De beweegpil: de nieuwe kaskraker van de farma-industrie?

Wat als er een medicijn zou bestaan dat hetzelfde effect heeft als lichaamsbeweging, zonder dat u daarvoor naar de sportschool hoeft?

Ja, we wéten het. Maar een mens sprint zich al een weg door de werkdag, en dan zou je ook nog eens moeten sporten? Geen tijd. Geen adem. Geen zin. De ­Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert om minstens een halfuur per dag matig intensief te bewegen, maar zelfs daar komen we vaak niet aan toe. Meer dan 40 procent van de Belgen is niet actief ­genoeg om er gezondheidsvoordelen uit te halen.

‘De voordelen van lichaamsbeweging zijn onmiskenbaar’, zegt inspannings­fysioloog Bert Op ’t Eijnde (faculteit geneeskunde & levenswetenschappen, UHasselt). ‘Fysieke activiteit voorkomt ­allerlei akelige chronische ziektes. Meer nog, ze kan bepaalde aandoeningen, zoals insuline­resistentie en type 2-diabetes in een vroeg stadium, beter genezen dan de allerbeste medicijnen. We begrijpen steeds beter welke stofjes en onderliggende ­mechanismen daarin belangrijk zijn. Maar mensen slagen er nu eenmaal niet in om een beweegprogramma lang vol te houden. Vergelijk het met een dieet, dat op korte termijn de gewenste effecten heeft, maar op lange termijn om allerlei redenen vaak niet vol te houden is.’

Gamechanger

De therapietrouw van de Belg blijft groter als er een pillendoosje op het nachtkastje staat. Al jaren zijn wetenschappers op zoek naar medicijnen die de fysiologisch gunstige effecten van lichaamsbeweging farmacologisch nabootsen zonder dat we ons uren in het zweet hoeven te sporten. Zelfs wie geniet van een stevige sportsessie zou op een drukke dag geen nee zeggen tegen een pilletje om toch de vele voordelen van lichaamsbeweging niet te missen. Volgens sommige onderzoekers staan we wel degelijk op de drempel van een tijdperk van een nieuwe klasse ­geneesmiddelen: de exercise mimetics.

‘Net zoals semaglutide in het afslankmiddel Wegovy het gevoel van verzadiging verhoogt, zullen we in de toekomst steeds beter de bewegingseffecten van fysieke ­activiteit naar een pilletje kunnen vertalen’, meent Op ’t Eijnde. ‘Als zo’n beweegpil ­dezelfde spectaculaire resultaten oplevert als Ozempic, dat ondertussen een wereldwijde gamechanger is geworden, zou ze wel eens de nieuwe blockbuster van de farma kunnen worden.’

Obesitaschirurg Yves Van Nieuwenhove over de afslankrevolutie: ‘Je hebt nog altijd het recht om dik te zijn’

Beweegpil tegen dementie?

Lichaamsbeweging heeft invloed op ­ontzettend veel biologische processen. De ideale beweegpil zou dus verschillende organen en weefsels tegelijk gezonder ­kunnen maken.

Een van die processen is de hersen­functie. ‘Lang werd aangenomen dat de communicatie vanuit de hersenen via eenrichtingsverkeer verliep, maar ­ondertussen weten we dat dat niet helemaal klopt’, zegt Op ’t Eijnde. ‘Ook spieren ­kunnen via myokines de hersenen en de rest van ons lichaam beïnvloeden. Zo ­hebben baanbrekende studies aangetoond dat de stof irisine, die vrijkomt door het samentrekken van spiercellen, de hersenen bereikt en daar giftige amyloïde plaques verwijdert die betrokken zijn bij de ziekte van Alzheimer. Om na te gaan of ook de gecombineerde effecten van fysieke ­activiteit de hersenen van oudere mensen kunnen verjongen, loopt in Noorwegen momenteel een interessante studie waarbij onderzoekers bloedplasma van sporters injecteren bij patiënten in een vroeg ­stadium van de ziekte van Alzheimer. Het is uitkijken naar de resultaten daarvan.’

Zo’n revolutionaire antidementiepil is zonder twijfel de heilige graal voor de ­farma-industrie. Biotechbedrijf Aevum Therapeutics ontwikkelt momenteel ­medicijnen op basis van irisine. Een therapeutische mogelijkheid is om irisine na te bootsen in een pil of simpelweg in het lichaam te injecteren. Een andere optie is een medicijn te produceren dat de genen in het lichaam zo afstelt dat ze meer irisine aanmaken.

‘Interessante wetenschap’, zegt neuroloog Sebastiaan Engelborghs (UZ Brussel, VUB en UAntwerpen) voorzichtig wanneer we hem vragen naar zijn mening over ­exercise mimetics als dementiebehandeling. ‘Maar het is veel te voorbarig om te stellen dat dit de toekomst wordt. Mensen gaan er al snel van uit dat die medicijnen binnen afzienbare tijd op de markt verschijnen. Dat is natuurlijk niet zo. Het effect van ­bewegen is bovendien veel groter dan enkel en alleen op de neurochemie van het brein. Zo zal het toedienen van bloedplasma aan sporters aan een sedentaire persoon met over­gewicht en diabetes geen op­lossing zijn voor de vasculaire risico’s die zo ­iemand ook heeft. Als arts zal ik mijn pa­tiënten dus altijd aanzetten om te bewegen, dat biedt zo veel voordelen.’

Nog een afslankpil

Het inspanningshormoon irisine zou ook ingezet kunnen worden in een zo­veelste afslankmiddel in het rijtje van obesitas­medicijnen die er nog zitten aan te komen. Irisine zet witte vetcellen om in bruin vet, dat een uitstekende calorie­verbrander is. Via het nabootsen van lichaams­beweging zou het dus mogelijk zijn om het meta­bolisme van het lichaam te herprogrammeren.

Onderzoekers van de Stanford University in Californië, ontdekten het enzym lac-phe, dat vrijkomt bij sprinten of weerstands­training en ervoor zorgt dat we na een sportsessie een verminderde eetlust hebben. Dat heeft een historische verklaring: wanneer onze voorouders op de vlucht sloegen voor roofdieren, werden de spijsvertering en eetlust uitgeschakeld zodat alle glucose naar de spieren kon gaan om de overlevingskansen te verhogen. Dat ­mechanisme is nog steeds aan het werk wanneer de ­moderne mens intensief sport.

Een bekend medicijn dat de aanmaak van lac-phe bevordert, is het diabetes­medicijn Metformine. Een pilletje dat hetzelfde effect heeft op het lichaamsgewicht als sprintjes trekken? Laat die Nobelprijs al maar aanrukken.

Spieropbouw

Fitte, getrainde spieren beschermen tegen overgewicht en diabetes, maar van zo­genaamde spierpilletjes zijn we nog ver verwijderd. Anabole steroïden, de favoriet van krachtpatsers, zijn alvast geen optie, want die hebben veel bijwerkingen en zijn gevaarlijk voor de gezondheid. Ook de vele met proteïnen verrijkte producten die u tegenwoordig in alle supermarkten vindt, maken van u geen Jerommeke als u geen krachttraining doet. Eiwitten zorgen enkel voor spieropbouw als in de spieren ook ­regelmatig eiwitten worden afgebroken.

Momenteel lopen er enkele muizen­studies, onder andere met de stof SLU-PP-332, die de uithouding en spierfunctie bevordert. En Japanse onderzoekers ontwikkelden het medicijn locamidazole dat bij muizen de doorsnede van spiervezels vergroot en hun contractiefunctie verbetert. ‘Of de effecten bij muizen zich op eenzelfde manier vertalen naar de mens, is nog maar de vraag’, benadrukt Op ’t Eijnde. ‘Vaak vertonen muizenstudies spectaculaire effecten, maar ze zijn zelden reproduceerbaar bij de mens. In theorie zou zo’n spierversterkend medicijn ­interessant kunnen zijn voor mensen die lijden aan sarcopenie, waarbij spieren sneller worden afgebroken dan aan­gemaakt, of voor ­oudere mensen die aan huis gebonden of bedlegerig zijn of patiënten voor wie ­lichaamsbeweging niet haalbaar is, bijvoorbeeld na een breuk of een kankerbehandeling.’

Calciumsupplementen

Een andere bedenking die de inspanningsfysioloog maakt, is dat het toedienen van geïsoleerde beweegmoleculen op bepaalde vlakken misschien wel positieve effecten genereert, maar op andere voor onaan­gename of zelfs gevaarlijke bijwerkingen zorgt. Zo bleek in het verleden het enzym AMPK (adenosine monophosphate-­activated protein kinase), dat vrijkomt ­tijdens lichaamsbeweging en de bloed­suikerspiegel verlaagt, bij apen gedilateerde cardiomyopathie te veroorzaken, een aandoening waarbij de hartspier te zwak is om nog te pompen. Niet wenselijk, dus.

‘Fysieke activiteit zet een cascade aan stoffen en processen in gang die met elkaar in interactie treden. Neem opnieuw het voorbeeld van Ozempic, dat zeer ­duidelijk gewichtsverlies veroorzaakt. Maar wat ­weinig mensen weten, is dat het afslank­medicijn niet alleen de vetmassa reduceert maar ook de spiermassa lijkt te verkleinen. Door verlies van spiermassa ­verbruik je in rust net minder energie waardoor je weer snel bijkomt.’

Lichaamsbeweging blijft dus ontegensprekelijk nuttig om de gezondheid op peil te houden. Het heeft volgens Op ’t Eijnde bijvoorbeeld geen zin om het medicijn epo, dat het aantal rode bloed­cellen en dus de hoeveelheid zuurstof in het lichaam doet toenemen, aan de ­algemene bevolking te geven voor een ­betere conditie. ‘De sedentaire bevolking mist de enzymen in de ­spieren om daadwerkelijk iets met die zuurstof te doen. Hetzelfde verhaal met calcium­supplementen om osteoporose bij menopauzale ­vrouwen te bestrijden. Als het calcium zich wil vastzetten, moeten de botten een zekere impact ervaren door ­bijvoorbeeld te wandelen of te lopen. Calcium­supplementen combineren met fietsen? Daar heb je weinig aan.’

‘Kevin De Bruyne’-pilletje

Tot slot, voor wie begint te dromen dat een flitsende sportpil hem of haar in de toekomst kan doen uitgroeien tot de nieuwe Kevin De Bruyne of Lotte Kopecky, heeft Op ’t Eijnde nog een boodschap: ‘There is no pill for the skill. Zelfs met het perfecte exercise pilletje zou iemand als Kevin De Bruyne niet vanzelf de topvoetballer geworden zijn die hij nu is. Een topatleet moet tactisch spelinzicht hebben en technisch uitblinken. Zoiets kun je nooit in een pilletje steken.’