Calciuminname van de Belg is ondermaats: ‘Osteoporose zal steeds meer toenemen’

Bijna 80 procent van de Belgen tussen 3 en 64 jaar haalt de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voor calcium niet. Dat is dramatisch. Hoe kunt u broze botten tegengaan, op jonge én oudere leeftijd?

U dacht dat kanker en hart- en vaatziekten de grootste kost voor onze maatschappij vormen? Fout. Het zijn onze ouder wordende, broze botten. In 2019 bedroeg de kostprijs voor onder meer de zorg en revalidatie voor osteoporose in België maar liefst 1,1 miljard euro, oftewel 2,4 procent van het gezondheidsbudget. Dat is net iets minder dan hart- en vaatziekten, maar meer dan kanker.

Van die totale kostprijs gaat slechts 3 procent naar preventie. Nochtans is preventie door fysieke activiteit en voeding het sleutelwoord in de strijd tegen osteoporose.

Omdat de botten op latere leeftijd door botafbrekende cellen langs de binnenkant afbreken, worden ze minder sterk en kunnen ze makkelijker breken wanneer u valt of iets optilt. ‘Osteoporose is een frequente ziekte die alleen maar zal toenemen bij de ouder wordende bevolking’, zegt geriater Michaël Laurent van het Imeldaziekenhuis. ‘In België zijn er bij 50-plussers nu al naar schatting zo’n 100.000 breuken per jaar door osteoporose. Dat zijn er bijna 275 per dag. Verwacht wordt dat dat aantal door de vergrijzing tegen 2034 nog zal oplopen naar 340 per dag. Ofwel moeten we dringend meer chirurgen opleiden om al die breuken te opereren, ofwel moeten we zorgen dat het zover niet komt.’

Er wordt weleens gezegd “we komen op de wereld door het bekken en we verlaten de wereld door de heup”. Waarom is een gebroken heup voor ouderen zo’n zware aanslag?

Michaël Laurent: De meeste breuken treden op aan de schouder, bovenarm, pols, wervels, dijbeen en de heup. Die laatste staat inderdaad bekend als “het hartinfarct van de osteoporose”. De gevolgen van zo’n heupbreuk op lange termijn zijn niet min. Zo’n 80 procent van de patiënten die de heup breken, hebben het een jaar later nog steeds moeilijk met dagelijkse activiteiten. Meer dan de helft van de patiënten die voordien goed mobiel was, is dat na een jaar nog steeds niet. Een derde wordt opgenomen in een woonzorgcentrum. Bijna 20 procent van de vrouwen en 30 procent van de mannen overlijdt binnen het jaar na een gebroken heup door osteoporose. Om dit zo veel mogelijk te beperken moeten we enerzijds zorgen dat de botten steviger worden en anderzijds valincidenten voorkomen door lichaamsbeweging en evenwichtstraining.

Hoort osteoporose onlosmakelijk bij het ouder worden?

Laurent: Osteoporose verandert de botstructuur in een soort kaas met gaten. In België krijgt zo’n 45 procent van de postmenopausale vrouwen ooit te maken met een breuk door osteoporose. Ook 1 op 5 mannen zal na de leeftijd van 50 een osteoporosebreuk oplopen. België behoort daarmee tot een van de hoogrisicolanden. Maar dat wil niet zeggen dat osteoporose onvermijdelijk bij het ouder worden hoort. Het kan vermeden worden, als er tenminste voldoende aandacht voor is.

Wat zijn de belangrijkste risicofactoren?

Laurent: De belangrijkste aandachtspunten zijn leeftijd en de menopauze. Vrouwen lopen risico vanaf de leeftijd van 50 jaar, bij mannen is dat 70 jaar. Ook vrouwen die vervroegd in de menopauze komen, hebben een groter risico, net als mensen waarbij de aandoening in de familie voorkomt. Mede door de vergrijzing van de bevolking neemt het aantal gevallen van osteoporose toe.

Kan het worden genezen?

Laurent: Er bestaan soms misverstanden over, maar osteoporose is perfect te voorkomen, te behandelen en te genezen. Men wordt genezen verklaard als het risico op botbreuken niet langer verhoogd is in vergelijking met anderen. In België is er echter een grote onderbehandeling van osteoporose. Ondanks de beschikbaarheid van screening- en diagnosemiddelen en doeltreffende behandelingsmogelijkheden, krijgen zo’n 80 procent van de patiënten na een eerste breuk in België geen behandeling om de botten te versterken en het risico op bijkomende breuken te verminderen. Dat is een dramatisch cijfer. Stel je eens voor dat 80 procent van de patiënten met een hartaanval in een bepaald ziekenhuis niet zouden worden behandeld? Als u een breuk oploopt, doet u er goed aan om uw huisarts even op osteoporose te wijzen, want heel vaak wordt dit over het hoofd gezien. Huisartsen en specialisten zijn heel hard bezig met andere gezondheidsproblemen waardoor osteoporose vaak ondergesneeuwd raakt.

De rol van voeding

Professor Christophe Matthys (KU Leuven) benadrukt naast fysieke activiteit ook de rol van voeding in de strijd tegen osteoporose, als preventie én medische behandeling. ‘Gezonde en sterke botten zijn cruciaal om het risico op osteoporose te verkleinen Maar de cijfers in België zijn schrijnend. Zo haalt amper 25 procent van de mannen en nog geen 20 procent van de vrouwen in de leeftijdscategorie 40-65 jaar de aanbevolen hoeveelheid calcium.’

Moeten we met z’n allen aan de calciumtabletten?

Matthys: Zomaar iedereen supplementen geven is geen goed idee. De aanbevolen hoeveelheid is niet hetzelfde als uw status of klinische uitkomst. Onderzoek heeft bovendien aangetoond dat een inname van 2.500 milligram calcium per dag kan leiden tot hartaandoeningen. Voor primaire preventie is voeding het uitgangspunt. Als secondaire preventie, om verder botverlies na een botbreuk te voorkomen, zijn supplementen wel een oplossing op voorwaarde dat mensen worden opgevolgd. Een chronisch te hoge inname kan immers een negatief gezondheidseffect hebben. Let wel, calciumsupplementen hebben geen nut als er onvoldoende vitamine D aanwezig is. Dat is belangrijk voor de absorptie van calcium. De vitamine D-aanmaak daalt bij ouderen omdat ze minder in de zon komen.

Tot welke leeftijd is calciumopbouw belangrijk?

Matthys: Er heerst een misverstand dat we alleen calcium nodig hebben tijdens onze jonge jaren. Ook voor volwassenen is calcium zinvol. Tot ongeveer de leeftijd van 30 jaar blijf je bot aanmaken, daarna wordt de botbalans geleidelijk negatief: je breekt meer bot af, dan je er aanmaakt. Tussen de leeftijd van 20 en 30 kunt u maar best uw botmassadensiteit optimaal opbouwen tot een bepaald plateau. Hoe hoger dat plateau, hoe beter de botsterkte en hoe kleiner de kans op osteoporose vanaf de leeftijd van 50 jaar. Op oudere leeftijd houdt u dankzij calcium en vitamine D uw botmassa in stand en kunt u het proces van botontkalking vertragen.

Zuivel bevat het meeste calcium, maar staat momenteel onder druk vanuit allerlei oogpunten. Wat met vegetariërs en veganisten?

Matthys: Vegetarische voedingspatronen scoren iets lager voor vitamine B12, vitamine D, zink, ijzer, eiwitten en calcium. De lactose in melkproducten zorgt er immers voor dat calcium beter door het lichaam wordt opgenomen in vergelijking met sojaproducten. Maar dat betekent niet dat een vegetarisch voedingspatroon per definitie niet optimaal in de calciumopbouw kan voorzien. Het vraagt gewoon extra aandacht. Zeker veganisten moeten uitkijken. Tegenwoordig zijn heel wat plantaardige producten verrijkt met calcium en andere voedingsstoffen. Die zijn evenwaardig aan de traditionele voedingsmiddelen. Bovendien blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat een gezond plantaardig dieet met veel vezels een positief effect kan hebben op de calciumopbouw door de interactie met de darmflora.

Wat moeten we verder nog eten? 

Matthys: Als u gezond eet, krijgt u voldoende calcium binnen. U hoeft dus niet per se een speciaal dieet te volgen. Voeding is een totaalpakket. Zorg voor voldoende eiwitten, let op uw vitamine B12-gehalte en wees zuinig met zout en alcohol. Beperk uw inname van cafeïne tot 400 milligram per dag, dat zijn vier kopjes van 250 milliliter. Wat calcium betreft, is de aanbeveling 900 à 1000 milligram calcium per dag. Dat zijn drie tot vier porties calciumrijke voeding. Bijvoorbeeld magere yoghurt, melk, kaas, tofu (verrijkt met calcium), amandelen, maar ook broccoli, groene kool en boerenkool. Sardienen zijn eveneens erg rijk aan calcium, zeker als u de graat mee opeet. En vooral, eet voldoende pruimen.

Pruimen zijn toch geen calciumbommen?

Matthys: Botverlies en -opbouw zijn complexer dan alleen maar calcium en vitamine D. Bij pruimen zijn het de fenolische componenten die verantwoordelijk zijn voor het gunstige effect. Deze bio-actieve stoffen kunnen postmenopauzaal botverlies verminderen door gunstige effecten op het botmetabolisme en door het aanpakken van ontstekingsmechanismen die het botverlies beïnvloeden. Met 50 gram pruimen per dag, vers of gedroogd, bescherm je makkelijk je botdensiteit op heuphoogte. Ze helpen ook de stoelgang te optimaliseren. En ja, bij die pruimen mag gerust een stukje konijn.