Wie heeft de yoga van vandaag uitgevonden? Is de discipline wel zo oud als we denken? James Mallinson is een van de meest toonaangevende yogahistorici ter wereld. Een gesprek over Indiase goeroes, westerse invloeden en het concept ‘oeryoga’.
U bent yogahistoricus. Dan weet u beslist hoe oud yoga is.
James Mallinson: Dat is niet zo eenvoudig te bepalen. Het eerste geschrift over yoga dateert van rond de vierde eeuw. De houdingen waren toen nog helemaal anders dan nu. Tot in de elfde eeuw ging het voornamelijk om zithoudingen die je gebruikte bij concentratie- en meditatieoefeningen. Gaandeweg kwamen daar nieuwe, meer dynamische houdingen bij. De fysieke yoga die we vandaag kennen, heeft zijn wortels in de boeddhistische traditie en wordt ook wel ‘hathayoga’ genoemd. ‘Hatha’ kun je het best omschrijven als ‘kracht’. Dat was een verrassende ontdekking voor mij. Ik ging er altijd van uit dat de term zijn oorsprong vond in het hindoeïsme en veel ouder was.
Wat heeft u het meest verrast in uw onderzoek?
Mallinson: Dat de technieken zo relatief nieuw zijn. Ik dacht altijd dat ze duizend jaar geleden al waren neergeschreven, maar daar was geen bewijs voor te vinden. Een ander boeiend inzicht was de dubbelzinnigheid van de term hathayoga. Mijn goeroe had verschillende broers, maar zijn leermeester had hem als enige fit en dapper genoeg bevonden om aan hathayoga te doen. Ironisch genoeg keken veel stromingen in India lange tijd neer op deze variant, omdat hij te sterk gericht was op het fysieke.
Terwijl in het Westen hathayoga dikwijls als zweverig wordt afgedaan, vinden ze die yoga in India juist niet spiritueel genoeg?
Mallinson: Zoiets, ja. Tegenwoordig is hathayoga in het Westen wel de eenvoudigste en toegankelijkste vorm om te leren.
Wanneer en waarom werd fysieke yoga populair?
Mallinson: Tussen de zestiende en negentiende eeuw werden er steeds meer houdingen beschreven. Dat is dezelfde periode waarin we in andere landen een lichaamscultus zien opkomen. Waarschijnlijk bestaat er een verband.
Uw collega Mark Singleton beschrijft in zijn boek Yoga Body fysieke yoga als de Indiase reactie op de koloniale gymnastiek.
Mallinson: Hij beschreef in zijn boek hoe Indiase goeroes zoals Krishnamacharya en zijn volgelingen Pattabhi Jois en Iyengar briljante ondernemers waren die delen van de wereldwijde lichaamscultuur overnamen. Ze integreerden elementen uit bodybuilding en vechtsporten in de oude yogatraditie. Omgekeerd baseerden westerse leraars hun eigen stijlen op oude tradities. Singleton heeft met zijn boek veel mensen op de tenen getrapt.
Hoe bedoelt u?
Mallinson: Ik denk dat die mensen vastklampen aan de illusie dat er een soort ‘oeryoga’ bestaat. Ze ontkennen alles wat hij zei en beweren dat hij onzin uitkraamt. Toch zijn de feiten onbetwistbaar, er is geen bewijs voor veel van de hedendaagse yogapraktijken. Zijn uitspraak dat yoga eigenlijk een westerse uitvinding is, jaagde pas veel mensen in het harnas.
Anderzijds wordt er tegenwoordig gezegd dat het Westen zich yoga cultureel heeft toegeëigend en heeft vervreemd van de oude traditie.
Mallinson: De briljante Indiase leraren waren minstens zo belangrijk voor de ontwikkeling van moderne yoga als westerse leraren. Yoga evolueerde vanaf het begin voortdurend door culturele interacties, we hebben zelfs verbanden gevonden met Chinese religieuze teksten.
Als alles culturele interactie is, is er dan sprake van cultural appropriation in yoga?
Mallinson: Het draait allemaal om balans, toch? Er zijn tegenwoordig zoveel nieuwe stijlen die helemaal niet meer op de oude lijken. Dat kan ervoor zorgen dat mensen de traditionele stijl niet meer leuk vinden.
Vindt u dat problematisch?
Mallinson: Velen zijn niet op de hoogte van de spirituele dimensie, of ze geven er gewoon niet om. Anderen weten niet eens dat yoga uit India komt. Ik vind dat geen probleem. We kennen van andere activiteiten ook niet altijd de oorsprong. Ik denk trouwens niet dat authenticiteit een absolute noodzaak is. Wat werkt, werkt, of het nu nieuwe of oude oefeningen zijn. Ik begin altijd met een zonnegroet, ook al is die oefening nog geen honderd jaar oud.
U bent een witte Engelsman die zijn brood verdient met kennis over een land dat ooit door uw voorouders uitgebuit werd. Is dat niet de belichaming van cultural appropriation?
Mallinson: Er wordt weleens geopperd dat we het erfgoed van India stelen of er een fortuin mee willen verdienen. Ik antwoord dan dat ik wel een ander beroep had gekozen als ik op geld uit was. Ik houd ook niemand tegen om dit werk zelf te doen. Hoewel de Indiase overheid veel geld investeert in het onderzoeken en promoten van yoga, bestaat er nog geen historisch onderzoek vergelijkbaar met het onze.
Wat is het doel van yoga?
Mallinson: De term yoga wordt in iedere stroming anders geïnterpreteerd. Sommigen zien het als een doel, anderen als een middel om het doel te bereiken. In oude teksten wordt gezegd: ‘Zolang je yoga beoefent, zul je slagen, wat slagen voor jou ook mag betekenen.’
Vertaling: Jana Verhaegen
