Creatief vaccineren in superdivers Brussel: ‘Niet het vaccin maar God is de enige uitweg’

In Brussel vaccinneert men al volop veertigers, maar vaccinschuwe gemeenschappen worden er niet bereikt. Volgens sommige Roemeense Roma-pinksterkerken passen vaccins helemaal in het kraam van Satan.

Vorige maandag werd in Brussel de kaap van de 500.000e prik gerond. Terwijl in Vlaanderen vijftigers met gezondheidsriciso’s vorige week de bovenarm ontblootten, mochten in de Brusselse vaccinatiescentra al perfect gezonde veertigers aanschuiven. Helaas schuilt er een addertje onder het gras: de vaccinatiegraad blijft onrustbarend laag, vooral bij de 65-minners. In gemeenten zoals Brussel Stad, Schaarbeek, Sint-Joost, Molenbeek en Sint-Gillis liet nog niet één op de vijf inwoners een eerste prik zetten. Dat is minder dan de helft van het gemiddelde in Vlaanderen, minder dan de helft ook van rijke Brusselse gemeenten zoals Sint-Lambrechts-Woluwe. Precies het massale afhaken verklaart waarom in Brussel veel sneller dan Vlaanderen en Wallonië de leeftijdspiramide afdaalt.

De oorzaken zijn bekend en hebben alles te maken met het socio-economisch profiel van de hoofdstedelijke bevolking. Culturele en taalkundige superdiversiteit is in vele opzichten een troef. Maar niet als het over vaccineren gaat, althans niet in combinatie met grote kansarmoede en beperkte toegang tot de gezondheidszorg.

In de Brusselse Roma-gemeenschap klonteren al die obstakels samen tot een steile berg. Koen Geurts, coördinator van de Dienst Roma en Woonwagenbewoners van het integratiecentrum Foyer, schat hun aantal in Brussel op 12.000 à 13.000. ‘Het is een erg heterogene gemeenschap’, zegt hij. ‘Meer dan een derde zijn Roemenen, daarna vormen de Bulgaren de grootste groep. We hebben ook Roma uit Slowakije en het voormalige Joegoslavië, maar dat zijn kleine aantallen. Sinds 2015 is er een nieuwe groep van zo’n 2 à 3000 Syrische Doms gearriveerd, Roma uit het Midden-Oosten die geen Romanes maar Domari spreken.’

Pinksterkerk

De Dienst Roma en Woonwagenbewoners voert een aanklampend beleid om de Doms naar de vaccinatiecentra te begeleiden. Interculturele bemiddelaars, zelf geen Doms maar Syriërs, spelen een sleutelrol. ‘Ze gaan geregeld langs bij de families om bijvoorbeeld schoolverzuim aan te kaarten of te helpen met paperassen’, legt Geurts uit. ‘Dan polsen ze terloops naar de vaccinatieplannen: hebben jullie de uitnodiging al ontvangen? Kunnen we helpen met de registratie? De Doms staan niet te springen, maar er leeft geen uitgesproken aversie tegen vaccins. Dat geldt eveneens voor de beter geïntegreerde en hoger opgeleide Bulgaarse Roma. De grootste twijfelaars zijn de Roemeense Roma, al wil ik ze niet allemaal over dezelfde kam scheren. Ook hier geldt: hoe hoger opgeleid, hoe meer vaccinatiebereidheid. Maar de meeste Roemeense Roma komen uit rurale streken en zijn laaggeschoold.’

En bijgevolg meer dan gemiddeld vatbaar voor complottheorieën van antivaxers. Net als Wallonië wordt Brussel geraakt door vaccinscepsis die vanuit Frankrijk wordt gezaaid. Daarnaast hebben de Roemeense Roma een permanente aanvoer van angst en wantrouwen uit hun herkomstland. Onvruchtbaarheid, neveneffecten tot en met schielijk overlijden: de huiververhalen worden via sociale media gretig gedeeld. Opvallend is de rol van de pinksterkerken, die voor de overgrote meerderheid van de Roemeense Roma een religieus en spiritueel kompas vormen. ‘Er zijn een tiental van die kerken in Brussel’, zegt Geurts. ‘We hebben onze bemiddelaars uitgestuurd in de hoop de pastors aan onze kant te krijgen. De meningen zijn verdeeld, bij sommigen ligt de discussie heel gevoelig. Toch was er één kerk waarvan de pastor zich heeft laten vaccineren.’

De Foyer-bemiddelaar hoorde in de pinksterkerken meermaals de apocalyps afkondigen. Covid-19 is een Bijbelse beproeving bedacht door Satan, die een duister masterplan heeft uitgetekend waarvan artsen en vaccins deel uitmaken. Had hij de verhalen uit Roemenië niet gehoord? Patiënten gingen met milde klachten naar het ziekenhuis en keerden tussen vier planken terug. Vaccins waren niet de remedie, maar de essentie van het kwade. De enige oplossing was bidden en vertrouwen in God. De bemiddelaar, Roemeen maar geen Roma, was niet helemaal verrast. Ook in de Roemeens- orthodoxe kerk scheert vaccinscepsis hoge toppen. Onlangs ontstond in Roemenië opschudding over een priester die gelovigen de communie weigerde omdat ze zich hadden laten vaccineren.

Bij de Foyer laten ze de moed niet zakken. De meertalige flyers zijn gedrukt, vorige week werden filmpjes opgenomen van brugfiguren uit de diverse Roma-gemeenschappen die zich ostentatief laten prikken. Niet dat iedereen dat zomaar slikt, weet de Bulgaarse Roma Biser Alekov, een zeventalige doctor linguïstiek die zich al meer dan tien jaar als sociaal bemiddelaar om de Brusselse Roma-gemeenschappen bekommert. ‘Ik kom net terug uit mijn dorp in Bulgarije’, zegt hij. ‘Corona wordt er vooral geminimaliseerd, al doet er ook fake news de ronde. Dat ik me zelf had laten vaccineren, daar waren ze bijvoorbeeld niet van onder de indruk. Nu voel je nog niets, zeiden ze, maar binnen twee jaar gaan die gevaccineerden massaal dood.’

Alekov bevestigt de ervaring van de Foyer, een van zijn gewezen werkgevers. ‘De Roemenen zijn de moeilijkste groep’, zegt hij. ‘Bulgaarse Roma zijn moslims, net zoals de Bulgaarse Turken met wie ze veel gemeen hebben. De Turkse moskeeën zijn niet tegen vaccins, net zomin als de moskeeën die de Doms bedienen. Bij Roemeense Roma leeft er veel meer religieus fatalisme: alles wat gebeurt, is de wil van God. Of van zijn tegenpool, Satan.’

Vaccinatienocturnes

Inge Neven, als hoofd van de Brusselse gezondheidsinspectie een van de architecten van de vaccinatiecampagne, is zich van de problematiek bewust. ‘De weerstand zit vooral bij kleinere religies’, zegt ze. ‘Ook binnen de Afrikaanse gemeenschap staan pinkster- en andere evangelische kerken erg sterk. Daar ondervinden we precies dezelfde vooroordelen als bij de Roemeense Roma.’

Toch ligt ook in Brussel de lat voor groepsimmuniteit op 70 procent. Dat is haalbaar, volgens Neven, die wijst op de flexibiliteit van de Brusselse aanpak: een laagdrempelig aanmeldingssysteem, mobiele outreachteams met partners zoals Artsen zonder Grenzen, Dokters voor de Wereld, Samusocial en Rode Kruis, een netwerk voor sensibilisering waarin naast de Foyer tientallen zelforganisaties participeren. De voorbije weken werd geëxperimenteerd met spontane vaccinaties op pleinen in Molenbeek en Sint-Joost. ‘We moeten ook de mensen zonder papieren vaccineren’, zegt Neven. ‘Hun aantal wordt tussen de 50.000 en 150.000 geschat. Voor die groep rekenen we op het oneshotvaccin van Janssen. Volgens de federale verdeelsleutel krijgt Brussel daar 10 procent van. We pleiten ervoor om dat fors op te trekken, in verhouding tot onze doelgroep.’

Wat als straks het laaghangend fruit is geplukt en de groepsimmuniteit nog niet werd bereikt? ‘Dan moeten we creatief uit de hoek komen’, zegt Neven. ‘Waarom bijvoorbeeld geen nocturnes in centraal gelegen vaccinatiecentra? Dat scenario hebben we al overwogen.’