Besmette eieren: wat is er aan de hand?

Er is onrust ontstaan over zogenaamde ‘gifeieren’ in België en Nederland. Het insecticide fipronil is namelijk in de eieren terecht gekomen. Wat is er aan de hand en wat moeten we doen?

Wat is fipronil?

Fipronil is een giftig insecticide dat gebruikt wordt om bloedluis te bestrijden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt fipronil voor de mens als ‘matig toxisch’. Met andere woorden: het levert niet direct gevaar op voor de volksgezondheid. Alleen grote hoeveelheden gedurende een lange periode kunnen leiden tot schade aan nieren, lever en schildklier. Ook kinderen lopen door hun kleinere gestalte een groter risico. Daarom mag het middel niet gebruikt worden bij dieren die bestemd zijn voor de voedselketen, zoals kippen.

Het antiluizenmiddel mag dan weer wel worden gebruikt bij katten en honden, want op die manier krijg je als mens geen al te gevaarlijke dosissen in het lichaam binnen en vormt het dus geen risico voor de gezondheid. Fipronil is niet kankerverwekkend. Door wassen, koken en bakken van het ei gaat het gif er niet uit.

Wat is er gebeurd?

In Belgische eieren werd begin juni een te hoog gehalte fipronil gevonden. Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) startte een onderzoek en de handel in eieren waarbij een besmetting vermoed werd, werd door het FAVV meteen gestopt. Alle betrokken bedrijven waar mogelijk een besmetting met fipronil is, zijn ondertussen geblokkeerd. Ze mogen geen eieren, kippen of mest meer afvoeren om te vermijden dat er besmette voeding in de winkels terecht komt. Wellicht zullen alle kippen geruimd moeten worden.

Op 20 juli lichtte het FAVV via het European Alert System andere EU-landen in van de mogelijke aanwezigheid van het illegale product in eieren. Nederland en andere buurlanden werden op de hoogte gebracht, zodra bleek dat ook zij betrokken waren.

In Nederland werd op 31 juli het publiek gewaarschuwd voor de mogelijkheid van besmette eieren. In België was er geen waarschuwing. Het FAVV verzekerde dat ‘alle eieren op de Belgische markt veilig waren’.

Vermoedelijk ligt de bron van de besmetting bij het Kempense bedrijf Poultry-Vision in Weelde (deelgemeente van Ravels), een Belgische leverancier van bestrijdingsmiddelen. Die zou het illegale product gemengd hebben met Dega-16, een natuurlijk product dat bestaat uit menthol en eucalyptus. Onder meer het Nederlandse ChickFriend, een bedrijf gespecialiseerd in bloedluisbestrijding bij pluimveebedrijven, was afnemer van de producten. De Nederlandse autoriteiten vielen onlangs binnen bij het bedrijf in Weelde.

Aangezien eieren ook verwerkt worden in tal van producten, waaronder mayonaise, kant-en-klaar maaltijden, ijs, brood, kroketten, pasta, pannenkoeken, ontbijtgranen en chocolade, onderzoekt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) momenteel in welke voedingsmiddelen eieren zijn gebruikt waar mogelijk het gif inzit. Wanneer het onderzoek is afgerond, is niet bekend.

In ieder geval zal het risico een stuk minder zijn bij de consumptie van bewerkte voeding dan bij het eten van een zuiver ei. Zo zitten er bijvoorbeeld maar twee eieren in een complete cake.

De Volkskrant meldt ondertussen dat het bedrijf ChickFriend mogelijk al sinds 2016 antibloedluismiddel met fipronil gebruikt. Of het bedrijf afwist van de praktijken van zijn Belgische leverancier is echter niet duidelijk. De kans is dus groot dat ‘gifeieren’ al langer worden verkocht en geconsumeerd.

Mogen we nu nog eieren eten?

Omdat de handel van besmette eieren werd gestopt, is er volgens het Belgische FAVV geen gevaar voor de volksgezondheid. Ook de resultaten van de tests bevestigen ondertussen dat er geen gevaar is voor de volksgezondheid. Er zijn wel eieren aangetroffen met fipronil, maar die blijven onder de grens waarboven er sprake is van een direct risico voor de volksgezondheid. De eieren worden toch vernietigd, omdat het gaat om een illegale stof die niet in de voedselketen mag zitten.

In tegenstelling tot de Belgische collega’s, waarschuwde de Nederlandse NVWA het publiek wel om eieren met bepaalde codes erop niet te eten, omdat daar een zodanig hoge concentratie fipronil in zit dat het een acuut gezondheidsgevaar oplevert zoals neurologische schade. De ‘gevaarlijkste’ eieren zijn eieren met de code X-NL-40155XX (Op de plaats van een X kan elk cijfer staan). Deze zijn afkomstig van 1 producent (het pluimveebedrijf Eck en Wiel, waar ChickFriend in mei nog langskwam) en moeten door de consument worden weggegooid. Andere codes zijn gevaarlijk voor kinderen bij langdurige consumptie. Ouders van kinderen wordt aangeraden om hun kind uit voorzorg voorlopig geen eieren met deze ei-codes te laten eten.

Lijst met eicodes van eieren met te hoog fipronilgehalte (de lijst wordt voortdurend bijgewerkt door het NVWA)

Volgens de NVWA kunnen consumenten andere eieren gewoon eten omdat daar tot nu toe geen te hoge concentraties zijn aangetroffen die direct gevolgen hebben voor de gezondheid.

Ook de Duitse deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen heeft bijna een miljoen eieren laten terugroepen. Dat gebeurde nadat bij een verdeel- en inpakpunt bij de plaats Borken het gif in eieren werd ontdekt. Via het verdeelpunt werden ook 1,3 miljoen eieren naar de deelstaat Nedersaksen getransporteerd. Het ministerie van Landbouw in die staat adviseerde inmiddels om die ook uit de handel te halen. Het is niet bekend of ook in andere deelstaten eieren met gif zijn terechtgekomen.

Wat als ik toch een besmet ei heb gegeten?

Volgens de Nederlandse toxicoloog Martin van der Berg hoef je niet in paniek te raken als je een paar besmette eieren hebt gegeten. ‘Het is pas slecht voor je gezondheid als je je hele leven, of een lange periode, eieren eet met een hoge concentratie van deze stof. Je loopt dan risico op schade aan de lever, de schildklier en de nieren’, aldus van der Berg aan de NOS. Toch raadt de toxicoloog aan om een doosje met een foute code (zie boven) weg te gooien, als je dat nog hebt staan.

Mogen we nog kip eten?

De eieren zijn besmet via de kip. Ook de kip is dus besmet. Als de leghennen ook zijn geslacht, dan bestaat er een risico voor de gezondheid. Maar volgens de NVWA groeien vleeskippen over het algemeen op in andere stallen dan legkippen, aldus de NOS.

Wat moeten we hier nu van denken?

De Nederlandse ‘voedselwaakhond’ foodwatch stelt zich vragen bij de aanpak. Zo vraagt de organisatie zich af ‘waarom niet alle eieren van alle verdachte bedrijven uit voorzorg worden teruggeroepen uit supermarkten en bij consumenten.’ De organisatie sluit niet uit dat ‘economische belangen van de sector boven de volksgezondheid prevaleren’. Ze begrijpt ook niet dat ‘de NVWA de boodschap verkondigt dat je gerust eieren kan blijven eten, buiten die met foute codes, terwijl anderzijds wordt aangeven dat de lijst met ernstig besmette eieren nog uitgebreid kan worden.’

‘De volksgezondheid hoort absolute prioriteit te hebben bij elke keuze die binnen de NVWA wordt gemaakt’, benadrukt foodwatch.