‘Broze mensen hebben fors moeten inleveren op hun welzijn’

‘Als we er in slagen om patiënten met een psychische problematiek nauwgezet mee te nemen in de versoepeling van de coronamaatregelen boeken we driedubbele winst’, schrijft Kirsten Catthoor namens de Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheidszorg.

Als we er in slagen om patiënten met een psychische problematiek nauwgezet mee te nemen in de versoepeling van de corona-maatregelen boeken we driedubbele winst, zo stelt de Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheidszorg (SGGZ). Dit bevordert het welzijn van patiënten, van hun familieleden en van ons allen. Onze omgang met kwetsbare mensen is bepalend voor de maatschappelijke cohesie en voor de toekomst. Daar willen we sterk op inzetten. Bovendien geeft de ontwikkeling van veerkracht en de nadruk op empowerment alle mensen meer zelfvertrouwen en positief zelfbewustzijn. Op de langere termijn vermijden we zo een terugval in psychische problemen en verminderen we de noodzaak aan intensievere behandelnood.

Elke keer weer is het reikhalzend uitkijken naar de besluiten van de Veiligheidsraad. Welke inperkende maatregelen blijven bestaan, en welke vrijheden krijgen we opnieuw terug? Het vermijden van besmettingen, het niet overbelasten van de ziekenhuizen en de economische belangen van het land stonden van bij aanvang van de epidemie prioritair op de agenda. Daar kan niemand tegen zijn. First things first. Maar deze keuzes betekenden ook dat bepaalde groepen broze mensen fors hebben moeten inleveren op hun welzijn. Personen met psychische kwetsbaarheden bijvoorbeeld. Het is nu dringend tijd om hun belangen mee te nemen in de keuzes die voor de nabije toekomst gemaakt zullen worden.

Eigenlijk is het simpel. Net zoals voor de algemene bevolking moet voor psychisch kwetsbare personen de winst van strikte afzonderingsmaatregelen afgewogen worden tegen de schade die ze teweegbrengen. Op een psychiatrische afdeling voor ouderen met dementie, die door bijkomende lichamelijke problemen zeer vatbaar zijn voor Covid-19, is bezoek weinig evident. Voor kinderen en jongeren die al weken zonder bezoek en mogelijkheid tot weekendverlof naar huis in een instelling zijn opgenomen, is behoud van de huidige quarantaine schadelijk voor hun ontwikkeling. Het ontwikkelen van een plan van aanpak op maat van elke betrokkene is een uitdaging voor de sector. De SGGZ maakt deze oefening graag.

Voor kinderen en jongeren is tijd een ingewikkeld concept. Het besef van nu en later is nog niet volledig ontwikkeld, en een tekort aan concrete handvaten over de toekomst kan destabiliserend werken. Ook gezonde kinderen die nu al acht weken thuis zitten, zonder contact met leeftijdsgenoten en zonder perspectief over wanneer alles weer normaal wordt, krijgen het moeilijk. Ze beginnen typisch existentiële vragen te stellen: hoe kan ik mijzelf blijven in deze crisis, hoe zal mijn leven er later uitzien? Er is verhoogde angst en prikkelbaarheid.

Als het gaat over het psychisch welbevinden bij studenten, moeten alle alarmbellen afgaan. Voor kinderen en jongeren in zorginstellingen geldt dit nog meer. Ze hebben wekenlang geen bezoek gekregen, en er was geen mogelijkheid om naar huis te gaan. De kans dat ze vervreemden van hun thuismilieu is niet denkbeeldig. Het is dus essentieel voor het psychisch welzijn en de ontwikkeling van kinderen en jongeren dat ze maximaal contact kunnen maken met zowel familieleden als leeftijdsgenoten. We dringen dus aan dat de GEES rekening houdt met de noden van deze groep, en toestaat dat er gestreefd wordt naar een zo normaal mogelijk leef- en ontwikkelpatroon. Ook als dat betekent dat er in verschillende leeftijdscategorieën bijkomende bubbels gecreëerd worden, van kleuters tot universiteitsstudenten.

De richtlijnen van sociale afstand en hygiënische maatregelen, zoals die voor bedrijven en winkels gelden, kunnen ook in andere situaties geïmplementeerd worden. In activeringsprojecten bijvoorbeeld, of bij vrijwilligerswerk. Dienstencentra en activiteitencentra kunnen weer openen als zij zich op dezelfde manier organiseren als winkels. Zij zijn voor sommige mensen met psychische kwetsbaarheid vaak het enige sociale contact en steunend netwerk. Voor daklozen die nu samenkomen op diverse pleinen zonder structuur en beveiliging is het een noodzakelijk alternatief. Deze projecten bieden houvast, vooral in onzekere tijden.

Op dezelfde manier kunnen we regels die voor sporters afgesproken zijn, aanwenden voor patiënten die niet zijn opgenomen, maar wel behoefte hebben aan steunende lotgenotencontacten. Gaan wandelen met drie personen, die niet tot dezelfde bubbel behoren maar waarbij het sociale contact vanuit ervaringsdeskundigheid dragend en beschermend is, moeten we durven aanmoedigen. Organiseren van thuiszorg of vrijwillige oppas-diensten voor thuiswonende patiënten die niet alleen kunnen gelaten worden, is op korte termijn onafwendbaar om crisissen te voorkomen.

Psychiatrische ziekenhuizen dragen graag een steentje bij in het aanvaardbaar houden van de coronamaatregelen voor de opgenomen patiënten. Met voldoende testmateriaal kan de quarantaine bij opname beperkt blijven tot enkele uren in plaats van de verplichte zeven dagen. Met grote zorgvuldigheid wordt afgetoetst welke patiënten bezoek kunnen ontvangen, en op welke manier. Ook hier moet een zekere flexibiliteit mogelijk zijn. Als bezoekers uit dezelfde familiale bubbel komen, en de kans op besmetting minimaal is, moeten meerdere personen kunnen toegelaten worden. Op die manier kan een opgenomen minderjarige ook eens zijn broer of zus in real life ontmoeten, en een opgenomen volwassene zijn minderjarig kind zien. De bezoekregeling transparant communiceren naar zowel patiënten als familieleden wekt vertrouwen en brengt rust.

Tenslotte mag face-to-face hulpverlening geen uitzondering meer zijn. Als men de nodige veiligheidsmaatregelen inbouwt, heeft fysiek contact in veel gevallen de voorkeur. Het is aan de patiënt om in overleg met de therapeut de keuze te maken welke benadering de voorkeur verdient. Een autonome beslissing van twee goed geïnformeerde partners is in deze essentieel voor het goed verloop van de behandeling. Eén van de positieve gevolgen van de huidige crisis is de goede ervaring die we gehad hebben met alternatieve vormen van therapie, zoals online werken. Laten we deze crisis niet onbenut laten en volledig de kaart van een moderne, herstelgerichte geestelijke gezondheidszorg trekken. Uiteindelijk zal iedereen daar wel bij varen.

Kirsten Catthoor, wetenschappelijk secretaris van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie namens de Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheidszorg.