‘Bewustmakingscampagnes over alcohol werken maar heel even en dan nog bij de verkeerde mensen’

Wat is de efficiëntste manier om het alcoholgebruik terug te dringen? Volgens een nieuwe studie blijken belastingverhogingen het beste te werken.

Het alcoholgebruik van de Belgen is het afgelopen decennium teruggelopen, maar het aantal probleemdrinkers is gestegen. In het medische vaktijdschrift The Lancet verscheen deze maand een nieuwe, omvangrijke Engelse studie die onderzocht hoe alcoholmisbruik het beste kan teruggedrongen worden.

De onderzoekers bereikten enkele opmerkelijke conclusies. Zo is de impact van bewustmakingscampagnes gering. Mensen informeren over de negatieve gevolgen van alcohol blijkt heel even te werken, maar al snel vervallen ze terug in hun oude gewoontes. Veel efficiënter zijn belastingverhogingen of reclamebeperkingen. Volgens Marijs Geirnaert, directeur van het Vlaamse expertisecentrum voor alcohol en andere drugs (VAD) hebben de Engelse onderzoekers het bij het rechte eind.

‘Prijsverhogingen en reclamebeperkingen zijn zeer belangrijk’, aldus Geirnaert. ‘Een derde cruciale pijler om het alcoholgebruik terug te dringen is het aanbod beperken. Voorbeelden daarvan zijn een leeftijdsgrens invoeren of de verkoop van alcohol in tankstations verbieden. Mensen enkel informeren of sensibiliseren werkt niet of nauwelijks.’

Volgens de onderzoekers zijn prijsverhogingen cruciaal omdat je zo vooral de armsten beïnvloed. En net zij vertonen het meest problematische drinkgedrag.

Geirnaert: Dat klopt. Mensen met een zwaar alcoholprobleem functioneren niet meer goed, waardoor ze vaak hun job verliezen of veel afwezig zijn. Daarom kopen zij vaak de goedkoopste dranken. Met je maatregelen moet je die groep bereiken.

Dat lukt niet altijd. Als je de accijnzen op alcohol verhoogt, zie je een algemene terugval in het drankgebruik. Maar dan moet het wel voor alle producten gelden. Zo heeft de Belgische overheid de accijnzen op alcohol verhoogd om de taxshift mee te financieren. Maar dat hebben ze enkel voor sterke drank gedaan. Het gevolg? Mensen hebben daar gewoon minder van gedronken.

Een beter alternatief is het invoeren van een minimumprijs.Dan ga je de laagste prijs van alle alcholische dranken verhogen, waardoor je vooral die erg kwetsbare groep bereikt.

Heeft een beperkte prijsstijging veel effect?

Geirnaert: Neen, de stijging moet substantieel zijn en in een keer gebeuren. Bij tabak werden de accijnzen vaak geleidelijk verhoogd, maar daaraan pasten mensen zich aan. Er moet een schokeffect zijn.

Bestaat er een politiek draagvlak voor zulke maatregelen?

Geirnaert: Ik vrees van niet. Minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) denkt er zelfs over om de accijnsverhoging op sterke drank ongedaan te maken omdat die te weinig geld in het laatje brengt. Maar dat bewijst net dat zulke maatregelen werken, want mensen zijn meer bier en wijn gaan kopen.

Is de terughoudendheid van politici niet begrijpelijk? De bevolking lijkt niet happig op een prijsstijging.

Geirnaert: Politici moeten soms onpopulaire maatregelen durven nemen en naderhand zal het draagvlak wel groeien. Aanvankelijk was het rookverbod op restaurant en café ook niet populair, maar nu vindt iedereen dat wel aangenaam. Ik begrijp niet waarom de politiek voor alcohol niet zulke onpopulaire maatregelen durft te nemen.

Uit de studie in The Lancet blijkt dat het reguleren van alcoholreclame cruciaal is, en vooral om kinderen te beschermen.

Geirnaert: Jongeren worden het meest beïnvloed door marketing. Maar ook volwassenen blijken, als ze net reclame voor alcohol hebben gezien, vaker zin te hebben in een drankje. Het is geen toeval dat dat er bij voetbalwedstrijden zoveel reclame voor alcohol gemaakt wordt.

Frankrijk heeft het goed aangepakt. Daar bestaat geen volledig reclameverbod, maar er zijn wel een aantal beperkingen. Zo mag er geen reclame gemaakt worden tijdens sportwedstrijden. Bovendien is die marketing onderhevig aan een aantal restricties. De producent mag enkel de fles tonen en de kwaliteiten van zijn product aanprijzen. Maar hij mag zijn drankje niet linken aan een vakantiegevoel of het idee van succes. Vroeger waren de Fransen de grootste alcoholconsumenten van Europa. Nu is dat enorm gedaald en dat komt voor een groot deel door die wetgeving.

Is de sector in staat tot zelfregulering?

Geirnaert: Dat werk niet. De sector boordeelt zichzelf en neemt die klachten niet ernstig. Er zijn wetgevende maatregelen nodig die door onafhankelijke instellingen beoordeeld worden.

De meest verrassende conclusie van de Engelse onderzoekers is dat informatiecampagnes nauwelijks effect hebben.

Geirnaert: Enkel bewustmaken helpt niet. Informatiecampagnes zijn wel belangrijk omdat andere maatregelen daardoor effectiever worden. Mensen moeten begrijpen waarom prijsverhogingen en reclamebeperkingen nodig zijn.

Negatieve campagnes hebben echter geen zin. Die werken maar heel even en dan nog bij de verkeerde mensen. Als je een erg emotionele, negatieve campagne voert rond alcohol en verkeer maak je vooral ouders ongerust, maar bij de jongeren zelf heeft dat geen effect.