‘Boeren blijven door pesticidenlobby opgesloten in ziek landbouwsysteem zonder toekomst’

Huisarts Staf Henderickx hekelt het onlangs goedgekeurde Vlaams Actieplan Pesticiden. In zijn boek ‘Dit slik ik niet meer!’ waarschuwt hij voor de gevolgen van deze toxische stoffen.

Het Vlaams Actieplan Pesticidegebruik schiet tekort: de vooropgestelde bufferzones rond scholen, zorginstellingen en waterlopen zijn te klein en er is geen garantie op een vermindering van het gebruik van pesticiden.

Elke maatregel is zinvol, maar deze maatregel van de Vlaamse regering is eerder een doekje voor het bloeden.

Nochtans nam de Europese Unie in mei 2020 een vliegende start door de Farm to Fork-strategie goed te keuren. De filosofie van ‘F2F’ of ‘van boer tot bord’ vormt zelfs de kern van de Europese Green Deal, die zich tot doel stelt voedselsystemen eerlijk, gezond en milieuvriendelijk te maken en de biodiversiteit aan te zwengelen.

Daarvoor wilde de EU tegen 2030 ten minste 25 procent van de landbouwgrond van de Europese Unie biologisch laten exploiteren en het gebruik van chemische en gevaarlijke pesticiden tegen die datum met 50 procent verminderen.

Maar al in november 2023 werd die maatregel weggestemd door het Europees Parlement, onder andere door de CD&V.

Pesticidenlobby

Sinds de goedkeuring van de Europese Farm to Fork-strategie hebben de pesticidenindustrie en de landbouwlobby blijkbaar met succes een grootschalige campagne opgezet om die strategie te ondermijnen. Syngenta, samen met de andere grote producenten van pesticiden (BASF, Bayer en Corteva), en hun lobbygroep CropLife Europe verzetten zich tegen alle bindende doelstellingen voor de vermindering van pesticiden. Hun lobbywerk leidt ertoe dat de Europese boeren opgesloten blijven in een ziek landbouwsysteem zonder toekomst.

Ook om de tweede doelstelling te realiseren, namelijk 25 procent biologische landbouwgrond tegen 2030, zal de Vlaamse regering nog veel tandjes moeten bijsteken. Voorlopig is het aandeel van de biolandbouw erg beperkt. De totale bio-oppervlakte in Vlaanderen bedraagt 9823 hectare, slechts 1,6 procent van het totale Vlaamse landbouwareaal. In Wallonië bedraagt het 12 procent en daarmee is dat landsdeel goed voor 91 procent van de Belgische biologische landbouw. Ook in Nederland ligt het biologisch areaal amper op 4 procent.

Effect op gezondheid?

Is heel die herrie rond pesticiden niet overroepen? Minister Jo Brouns (CD&V) noemt pesticiden in zijn persbericht wijselijk ‘gewasbeschermingsmiddelen’. Woorden doen ertoe. Maar daarmee kan hij niet verhullen dat het gaat om extreem toxische en kankerverwekkende stoffen.

Zelfs voor de allerbeste wetenschappers is het ontzettend moeilijk om de exacte impact van die chemische cocktail op de complexe biochemie van de menselijke cellen aan te tonen. Wetenschappelijke studies op mensen naar het langetermijneffect van de mogelijke contaminatie met 70.000 pesticiden, zijn onuitvoerbaar. Daarom is voorkomen sowieso beter dan genezen.

Soms stellen patiënten me met een diepe zucht de vraag: ‘Hoe komt het toch, dokter, dat er zoveel kanker voorkomt?’ Ik antwoord telkens: ‘Als ik zie hoeveel kankerverwekkende stoffen in ons lichaam kunnen belanden, dan ben ik verwonderd dat de situatie niet nog erger is.’ Vooral boeren en werknemers in bepaalde takken van de voedingsindustrie zijn extra blootgesteld. De problematiek is absoluut geen ver-van-ons-bed-verhaal.

Pesticiden in het bloed van kinderen

Dit jaar publiceerden het VITO, het Provinciaal Instituut voor Hygiene (PIH) van de provincie Antwerpen en de Universiteit Antwerpen de resultaten van de 3xG-gezondheidsstudie bij 212 kinderen uit Dessel, Mol en Retie. Het bloed en de urine van deze kinderen werden regelmatig onderzocht op de aanwezigheid van milieuvervuilende stoffen. De uitkomst is erg verontrustend.

Bij 51 procent van de onderzochte kinderen werd een concentratie van pyrethroïde pesticiden gemeten boven de toetsingswaarde. Dat zijn insecticiden die gebruikt worden als insectenverdelger in de mais- en aardappelteelt en eveneens in huizen tegen muggen, mieren, vlooien en schurft.

Pyrethroïde pesticiden zijn schadelijk voor het zenuwstelsel en de ontwikkeling van de hersenen. In laboratoriumtesten werd ook aangetoond dat ze de hormoonhuishouding en de ontwikkeling van het voortplantingssysteem kunnen verstoren. Vooral in de baarmoeder en in de kindertijd is het lichaam extra gevoelig voor hun blootstelling.

Bij de kinderen werd ook glyfosaat – beter bekend als Roundup – gedetecteerd en bij 25 procent werd de toxische waarde voor arsenicum overschreden. Van arsenicum is bewezen dat het neurotoxisch is en dat het long-, huid- en blaaskanker kan veroorzaken, zelfs in lichte, chronische blootstelling. Glyfosaat werd in 1974 geïntroduceerd als een breedspectrum herbicide en het werd al snel een van de meest gebruikte herbiciden ter wereld. Ook op gazon en in moestuinen wordt met Roundup nutteloos en onzorgvuldig omgesprongen.

Tot mijn ontsteltenis ontdekte ik dat veel van deze extreem gevaarlijke pesticiden zelfs vrij verkrijgbaar zijn op internet.

Leg deze resultaten naast die van een Europees onderzoek naar pesticiden in slaapkamers van 2021. Daarin scoorde België het hoogst van alle onderzochte landen. Het Europese gemiddelde lag op 8 pesticiden. In de Belgische slaapkamers werden niet minder dan 23 verschillende schadelijke pesticiden gedetecteerd.

Onze kinderen zijn ons grootste maatschappelijke goed en we willen te allen tijde voorkomen dat ze ziek worden. Er waart een onzichtbaar spook over onze velden en zelfs in onze huizen. Ik hoop dat deze toxische waarden bij onze kinderen maken dat het beleid dat spook eindelijk ziet.

Kwade boeren begrijpelijk

De gevolgen van de wildgroei aan megastallen en agribusiness met chemische meststoffen en pesticiden zijn desastreus: luchtvervuiling, verzuring van water en bodem, vermindering van de biodiversiteit en klimaatopwarming.

Ook al kennen we intussen de nefaste gevolgen van de huidige agribusiness, toch ontvangt die nog altijd gulle subsidies, ook van de EU. In 2019 werd er 38,2 miljard euro besteed aan directe steun voor dat landbouwmodel en 13,8 miljard euro aan plattelandsontwikkeling. Dat betekent niet minder dan een kleine helft van de totale begroting.

De opeenvolgende Belgische regeringen, het Europese beleid en de Boerenbond hebben decennia lang dat beleid gepromoot en gesubsidieerd. Maar als gevolg van dat kortzichtig beleid, krijgen de boeren die zich in de schulden hebben gestoken voor de uitbouw van megastallen, allerlei landbouwmachines en dure meststoffen en pesticiden, vandaag van dezelfde overheid te horen dat ze moeten afbouwen of stoppen. Het beleid blaast warm en koud tegelijk en de boeren blijven zitten met de gebakken peren. Hun woede is totaal te begrijpen. Maar bestaat er wel een alternatief?

Een ander beleid is onafwendbaar

De landbouwgronden kunnen gezond blijven of worden door de ontwikkeling van duurzame en biologische landbouw. Denemarken is de beste leerling van Europa. De Denen hebben een prachtig programma ontwikkeld om zowel de omschakeling naar biologische landbouw mogelijk te maken als de verkoop van de biologische landbouwproducten te garanderen. Zo zorgt het beleid ervoor dat deze producten uit de korte keten terechtkomen bij kinderdagverblijven, scholen, keukens van overheidsinstellingen en bedrijven.

Om die ontwikkeling te ondersteunen hebben ze het Agro Food Park opgericht, waar behalve het Deense landbouwcentrum ook universiteitsonderzoekscentra zijn ondergebracht. De Denen besteden de Europese conversiesubsidies aan de uitbouw van die biologische landbouw. Je vindt op hun website praktische voorstellen ‘hoe biologische landbouw promoten en ontwikkelen’

In België beschikken we niet over zo’n landelijke coördinatie, maar vind je informatie over biologische landbouw op de website van www.landwijzer.be of ook op www.bioforum.be. Voor Nederland kun je terecht op www.bionext.nl.

Toch blijven vele beweren dat er geen ander beleid mogelijk is. Maar wel integendeel: een ander beleid is onafwendbaar. De twee bronnen van rijkdom – de natuur en de menselijke arbeid – staan vandaag in dienst van kapitaalaccumulatie. Dat is een absurde situatie als je kijkt naar de catastrofale gevolgen ervan op sociaal en ecologisch vlak.

Een heel ander verhaal is mogelijk als je vertrekt van het principe dat niemand eigenaar is van de aarde, zeker niet de agribusiness, maar dat we samen het tijdelijke vruchtgebruik hebben gekregen. In die filosofie moeten we de aarde in een goede staat doorgeven aan de volgende generaties. Onze eigen boeren met een agro-ecologisch model zijn daarvoor de beste garantie.

De aarde in vruchtgebruik hebben betekent ook dat we de relatie tussen de menselijke arbeid en de natuur herstellen. Alleen met die aanpak kunnen we nieuwe, nog desastreuzere pandemieën van allerlei ziekten voorkomen. Duurzame en ecologische landbouw is het enige echte alternatief. Daarin moet het beleid willen en durven investeren.

Staf Henderickx, Dit slik ik niet meer! Een bezorgde dokter over de ultrabewerkte voeding die ons ziek maakt, Lannoo, 24,99 euro.