkopen ze de ziekte, dan de remedie.’

Lobbyisten

Vapebel-voorzitter Félix Rijkers ziet het met lede ogen aan. ‘De Belgische vapesector bestaat voor driekwart uit kleine bedrijven’, zegt hij. ‘De meeste werden opgericht door ex-rokers zoals ikzelf, die zich dankzij de e-sigaret van hun kankerverwekkende verslaving hebben bevrijd. De machtsgreep van big tobacco haalt ons hele imago onderuit. We worden steeds meer als een verlengstuk van de tabaksindustrie gezien. Niet alleen door het publiek, helaas ook door politici die er een argument in zien om ons extra beperkingen op te leggen.’

De kans is groot dat die er snel komen. De Europese Commissie wil de tabaksrichtlijnen uit 2014 herzien, een hoeksteen in het Beating Cancer Plan dat voorzitter Ursula von der Leyen in 2020 heeft aangekondigd. Hogere accijnzen, nog strengere regels voor reclame, verpakking en distributie: het zijn enkele van de verwachte maatregelen die passen in de doelstelling van een rookvrije generatie 2040. En jawel, rookalternatieven zoals e-sigaretten blijven onder de Europese tabaksregeling vallen. Dat bleek begin december toen de Bijzondere Kankercommissie van het Europees Parlement een resolutie goedkeurde, die na plenaire behandeling aan de Europese Commissie zal worden overgemaakt. De tekst, bedoeld om mee te wegen in de nieuwe tabaksrichtlijnen, roept op tot waakzaamheid voor de gezondheidsrisico’s van e-sigaretten en tot het opstellen van een lijst met toegelaten substanties naar het voorbeeld van de Haut Conseil de la Santé Publique. Geen toeval: de Franse tegenhanger van onze Hoge Gezondheidsraad loopt in Europa voorop in het reguleren van vape-additieven. Er staat veel op het spel, want Europese richtlijnen moeten door lidstaten in wetten worden omgezet. De voorbije jaren werd dan ook druk gelobbyd in Brussel en Straatsburg, waarbij opviel hoeveel geld en moeite de tabaksindustrie spendeerde aan het vrijwaren van haar next-generation products.

Bij Cindy Franssen, lid van de Bijzondere Kankercommissie namens de christendemocratische EVP, vonden ze weinig gehoor. Franssen staat al sinds haar passage in de Belgische Senaat bekend als uitgesproken antitabak. ‘Niet dat ze mij helemaal negeren’, zegt ze. ‘Ik krijg geregeld e-mails van ex-rokers die getuigen hoe de e-sigaret hun leven heeft veranderd. Na een poosje herken je het sjabloon van die kettingmails.’ Ze is niet de enige die zulke berichten ontvangt. Vermoed wordt dat minstens een deel van die getuigenissen te herleiden valt tot een door lobbyisten opgezet systeem met fictieve profielen.

Op doktersvoorschrift

Maar lobbyisten opereren ook met open vizier in dit dossier, gewapend met argumenten die niet zomaar van tafel kunnen worden geveegd. Dat een smaakjesverbod dampers naar de niet te reguleren online of illegale verkoop zal duwen. Of hen zal aansporen om zelf liquids te brouwen. In de Verenigde Staten hebben illegale vape-pens al tientallen doden geëist. Toch blijft Franssen bij haar standpunt. ‘Je hebt geen sinaasappelsmaak nodig om volwassenen te laten ophouden met roken. Jongeren verslaafd maken als zogenaamde replacement smokers, dat kunnen we niet tolereren. Het hele rookstopverhaal is dubbelzinnig. Als e-sigaretten een gezondheidsproduct zijn, dan moeten ze als medisch hulpmiddel worden gereguleerd. Maar daar is de vapelobby als de dood voor.’

In Australië is het al zover: e-sigaretten kunnen er alleen op doktersvoorschrift worden verkregen. Maar het is niet ver zoeken naar tegenvoorbeelden. Geen enkel land heeft strengere tabakswetten dan Nieuw-Zeeland, dat onlangs een draconisch uitdovingsprogramma aankondigde. De regels voor vapen zijn daarentegen erg coulant, een bewuste keuze om de switch te versnellen. Ook het Verenigd Koninkrijk reguleert de e-sigaretten bewust als instrument voor het terugdringen van tabak. Suzanne Gabriëls, expert tabakspreventie bij de Stichting Tegen Kanker, waarschuwt voor valse vergelijkingen. ‘Nieuw-Zeeland telt 12 procent rokers, het Verenigd Koninkrijk minder dan 15 procent. Dat is een ander uitgangspunt dan België met zijn 23 procent rokers. Ik kan me voorstellen dat ze in zulke landen vapen als een instrument zien om de restgroep van hardnekkige rokers aan te pakken.’

Ook Gabriels zit in de commissie e-sigaretten van de HGR, die haar advies wellicht niet voor maart rondkrijgt. Persoonlijk vindt ze een verstrenging noodzakelijk. ‘Er zijn al zo’n 1500 ingrediënten voor de Belgische markt geregistreerd’, zegt ze. ‘Hoe moeten we daarvan de langetermijngevolgen monitoren? Ik pleit niet voor een totaalverbod, maar laten we het aanbod herleiden tot een beperkt aantal additieven waarvan de veiligheid zo veel mogelijk bewezen is, zodat artsen en tabacologen ze zonder veel risico’s kunnen voorschrijven.’ Waarmee ze impliciet erkent dat e-sigaretten als rookstopmiddel kunnen werken. Helaas, zegt ze, weten we onvoldoende bij wie het wel werkt, en bij wie het net een definitieve rookstop bemoeilijkt. ‘En dat is meteen ook het zwakke punt: de meeste gebruikers combineren gedurende vele jaren dampen met roken. Zo blijven ze vasthangen aan hun nicotineverslaving in plaats van ermee te breken, eventueel onder professionele begeleiding.’

DE OPMARS VAN IQOS

De vape-activiteiten van big tobacco baren Suzanne Gabriels, expert tabakspreventie bij de Stichting Tegen Kanker, grote zorgen. ‘We moeten de Kaderwet Tabak van de Wereldgezondheidsorganisatie toepassen, die overheden oplegt hun gezondheidsbeleid te beschermen tegen de commerciële belangen van de tabaksindustrie. Geen overbodige regel, zoals het voorbeeld van IQOS illustreert.’

Het succesnummer van Philip Morris houdt het midden tussen een gewone en een elektronische sigaret. Het strak vormgegeven apparaat verdampt tabak, maar zonder die te verbranden, waardoor er minder schadelijke stoffen vrijkomen. ‘In België hebben ze het door het strenge reclameverbod nog niet gelanceerd’, zegt Gabriels. ‘Maar in landen zoals de VS, Japan, Italië en Frankrijk is het een hit. Geïnteresseerden kunnen een toestel een week uitproberen, maar de meeste gebruikers beseffen niet dat er in hun toestel chips zitten die alle gebruikersdata registreren.’

Toch heeft de Amerikaanse Food and Drug Administration Philip Morris groen licht gegeven om IQOS als minder schadelijk alternatief voor sigaretten in de markt te zetten. Ook de Belgische Hoge Gezondheidsraad publiceerde een advies. ‘Dat was erg genuanceerd’, zegt Gabriels. ‘Het begon met de constatering dat IQOS minder schadelijk is dan gewone sigaretten, maar daarna volgde een resem argumenten waarom het hoegenaamd geen veilig product is. Maar wat is er gebeurd? Philip Morris heeft het Belgische advies selectief, zonder de kritische passages, naar verschillende Europese ministers van Volksgezondheid gestuurd. België erkent IQOS als harm reduction, was de boodschap. De HGR heeft een reactie moeten uitsturen om die interpretatie te corrigeren. De tabakslobby is niet te vertrouwen, ook niet als het om vapen gaat.’