Beste man, kankerscreening kan uw leven redden

‘Veel mannen kennen beter het oliepeil van hun auto dan hun eigen lichaam.’

Man zijn, het is niet altijd een voordeel. Iets meer mannen dan vrouwen in België krijgen voor hun 75e kanker. Ligt het aan de levensstijl van de mannen, of zijn er biologische verschillen die vrouwen een immuunvoordeel geven? De wetenschap is er nog niet helemaal uit. Vast staat dat de meeste mensen zo’n 40 procent van de risico’s op kanker kunnen vermijden door op hun levensstijl te letten en zich te laten screenen.

Prostaatkanker

Prostaatkanker staat bekend als oudemannenziekte, maar elk jaar zijn er in ons land toch ook zo’n 400 prostaatkankers bij 55-minners. ‘Het is de meest voorkomende kanker en de tweede meest voorkomende oorzaak van kankersterfte bij westerse mannen’, zegt Filip Poelaert (uroloog, GZA-ziekenhuizen). ‘De ziekte kent wel een breed spectrum. Zo is de mortaliteit van laaggradige prostaatkanker zó laag dat er bij vroegtijdige opsporing niet echt een duidelijk overlevingsvoordeel is. We moeten ons concentreren op de screening van agressieve vormen van prostaatkanker.’

Hoe screenen? De opsporing van prostaatkanker gebeurt door het prostaatspecifieke antigen (PSA) te meten in het bloed, een proteïne die de prostaat produceert. De Europese richtlijnen adviseren een screening vanaf 50 jaar en zelfs vanaf 45 jaar bij familiale voorgeschiedenis of Afrikaanse afkomst. Afhankelijk van het PSA-gehalte en de snelheid waarmee PSA tussen twee metingen evolueert, kan de uroloog op basis van een MRI-scan een biopsie overwegen.

‘Al te vaak wordt er verteld dat de PSA-bepaling juist meer kwaad dan goed doet, ook als advies aan huisartsen. Dat is gebaseerd op een te simplistische interpretatie van de wetenschappelijke literatuur.’

Maar prostaatscreening is geen zwart-witverhaal. In België is er geen systematisch bevolkingsonderzoek omdat er nog te veel discussie bestaat over het nut ervan. Poelaert: ‘Al te vaak wordt er verteld dat de PSA-bepaling juist meer kwaad dan goed doet, ook als advies aan huisartsen. Dat is gebaseerd op een te simplistische interpretatie van de wetenschappelijke literatuur. Soms krijgen risicopatiënten te horen dat screening niet meer nodig is, terwijl bij mensen van hoge leeftijd ondoordacht te pas en te onpas PSA wordt bepaald op kosten van de patiënt. Bij een PSA-screening spelen veel variabelen een rol. Het is als test zeker nuttig om prostaatkanker op te sporen, maar de vraag is bij welke drempelwaarde je van een “verhoogde” PSA spreekt. De PSA kan ook gestegen zijn door een vergrote prostaat of bij prostaatontsteking. Zomaar iedereen met een licht verhoogde PSA-waarde op bevolkingsniveau onderwerpen aan een biopsie, dat moeten we niet doen. Dan krijg je het risico van overdiagnose en overbehandeling met mogelijk impotentie en incontinentie als gevolg. Iemand van 50 jaar die bij mij op raadpleging komt, adviseer ik doorgaans een PSA-bepaling als uitgangspunt, ook zonder verhoogd risico. De grootste risicofactor is de leeftijd. Een eenmalige bepaling op 50 kan zeker richting geven, in het kader van een diagnostisch traject om zo overdiagnose tegen te gaan.’

Teelbalkanker

Teelbalkanker is een eerder zeldzame vorm van kanker – met gemiddeld 400 diagnoses per jaar – maar de ziekte is helaas in opmars. Bij mannen tussen de 15 en 40 jaar is het de meest voorkomende kankersoort. ‘De belangrijkste risicofactor is cryptorchisme, waarbij een of beide teelballen niet zijn ingedaald bij de geboorte’, zegt uroloog Thierry Roumeguere van het Academisch Ziekenhuis Brussel. ‘De diagnose van teelbalkanker is de laatste jaren verdubbeld in Europa. Vermoedelijk speelt chemische verontreiniging een rol, maar dat is niet zeker omdat de studies nog lopen. Hormoonverstoorders zouden de ontwikkeling van de geslachtsorganen al in de baarmoeder beïnvloeden en het aantal gevallen van niet-ingedaalde teelballen doen toenemen.’

Hoe screenen?

Simpel. Door maandelijks zelf de teelballen te controleren. Check op vergroting (opgezwollen en zwaar gevoel), verharding (meestal pijnloos) en gekke knobbeltjes (ter grootte van een erwt). Mannen die er snel bij zijn, hebben een overlevingskans van 98 procent na vijf jaar.

Darmkanker

Steeds meer patiënten jonger dan 50 jaar worden getroffen door darmkanker. Daarom is het belangrijk om rekening te houden met persoonlijke risicofactoren als leidraad voor een screening, zoals een vezelarm voedingspatroon, een grote vlees- en alcoholconsumptie, weinig fysieke activiteit en overgewicht. ‘Wereldwijd ligt het aantal darmkankers iets hoger bij mannen dan bij vrouwen, maar het verschil is klein’, zegt maag-darmspecialist Luc Colemont. ‘Mogelijk heeft een en ander te maken met een beschermende rol van oestrogenen bij vrouwen in het ontstaansmechanisme van darmkanker.’

‘De actieve, vitale, jonge 50-plusser zou zich veel meer moeten laten testen.’

Hoe screenen?

Vanaf 50 jaar kunt u de stoelgang tweejaarlijks laten onderzoeken op bloed, of om de 10 jaar een coloscopie laten uitvoeren. Het risico op darmkanker is hoger als er in de naaste familie sprake is van darmkanker of darmontstekingsaandoeningen. Dan wordt een coloscopie aanbevolen om de 2 à 5 jaar, soms vanaf 40 jaar. Colemont: ‘Vlaamse mannen nemen doorgaans minder vaak deel aan het bevolkingsonderzoek. Misschien denken ze dat kanker hen niet zal overkomen, of vertonen ze meer uitstelgedrag dan vrouwen. Verontrustender is dat het deelnamepercentage in de leeftijdscategorie 50 tot 54 jaar op amper 36 procent ligt. De actieve, vitale, jonge 50-plusser zou zich veel meer moeten laten testen. Hoe vroeger de opsporing, hoe groter de kans op overleving. Veel mannen kennen beter het oliepeil of de staat van de uitlaat van hun auto dan de staat van hun eigen lichaam.’

Longkanker

Bij longkanker is de levensstijl een bepalende factor. Meer dan 80 procent van de longkankergevallen is te herleiden tot risicogedrag. En omdat mannen vaker dan vrouwen roken, komt longkanker in België het meest voor bij mannen.

Hoe screenen?

De beste preventie van longkanker is uiteraard stoppen met (mee)roken. Longkankerscreening wordt aanbevolen voor 55-plussers die gedurende 30 jaar een pakje sigaretten per dag hebben gerookt en minder dan 15 jaar geleden (of nog altijd niet) gestopt zijn met roken. Die risicopersonen wordt aangeraden elk jaar een CT-scan met lage stralingsdosis te laten maken. In die groep kan zo een kwart overlijdens door longkanker voorkomen worden.