Chronische hyperventilatie: ‘Fout ademen is een symptoom van leven in een te hoge versnelling’

Chronische hyperventilatie was de onverwachte diagnose die minister van Welzijn Hilde Crevits onlangs kreeg na haar uitval. ‘We zijn ons te weinig bewust van wat een foute ademhaling met ons doet’, vindt hyperventilatiecoach Katrien Geeraerts.

Over burn-out heeft ze het liever niet, want ‘daarvan herstel je niet na zes weken’, maar wat Hilde Crevits die bewuste 24 september wel overkwam? Daarover spreekt de minister opvallend openhartig. Crevits was flauwgevallen en kon maar moeilijk bewegen. Ook haar mond was stijf geworden. ‘Ik ademde slecht, of niet diep genoeg door mijn buik. Ik heb dat opnieuw moeten leren’, aldus Crevits. ‘Achteraf bekeken voelde ik me al een tijdje moe en ik sliep slecht. Ik was ook heel humeurig, terwijl ik normaal heel graag onder de mensen ben.’

‘Die situatie is herkenbaar voor mij’, geeft ervaringsdeskundige Tommy Browaeys, die uiteindelijk wel een burn-out kreeg, toe. ‘Tijdens een meeting kon ik plots geen woord meer over mijn lippen krijgen. Ik bevroor. Ik kon ’s nachts niet meer slapen, had pijn op de borst, piekerde me suf, werd cynisch en haakte af. Nooit zal ik vergeten wat mijn therapeute tijdens ons eerste gesprek zei. “Jij ademt niet”. Mijn hele lichaam was onder immense spanning komen te staan omdat ik het zowel letterlijk als figuurlijk geen ademruimte meer gaf. De mentale stress had zich langzaam maar zeker meester van mijn lichaam gemaakt.’

Loos de heisa

Volgens Browaeys, die zijn ervaringen deelt op de blog “Waarjewerkelijkademt.be”, ontnemen we onszelf de meest noodzakelijke energie door slecht te ademen. ‘Sommige mensen gebruiken hun ademhalingscapaciteit niet optimaal terwijl een groot deel van de afvalstoffen ons lichaam via die ventilatie verlaat. Ook figuurlijk. Met een uitademing loos je de heisa in je hoofd en het leed in je lijf. Bewust ademen is mijn pauzeknop geworden, het is één van de meest krachtige wapens in de zoektocht naar mezelf en mijn herwonnen vitaliteit. Het brengt me tot rust.’

Ademen. Het is het eerste én het laatste wat we doen in ons leven. En toch besteden we er zo weinig aandacht aan. Nochtans bestaat de perfecte ademhaling. Kijk maar naar hoe baby’s licht en ritmisch ademen door de neus. Met het ouder worden, halen we inefficiënter adem op de borst, of erger, door de mond. Concrete cijfers zijn er niet, maar naar schatting zou meer dan 1 op de 10 mensen aan chronische hyperventilatie lijden. De meesten zijn zich daarvan niet bewust. Hoewel de aandoening niet levensbedreigend is, zijn de gevolgen voor de gezondheid groot.

‘We zijn ons te weinig bewust van wat een foute ademhaling met ons lichaam en dus onze gezondheid doet’, vindt hyperventilatiecoach Katrien Geeraerts, auteur van het boek Hyperventilatie, angst en paniek. ‘De acute vorm van hyperventilatie kennen we allemaal. Maar die komt juist het minst frequent voor. Je voelt je heel angstig en paniekerig en snakt letterlijk naar adem. Soms val je zelfs flauw of beland je in het ziekenhuis. Maar die klachten ebben altijd weer weg na controle en geruststelling. De minst gekende maar meest voorkomende vorm, 90 procent van de gevallen, is het chronisch hyperventileren. Dan gaat het over subtiel overademen. Net iets te veel ademhalingen per minuut doen, met je borst ademen in plaats van met je buik, of met grote teugen via je mond ademen, in plaats van spaarzaam via je neus. Omdat chronisch hyperventileren zo subtiel is, zijn de klachten veel minder acuut en meer gespreid. Denk aan duizeligheid, hartkloppingen, tintelingen in de vingers, druk op de borstkas, vermoeidheid, een krop in de keel, wazig zicht, maag- en darmklachten, spierkrampen en prikkelbaarheid. En dat bijna elke dag.’

Hyperventilatie wordt nog steeds onterecht geassocieerd met zwakke, hysterische vrouwen. Terwijl het iets is dat perfect fysiologisch waarneembaar is. Geeraerts legt uit: ‘Wanneer we ademen is er gaswisseling in onze longen. Het bloed haalt zuurstof uit de ingeademde lucht en geeft tegelijkertijd koolstofdioxide (CO2) af bij het uitademen. Vaak wordt gedacht dat CO2, dat vrijkomt bij de verbranding in de cellen, een afvalstof is. Het is iets genuanceerder. CO2 heeft een enorm belangrijke rol: het zorgt ervoor dát de zuurstof in je bloed kan worden afgegeven aan de cellen. Hoe minder CO2 in je bloed, hoe minder zuurstof er in de cellen terecht kan komen. Bij chronische hyperventilatie raken we te veel CO2 kwijt, omdat we te veel (uit)ademen. Zo hebben we een te laag koolzuurgehalte in ons bloed om genoeg zuurstof aan onze cellen te kunnen afgeven. Wanneer onze spieren en organen te weinig zuurstof krijgen, kun je dit merken aan bijvoorbeeld druk op je borst, hartkloppingen, hoofdpijn, een opgejaagd gevoel, slechte concentratie, tintelingen in je vingers of duizeligheid. Dit is ook waarom mensen met hyperventilatie er goed aan doen hun lichaam te trainen om rustiger én door de neus te ademen, waardoor de  CO2-tolerantie omhoog gaat en er minder snel ademnood ontstaat.’

‘Vooral pleasers, doorzetters, perfectionisten en mensen die veel in hun hoofd bezig zijn, krijgen te maken met chronische hyperventilatie’, aldus Geeraerts. ‘Mensen van wie je het niet verwacht of waar je het niet aan kunt zien. Ze blijven te lang doorgaan ondanks jarenlange lichamelijke klachten, tot ze er letterlijk en figuurlijk bij neervallen en in een burn-out, angststoornissen of depressie verzeilen. Voor dergelijke die-hards valt het extra zwaar om te erkennen dat ze een probleem hebben. Als men het probleem niet aanpakt, zal hyperventilatie als een spook blijven terugkeren.’

Geeraerts liep zelf twintig jaar rond met de aandoening. Haar levenskwaliteit was flink aangetast door vage klachten als hoofdpijn, vermoeidheid, slecht slapen, een ijl hoofd, hartkloppingen en druk op de borstkas. Gevolg? Een burn-out. ‘Ook ik dacht dat zoiets mij niet kon overkomen, maar als je lijf en leden van de ene op de andere dag niet meer meewillen, kun je niet anders dan stilstaan. De wilskracht en reserves waar je zo lang op geteerd hebt, zijn op.’

Ademwerk

De behandeling van chronische hyperventilatie bestaat uit kinesitherapie, ontspanningsoefeningen of zelfs angstremmers. ‘Die kunnen zeker helpen, maar het zijn tijdelijke oplossingen’, zegt Geeraerts. ‘De verstoorde ademhaling is niet de oorzaak van het probleem, maar een gevolg. In een hoge versnelling ademen is dikwijls een symptoom van in een te hoge versnelling leven. De aanpak moet dus multidisciplinair zijn. Ademwerk alleen zal het probleem niet oplossen. Even belangrijk zijn gezonde voeding, voldoende beweging, een kwalitatief goede slaap en leren doseren. Vooral dat laatste is voor hyperventilanten een enorme uitdaging.’

Voor Browaeys is bewust ademen ondertussen een automatisme geworden. ‘Vroeger was de filetocht naar kantoor een schoolvoorbeeld van mijn vicieuze cirkel vol onrust en zelfverwijten over al dan niet gemaakte keuzes. Ik was al overspannen voor ik nog maar op het werk aankwam. Nu gaat het anders. Zodra ik de snelweg opdraai, begin ik aan een ademhalingsoefening.’

Lees ook: Op adem komen: waarom je bewust ademhalen een kans moet geven

Maar heeft al dat ademwerk wel zin als ook de samenleving zelf voortdurend overademt? De knaldrang, die na de coronacrisis zo welig tiert, dreigt stilletjes aan in ons gezicht te ontploffen. Hadden we niet net een minder gejaagde wereld voor ogen na de coronacrisis?  ‘We blijven inderdaad collectief op onze adem trappen’, vindt Browaeys. ‘De samenleving kampt met een duurzaam probleem waar we steeds weer nieuwe labels voor proberen te bedenken. De ene keer noemen we het “burn-out”, dan weer “bore-out” of “burn-on”. Tegenwoordig hebben we het steevast over “quiet quitting”. Mens en maatschappij zitten op hun tandvlees. Hoe willen we ons leven eigenlijk invullen? Ik hoop dat de maatregelen rond werkbaar werk, zoals de vierdagenweek, een oplossing kunnen bieden. Maar ook dan moeten sommige werknemers waakzaam zijn dat ze die extra vrije dag niet enkel nodig hebben om weer even… op adem te komen.’