Chronische aandoeningen: ‘Laat je leven niet door je ziekte beheersen’

Wie door een chronische aandoening zware behandelingen moet ondergaan, krijgt het ook mentaal hard te verduren. ‘We moeten leren naar de ‘zijn-modus’ over te schakelen.’

Chronische aandoeningen zoals diabetes, kanker, hart- of longziekten gaan soms gepaard met psychisch leed. De gevoelens die de ziekte met zich brengt, geven aanleiding tot gedachten en gedrag die de ziekte kunnen verergeren.

Dr. Abdelhamid Lalaoui van de dienst nierziekten-interne geneeskunde van het CHR Mons-Hainaut, gelooft dat mindfulness chronisch zieken kan helpen om beter met hun ziekte om te gaan. ‘We hebben de neiging steeds te willen ‘doen’. We verleren de kunst om gewoon te ‘zijn’. Ons antwoord op onaangename omstandigheden, zoals stress, is in actie schieten. Dat doen we zelfs onbewust: met knabbelen proberen we onze aandacht van de ziekte af te leiden, we gaan meer eten om de frustratie te onderdrukken of sporten om onze woede kwijt te raken.’

In plaats van de situatie te trotseren, gaan we ze met onze bezigheden uit de weg, zegt dr. Lalaoui. ‘Het is nochtans niet meer dan normaal dat we ons angstig, verdrietig of boos voelen door de chronische ziekte. Als die gevoelens opduiken, moeten we ze erkennen, zonder te oordelen, en er aandacht voor hebben. De gevoelens benoemen, analyseren, aanvaarden en een manier vinden om ons er niet door te laten beheersen, zal beetje bij beetje helpen om ervan los te komen, zodat we niet het slachtoffer worden van de negatieve impact die ze kunnen hebben.’

Vicieuze cirkel

Mensen gaan piekeren. ‘Onze gedachten volgen de gevoelens die ons overvallen, en daarop volgen bepaalde automatische handelingen. Neem diabetes. Ik zie diabetici die slecht omgaan met de stress die de ziekte met zich brengt. Ze zijn angstig, depressief, ze piekeren en denken voortdurend aan hun ziekte, aan de metingen die ze regelmatig moeten doen, aan wat ze allemaal niet mogen eten, aan het feit dat ze zouden moeten sporten… Hun automatische gedachten draaien voortdurend rond de ziekte. Die gedachten en gevoelens leiden tot veranderingen in het gedrag, zoals het ontvluchten van de werkelijkheid (ontkenning), strijdvaardigheid of moedeloosheid. Aangezien hun hele leven rond de ziekte draait, gaan ze zich uiteindelijk onbewust met de ziekte vereenzelvigen.’

Mindfulnesstechnieken die een arts aanleert, helpen patiënten om afstand te nemen van de ziekte en om de vicieuze cirkel waarin ze opgesloten raken te doorbreken.

Dwangmatige handelingen, negatieve gevoelens, stress en het schuldgevoel omdat we het advies van de arts niet perfect opvolgen, kunnen allemaal negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid. ‘Als we in ‘doe-modus’ leven en gestrest zijn, gaat ons orthosympatisch zenuwstelsel overheersen en neurotransmitters aanmaken die met ‘actie’ te maken hebben, zoals cortisol, adrenaline en noradrenaline. Als we altijd onder invloed van cortisol staan, treedt insulineresistentie op. Onze bloedsuikerspiegel stijgt en we moeten medicatie nemen.’

We moeten dus leren naar de ‘zijn-modus’ – een soort van regeneratiemodus – over te schakelen, zegt dr. Lalaoui. ‘We moeten leren de ziekte meester te zijn, in plaats van ons erdoor te laten beheersen. Dit is door studies – al zijn het er nog maar enkele – bewezen: als we de stress die met een ziekte zoals diabetes gepaard gaat met behulp van mindfulness kunnen bedwingen, zien we een positief effect op de bloedsuikerspiegel.’

Hersteld evenwicht

Andere studies tonen opmerkelijke verschillen op het vlak van welzijn aan bij mensen die aan mindfulness doen. ‘Ze volgen hun behandelingen beter, meten hun bloedsuikerspiegel regelmatiger, maken betere voedingskeuzes, enzovoort. Er is ook een daling van de bloeddruk en van de ademhalingsfrequentie, door het herstelde evenwicht tussen de twee delen van het autonome zenuwstelsel (het orthosympathisch zenuwstelsel en het parasympathisch zenuwstelsel) en de productie van endorfine, dehydroepiandrosteron en acetylcholine. Er is minder ontsteking, de immuniteit verbetert en de telomeren worden langer. En na enkele weken oefenen treden er structurele en functionele veranderingen in de hersenen op.”‘

Mindfulness kan een ziekte niet genezen, maar helpt wel om de symptomen te milderen of om er beter mee om te gaan. De bewijzen zijn er niet alleen voor diabetes, maar ook voor andere ziekten: een recente literatuurstudie toont aan dat mindfulness de psychische en fysieke symptomen verlicht als aanvullende behandeling van kanker, hart- en vaatziekten, chronische pijn, depressie en angststoornissen. Het is het proberen waard.