Data-analist Tomas Pueyo geeft Belgisch coronabeleid een onvoldoende: ‘Voer hoge boetes in’

Maar liefst 40 miljoen mensen lazen het artikel Coronavirus: waarom je nu in actie moet komen dat Tomas Pueyo begin maart op het onlineplatform Medium publiceerde. De data-analist, die in Silicon Valley woont en werkt, hekelt de nalatigheid van westerse regeringen.

Ik moet eerlijk zijn: wat er in landen zoals België gebeurt, daar kan ik niet goed van slapen. Ik maak me daar zorgen over.’ Aan het woord is de Frans-Spaanse data-analist Tomas Pueyo, die al begin maart waarschuwde dat de westerse wereld onvoldoende maatregelen nam om het coronavirus definitief de kop in te drukken. Hij deed dat in twee artikels op het online platform Medium en in The New York Times, die inmiddels zijn gelezen door 60 miljoen mensen en vertaald in 40 talen. De ‘strategie van de hamer en de dans’ die hij daarin ontvouwde, wordt nu gevolgd door landen zoals Duitsland, Nederland, Canada, Australië en Japan. De hamer staat, kort gezegd, voor een strenge lockdown en de dans slaat op slimme versoepelingen om te vermijden dat er nieuwe golven van de pandemie komen. Ook het team van president elect Joe Biden heeft Pueyo onlangs om advies gevraagd.

Over het coronabeleid van België, zo blijkt tijdens ons gesprek, oordeelt hij streng: ‘België is compleet gezakt voor zijn covid-19-examen, als ik het zo mag zeggen. Er zijn wel een aantal factoren waardoor het voor België extra moeilijk is om het virus onder controle te houden, zoals de hoge graad van verstedelijking en het feit dat het een transitland is, zowel intercontinentaal als binnen de Europese Unie. Bovendien is de luchtkwaliteit in België erg slecht, er zal niet voor het eerst over fijnstof gesproken zijn. Ook demografisch zit het niet mee: België heeft een oude bevolking. Uw land heeft dus veel pech. Dat verklaart waarom België niet alleen in de eerste, maar ook in de tweede, derde en volgende golven slechter zal presteren dan andere landen.’

Afgezien van die factoren hebben de Belgen ook geen geluk met hun politici, vervolgt Pueyo. ‘De Belgische politici hebben onvoldoende beslissingen genomen. Afgelopen zomer lieten ze mensen nog toe om naar Spanje, Frankrijk, Italië en andere landen te reizen. Ze weigeren om de landsgrenzen te sluiten. Tot op heden kunnen de Belgen nog steeds overal naartoe reizen. Bovendien werken het contactonderzoek en de isolatie- en quarantainemaatregelen niet goed. Ik lees dat Belgische politici zich hebben voorgenomen om nog meer in te zetten op het testen. Maar dat is slechts een eerste stap. Daarna moet je besmette mensen en risicocontacten ook daadwerkelijk isoleren en in quarantaine zetten. Dat gebeurt in België te weinig. Als je niet de politieke moed hebt om het testbeleid en contactonderzoek streng op te volgen, dan heeft het totaal geen zin.’

Pueyo vraagt zich af of er wel een juridisch kader is voor het coronabeleid en of de politie genoeg middelen heeft om de ordehandhaving toe te passen. ‘In Frankrijk en Spanje zijn er minstens een miljoen coronaboetes uitgeschreven voor mensen die niet thuis bleven. Maar wat zie ik in België? Wie in quarantaine moet en dat niet respecteert, riskeert niet eens een boete. Hoe dom kan het zijn om strenge nationale maatregelen af te kondigen en twee dagen later mensen in de grote steden nog te laten shoppen? Politici die niet de moed hebben gehad om kordaat op te treden, zouden nu op televisie moeten verschijnen om aan de mensen uit te leggen waarom ze dat hebben toegelaten. De boetes in België voor het niet-respecteren van de coronamaatregelen zijn behoorlijk laag. Die boetes moeten omhoog.’

Er zijn politici die beweren dat ze in september nog niet konden weten dat de situatie in oktober weer zou escaleren.

Tomas Pueyo: Het is ronduit schandalig om zoiets te zeggen. Onze toekomst is niet ongrijpbaar. Je moet maar naar de verschillende continenten kijken om te weten wat je moet doen. Toen ik in maart mijn artikel over de hamer en de dans publiceerde, zei iedereen dat ik een visionair was. Maar in feite heb ik toen gewoon gekeken naar landen waar onze toekomst al aanwezig was, met name Zuid-Korea, Taiwan, Hongkong en China. Ik heb gezegd dat wij hetzelfde zouden moeten doen als wat die landen deden. Als er nu nog politici zijn die beweren dat ze het niet wisten, zijn dat leugenaars. We wisten al vóór het coronavirus in Europa arriveerde hoe Taiwan erin was geslaagd het coronavirus tegen te houden en een eerste golf te voorkomen. In Europa zat Italië 10 dagen voor op de rest van de besmettingen in Europa. Ook toen al wisten politici wat er in België zou gebeuren. Maar wat heb ik gelezen? Dat er nog schoolreizen naar skigebieden hebben plaatsgevonden en dat mensen nog naar Italië zijn gegaan om er te gaan skiën.

Eind juni heb ik nog een artikel geschreven waarin ik Europa waarschuwde voor het openen van de grenzen tussen Europese landen en met andere continenten. Ik voorspelde dat daardoor besmettingen van land tot land zouden overgaan, met een nieuwe variant van covid-19 en een agressievere piek tot gevolg. Wat gebeurt er nu in België? Die tweede piek. En waar komt de gemuteerde versie die momenteel in België aanwezig is vandaan? Het is een variant die deze zomer in Spanje is ontstaan. De doden die nu dagelijks in België vallen te betreuren, zijn dus grotendeels een gevolg van het toerisme naar Spanje. Kom mij niet vertellen dat wetenschappers of politici niet op de hoogte waren. België heeft onvoldoende gedaan om covid-19 tegen te houden.

In België is de herfstvakantie een week verlengd. Is het veilig om de scholen nu weer open te doen?

Pueyo: Onderzoek toont aan dat jonge kinderen weinig gevolgen ondervinden en wellicht minder besmettelijk zijn – wat dat laatste betreft, druk ik me voorzichtig uit. Dat maakt dat als je besluit om de scholen weer open te doen, je kunt beginnen met de kinderopvang, het kleuteronderwijs en eventueel de eerste jaren van het lager onderwijs. Hoe jonger de kinderen zijn, hoe moeilijker het ook is om digitaal onderwijs te volgen. Bovendien geef je de ouders van jonge kinderen zo de kans om te werken als de kinderen naar school gaan. Het laatste wat je moet doen, is het openen van het hoger onderwijs en de hoogste jaren van het middelbaar onderwijs.

Verder moet je de bekende principes toepassen. Vermijd in eerste instantie dat er besmette personen naar je school komen. Dat kun je doen door iedereen te testen en alleen wie geen corona heeft toe te laten. Probeer zo veel mogelijk afstand te houden tussen personen. Werk met vaste bubbels en laat kinderen ook eten en spelen in die bubbels. Probeer zo veel mogelijk activiteiten buiten te houden. Kun je niet anders dan binnen onderwijs organiseren, zet dan alle ramen open of ventileer met goede filters en plaats CO2-meters. Stel dat er toch mensen besmet raken: test ze, spoor hun risicocontacten op en plaats hen in quarantaine.

Voor universiteiten zou je alle studenten die naar de campus komen kunnen testen, hen in quarantaine plaatsen en vier dagen later opnieuw testen. Wie twee negatieve tests heeft, mag blijven. Als iemand de campus verlaat, moet hij weer getest worden en vier dagen in quarantaine gaan als hij terugkomt. Laat al het andere personeel minder dan 24 uur op de campus verblijven. Zorg ervoor dat studenten in bubbels bij elkaar blijven. Verplicht mondmaskers en organiseer online lessen waar het kan. Als dat niet kan, zoals bij examens, neem je die het best buiten af. Als je het virus weer onder controle hebt, is het zinvol om weer over te gaan naar testen, tracen en isoleren. In de campus kun je ook het rioolwater testen. Zo kom je perfect te weten waar er mogelijke uitbraken zijn. België moet sowieso sneltests aankopen of ze zelf produceren. Een sneltest kost 5 dollar. Dat is goedkoop en stelt je in staat om alle leerlingen om de twee à drie dagen te testen.

Maar België heeft al een maand meer dan 5000 positieve gevallen op 100.000 inwoners. Het officiële aantal ligt wellicht nog veel hoger, aangezien een groot deel van de besmette personen niet weet dat ze besmet zijn. Daarom moet België het hoger onderwijs sowieso via afstandsonderwijs organiseren. Mocht je mij vragen wat België nu het best zou doen, dan zou ik zeggen: probeer de curve plat te krijgen en begin dan geleidelijk aan alles weer te openen, te beginnen met de opvang en het kleuteronderwijs.

U spreekt over campussen, maar in België liggen die verspreid over de stad. Wat moet je dan doen?

Pueyo: In dat geval is er wellicht geen andere optie dan het gehele academiejaar 20-21 online les te geven. Het eerste niveau van bescherming organiseren, met name vermijden dat het virus in de universiteit binnenkomt, is haast onmogelijk in die situatie. Probeer de curve zo snel mogelijk plat te krijgen, waardoor het voor studenten verdeeld in vaste, kleine bubbels wel weer mogelijk is om een aantal lessen te volgen. Probeer waar het kan de lessen en examens buiten te organiseren. België is toch bekend voor zijn grote festivals Tomorrowland en Rock Werchter? Kunnen studenten geen les krijgen op die terreinen? Er zijn in België nog steeds economen en andere wetenschappers die beweren dat een strenge lockdown meer schade zal aanrichten dan het virus zelf.

Pueyo: Een lockdown brengt een samenleving gigantisch veel schade toe. Dat klopt. Zo’n maatregel moet helaas genomen worden op het moment dat er geen alternatieven meer zijn en het erom gaat mensenlevens te redden. Eigenlijk is het niet aan de wetenschappers om dat debat te voeren. Wetenschappers moeten de feiten schetsen. Het zijn politici die beslissingen moeten nemen en zich daarna moeten verantwoorden voor de maatregelen die ze nemen. Zij mogen niet op korte termijn denken, en ze moeten hun individuele of partijbelangen overstijgen. Het is ontzettend goedkoop van politici om naar wetenschappers te wijzen en te verwachten dat ze het allemaal met elkaar eens worden zodat het draagvlak bij de bevolking vergroot kan worden. Dat is populistisch. Als je geen beslissingen neemt, dan sterven mensen aan covid-19 die gered hadden kunnen worden.

Landen zoals Zweden en Nederland wilden hun bevolking aanvankelijk via groepsimmuniteit tegen het coronavirus wapenen. Wat denkt u daarvan?

Pueyo: In het begin waren er wetenschappers die daarvoor pleitten. Dat wil zeggen dat 60 tot 70 procent van je populatie besmet moet raken. In het voorbeeld van België met zijn 11,5 miljoen inwoners wil dit zeggen dat zo’n 7 à 8 miljoen inwoners besmet zouden moeten worden. In westerse landen doodt covid-19 één procent van wie besmet raakt. Er zouden dus zo’n 70.000 tot 80.000 doden ‘moeten’ vallen. Op dit moment heeft België ongeveer 10.000 overlijdens te wijten aan covid-19. In de meeste landen ligt het reële aantal dubbel zo hoog. Wil België groepsimmuniteit bereiken, dan zouden er met andere woorden 4 tot 5 keer meer doden moeten vallen.

Het risico dat landen zoals Nederland en Zweden hebben gelopen, was ontzettend groot. Opvallend is de recente koerswijziging in Zweden, waar nu wel een lockdown wordt overwogen. Helaas gebruiken de Zweden hun ‘hamer’ niet goed: mensen mogen elkaar niet bezoeken en worden opgeroepen om thuis te blijven, maar de politie gaat dat niet controleren. In Zweden zijn er ondertussen 6000 doden gevallen. Buurland Noorwegen, met 280 doden, doet het opvallend beter.

Wat is uw advies voor België op dit moment?

Pueyo: Kijk naar de Aziatische landen en kopieer hun voorbeeld. Het heeft geen zin om zware lockdownmaatregelen te nemen als er onvoldoende gecontroleerd wordt wie het land binnenkomt. De grenzen van een land sluiten is ontzettend duur. Andere maatregelen, zoals het testen van mensen die binnen komen, hen enkele dagen in quarantaine zetten en hen dan opnieuw testen, zijn minder duur.

Blijf mensen waarschuwen dat covid-19 15 tot 30 keer dodelijker is dan een gewone griep. Zorg dat de curve afvlakt tot zo’n 50 besmettingen per dag. Van dan af is het mogelijk om het aantal besmettingen onder controle te houden, via contactonderzoek, isolatie van besmette personen en quarantaine van hoogrisicocontacten. Volg de mensen die in quarantaine gaan ontzettend strikt op. Gebruik daarvoor alle technologie die je voorhanden hebt. Laat mensen foto’s sturen om te bewijzen dat ze thuis zitten of traceer ze met een app. Boek als overheid hotelkamers voor hen die geen plek hebben om in isolatie of quarantaine te gaan. Volg alles ontzettend strikt op.

Straf mensen, zoals eerder gezegd, met hoge boetes. Overweeg zelfs gevangenisstraffen voor wie de zelfisolatie of quarantaine niet respecteert. Je laat mensen toch ook niet toe om ongestraft met overdreven snelheid of onder invloed te rijden, met het risico dat ze dodelijke ongelukken veroorzaken?

Test massaal met sneltests, zodat asymptomatische besmette mensen snel gedetecteerd kunnen worden. Als de overheid het virus onvoldoende in bedwang houdt, zal België bijzonder zware economische schade lijden. Om de ziekenhuizen niet te laten instorten, zal het land van de ene lockdown in de andere sukkelen. Mensen zullen bang worden, thuis blijven en niet langer consumeren, waardoor de economie nog grotere schade oploopt. Landen als Taiwan, Zuid-Korea, Singapore, China zijn er wel in geslaagd om de juiste beslissingen te nemen. Hun economieën floreren op dit moment.

Als morgen een Belgische politicus bij u aanklopt, zou u met hem samenwerken?

Pueyo: Met veel plezier. Het gaat hier over mensenlevens die gered moeten worden. Ik kan u trouwens vertellen dat ik de voorbije dagen door de entourage van Joe Biden ben gepolst. Ze hebben me gevraagd om hen te adviseren hoe ze de coronacrisis in de VS moeten aanpakken. Landen zoals de VS en de Europese lidstaten zouden echt wel in staat moeten zijn om het aantal doden drastisch te verminderen. Zij hebben daarvoor voldoende economische draagkracht. Het is een schande dat westerse landen er niet in slagen hun burgers beter te beschermen.