Bijnieruitputting als ziekte bestaat niet: ‘Het is een geloof’

Honderden Belgen slikken – onterecht – cortisone omdat ze aan bijnieruitputting zouden lijden.

Als je lange tijd onder hevige stress staat, moeten je bijnieren zo hard werken dat ze uitgeput kunnen raken. Gevolg: je hebt geen energie meer. Zo klinkt de uitleg van dokters die de klachten van hun chronisch vermoeide patiënten aan bijnieruitputting wijten. Maar professor Guy T’Sjoen, hoofd van de dienst Endocrinologie en Stofwisselingsziekten van het UZ Gent is formeel: ‘Bijnieruitputting bestaat niet.’ Brigitte Velkeniers, diensthoofd Interne Geneeskunde en Endocrinologie in het UZ Brussel, treedt hem daarin bij. ‘Het is inderdaad een mythe’, zegt ze. ‘In de hele wetenschappelijke literatuur is er niets te vinden wat erop wijst dat bijnieruitputting zou kunnen bestaan.’

De bijnieren zijn klieren die op de nieren liggen en onder meer het stresshormoon cortisol aanmaken. Vallen ze uit, dan is de cortisolwaarde in het bloed quasi nul. ‘Dat wijst op de ziekte van Addison, een zeldzame aandoening die bij 1 op de 100.000 mensen voorkomt’, legt T’Sjoen uit. ‘Die patiënten zijn er meestal erg aan toe: ze zijn vermoeid, kunnen niet meer eten, moeten overgeven, hebben diarree, zijn erg vermagerd en hebben een lage bloeddruk. Zodra we hun cortisonemedicatie (een synthetische vorm van cortisol) geven, stijgt de cortisolwaarde weer en leven ze helemaal op.’

Als een patiënt met vermeende bijnieruitputting bij T’Sjoen of een van zijn collega’s aanklopt, worden eerst tests gedaan om de ziekte van Addison uit te sluiten. ‘Hoogstens één keer op de honderd halen we er zo iemand uit’, zegt hij. ‘Bij alle anderen is er helemaal niets mis met de bijnieren.’

Toch zijn er artsen die beweren dat de vermoeidheid van veel mensen het gevolg is van bijnieren die niet meer op volle kracht werken. Op allerlei internetfora wisselen patiënten gegevens uit van endocrinologen en zelfverklaarde hormoonspecialisten die erin geloven. ‘Dat is het ook echt: een geloof en geen wetenschap’, zegt T’Sjoen. ‘Ik heb zelfs het gevoel dat sommige dokters alle vermoeide patiënten systematisch de diagnose bijnieruitputting geven.’

Dopingeffect

Vooral mensen met CVS en fibromyalgie zijn vatbaar voor de theorie dat hun bijnieren haperen. ‘Natuurlijk willen zij graag geloven dat hun complexe, lastige aandoening met pillen kan worden opgelost’, aldus Velkeniers. ‘Maar dat is natuurlijk niet zo. Uit een studie die onlangs in The British Medical Journal werd gepubliceerd, blijkt dat er geen oorzakelijk verband bestaat tussen afwijkende cortisolwaarden en fibromyalgie of CVS.’

Dat neemt niet weg dat wetenschappers bij sommige CVS-patiënten een licht gestoorde cortisolproductie hebben vastgesteld. Zo is de cortisolpiek die gezonde mensen bij het opstaan hebben, bij hen vaak niet groter dan een molshoop. ‘Maar in de labresultaten waarop de diagnose van bijnieruitputting zogenaamd is gebaseerd, zie ik haast nooit iets afwijkends’, zegt T’Sjoen. ‘Bizar dat sommige collega’s daar op de een of andere manier toch uit concluderen dat de patiënt aan bijnieruitputting lijdt.’ Die artsen verwijten klassieke endocrinologen zoals T’Sjoen dan weer dat de formele criteria van de beroepsvereniging van endocrinologen die ze gebruiken te strikt zijn.

In elk geval worden de patiënten niet beter van de cortisone, die massaal voor bijnieruitputting wordt voorgeschreven. Toch niet op lange termijn. ‘Dankzij het dopingeffect dat cortisone heeft, leven sommigen tijdelijk weer op’, legt T’Sjoen uit. ‘Natuurlijk is de teleurstelling enorm als uiteindelijk blijkt dat hun klachten er nog altijd zijn.’

Cortisonepillen slikken is ook niet zonder risico. Wordt er van buitenaf cortisone toegediend, dan stoppen de bijnieren met de productie van cortisol en vallen ze als het ware in slaap. Als je dan een opstoot krijgt van lichamelijke stress of hoge koorts, maken ze geen hormonen meer aan die ervoor zorgen dat je lichaam extra inspanningen kan leveren. ‘Bovendien verhoogt cortisone het risico op onder meer botontkalking, psychiatrische aandoeningen, aantastingen van de spieren, en cardiovasculaire ziekten’, zegt Velkeniers. ‘Het is medicatie die levenslange gevolgen kan hebben.’